Ιω. Καποδίστριας, ο συμπολίτης των Ψαριανών

        Όταν το 1828 ο Ιωάννης Καποδίστριας ήρθε στην Ελλάδα ως Κυβερνήτης η κατάσταση ήταν τραγική. Στην Πελοπόννησο μαίνονταν εμφύλιος πόλεμος. Τα νησιά ήταν διαλυμένα. Πρόσφυγες από Αϊβαλί, Χίο, Κάσσο, Ψαρρά και αλλού διασκορπισμένοι στην επικράτεια, κι ένα κράτος που δεν υπήρχε ούτε στα χαρτιά. Μόνος απέναντι σε όλα αυτά ο Κυβερνήτης βρίσκει την κατανόηση και την ασφάλεια που αποζητά στου Ψαριανούς που μετά την καταστροφή του νησιού τους βρίσκονται μοιρασμένοι μεταξύ Αίγινας και Σύρου.

        Η Γ΄ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας εκλέγει τον Ιωάννη Καποδίστρια Κυβερνήτη της Ελλάδας για επτά χρόνια, και ορίζει το Ναύπλιον ως καθέδρα της Κυβερνήσεως. Η Αντικυβερνητική Επιτροπή που έχει ορισθεί μεταβαίνει στο Ναύπλιο για να προετοιμάσει τα της έλευσης του Κυβερνήτη. Αντιμετωπίζοντας όμως εκεί τις γνωστές ταραχές του εμφυλίου , όπως τον κανονιοβολισμό της πόλης, αποφασίζεται η μεταφορά της καθέδρας στην Αίγινα.

       Όπως διαβάζουμε στο φύλλο υπ’ αριθμ . 53 της Γενικής Εφημερίδας, (17 Αυγούστου 1827), η Αντικυβερνητική Επιτροπή για τους λόγους μεταφοράς διακηρύττει:

Τα αίτια και ο σκοπός δια τον οποίον η Κυβέρνησις απεφάσισε να μεταβεί από το Ναύπλιον εις Αίγιναν, εξηγήθησαν εις την υπ’ αρ. 371 Διακήρυξην, ήδη δε διακηρύττει, ότι έφθασεν ενταύθα μετά της Σεβαστής Βουλής, όπου οι φιλόνομοι Ψαριανοί και οι ευπειθείς Αιγινήται έδειξαν δια της φιλοφρόνου υποδοχής των, ότι ήσαν άξιοι και αύθις ν’ απολαύσωσι μεταξύ αυτών την Κυβέρνησιν…

         Ο Καποδίστριας μάλιστα σε επιστολή του προς τον προσωρινό διοικητή Αιγινής στις 26 Απριλίου 1828 από το κατάστρωμα του ρωσικού πλοίου «Ελένη» που τον φέρνει στην Ελλάδα ζητά φρουρά αποτελούμενη από Ψαριανούς « ως εχόντων πάσαν μου την εμπιστοσύνην» όπως χαρακτηριστικά γράφει. O Ψαριανός πλοίαρχος Α. Γιαννίτσης μάλιστα τον συνόδευσε με το πλοίο «Έκτωρ» από την Ιταλία στην Ελλάδα.

Απόσπασμα απο την επιστολή του Καποδιστρια
προς τον Προσωρινο Διοικητή Αιγίνης
26 Απριλίου 1828

         Κατά τον ερχομό του Κυβερνήτη δεν ήταν λίγοι οι αντίπαλοι του που έσπευσαν να τον κατηγορήσουν ως έναν ξένο που ήρθε από το πουθενά. Είτε λόγω της υπηρεσίας του στον Τσάρο είτε της κερκυραϊκής του καταγωγής , ας μην ξεχνάμε ότι τα Επτάνησα για αιώνες ακολούθησαν διαφορετική πορεία από την υπόλοιπη Ελλάδα. Η Επιτροπή των Ψαριανών λοιπόν για να βγάλει από την δύσκολη θέση τον Καποδίστρια στις 17 Απριλίου 1828 του αποστέλλει επιστολή και τιμητικό δίπλωμα όπου τον ανακηρύσσει μέλος της κοινότητας των Ψαριανών. Την επιστολή διαβάζουμε στην Γενική Εφημερίδα της εποχής.

       Δυστυχώς το δίπλωμα δεν διασώθηκε ( ή από την μέχρι  τώρα έρευνα δεν έχει εντοπιστεί). Διασώζετε όμως η απάντηση του Καποδίστρια και που παραθέτω παρακάτω. Εκεί ο Κυβερνήτης αφού συγκινημένος αποδέχεται την τιμή που του γίνεται. Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι χωρίς την προσηγορία των Ψαριανών θα ήταν απλά ένας ομογενής ενώ τώρα μπορεί να συγκαταλέγεται συμπολίτης όλων. Μάλιστα ως πλέον πολίτης των Ψαρών προσφέρει 100 τάλληρα για λογαριασμό που είχαν ανοίξει οι Ψαριανοί προκριμένου να μαζέψουν το ποσό των 5.000 τάλληρων για τις ανάγκες της κοινότητας ήτοι περίθαλψη ορφανών, μέριμνα χηρών, εξαγορά αιχμαλώτων και πολλά άλλα. Από αυτή την πρωταρχική μέριμνα ας μην ξεχνάμε ότι προήλθε και η Αδελφότητα των Ψαριανών.

Από το βιβλίο " Επιστολαί Ι.Α.Καποδίστρια"

Π. Στεφανιτση τυπογρ. Κων. Ράλλη

Αθήνα 1841

        Παρακάτω βλέπουμε το προσχέδιο της επιστολής , χειρόγραφα γραμμένο από τον Καποδίστρια. Παρατηρούμε την αμεσότητα αλλά και την συγκίνηση που εκπνέει. Δυστυχώς για την τελική επιστολή επιλέχθηκε πιο τυπική γλώσσα που και πάλι όμως αφήνει την συγκίνηση και την ευγνωμοσύνη του Κυβερνήτη έκδηλη. Το χειρόγραφο προέρχεται από το Γενικό Αρχείο του Κράτους και συγκεκριμένα το τοπικό αρχείο Κέρκυρας.

         Τα μόνα σύννεφα που θα υπάρξουν στην σχέση Καποδίστρια Ψαριανών είναι στα 1830, λίγο πριν την δολοφονία του, όταν μια μερίδα Ψαριανών θα ταχθεί κατά του Κυβερνήτη δυσαρεστημένοι από την συνεχή αναβολή της παροχής των αποζημιώσεων που ζητούσαν για τα πλοία που καταστράφηκαν στον Αγώνα και που είχαν αποφασισθεί σε όλες τις Εθνικές Συνελεύσεις. Το κεφάλαιο όμως των αποζημιώσεων , που εν τέλει οι Ψαριανοί δεν έλαβαν ποτέ, είναι θέμα για ένα άλλο άρθρο.

        Η αγάπη και η αφοσίωση των Ψαριανών στον κυβερνήτη φαίνεται και από  επιστολή που στέλνουν προς την ορισθείσα κυβερνητική επιτροπή στις 15  Οκτωβρίου 1831 , λίγες μέρες μετά την δολοφονία του. Την υπογραφουν 290 Ψαριανοί. Σε αυτήν εκφράζονται τα συλλυπητήριά τους και τα αισθήματα λύπης που νοιώθουν για την απώλεια του συμπολίτη τους , όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν, αλλά τα αισθήματα  αποστροφής και οργής προς τους δολοφόνους του. Τέλος αναφέρονται στους δεσμούς και την συνεργασία που είχαν μαζί του και τονίζοντας ότι οι ελάχιστοι Ψαριανοί που είχαν περάσει στην αντιπολίτευση επουδενι δεν αντιπροσωπεύουν την κοινότητα. Την επιστολή μπορείτε  να διαβάσετε παρακάτω όπως  την δημοσίευσε η Γενική εφημερίς.

Ανδρέας Μ. Καραγιώργης

Δημήτρης Μπάτσης, ο Ψαριανός που εκτελέσθηκε με τον Μπελογιάννη

Δημήτρης Μπάτσης

        Το Νίκο Μπελογιάννη τον γνωρίζουν όλοι. Είναι μια προσωπικότητα για τον οποίο οι γνώμες των ιστορικών διίστανται. Είναι ήρωας όπως έσπευσαν κάποια να τον χαρακτηρίσουν ή απλά ένας αγωνιστή της Αριστεράς που ηρωοποιήθηκε επειδή τον εκτέλεσαν; Δεν θα το αναλύσω περαιτέρω γιατί δεν θα σας γράψω για τον Μπελογιάννη. Μαζί του εκείνο το ξημέρωμα εκτελέσθηκαν άλλοι τρείς και μπορεί τα ΄φώτα της δημοσιότητας να έπεσαν πάνω στον Μπελογιάννη αλλα όπως είναι κοινώς αποδεκτό η τραγικότερη φιγούρα ήταν ο Ψαριανός Δημήτρης Μπάτσης. Εκτελέσθηκε χωρίς να έχει καμία σχέση με την υπόθεση Μπελογιάννη. Εκτελέσθηκε γιατί δεν μπορούσε το κράτος να ανεχθεί κάποιον από την αστική τάξη που σκέφτεται ελεύθερα. Εκτελέσθηκε για παραδειγματισμό.

Ποιος ήταν όμως ο Δ. Μπάτσης 

        Ο Δημήτρης Μπάτσης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1916. Γόνος πλούσιας μεγαλοαστικής οικογενείας, ήταν γιος του βασιλόφρονα ναυάρχου Α. Μπάτση, που καταγόταν από τα Ψαρά και της Αν. Πρίντεζη, από τη Σύρο. Φοίτησε στη Βαρβάκειο Σχολή, σπούδασε Νομικά και Οικονομικά και μιλούσε άριστα Γαλλικά και Αγγλικά. Ήταν μάχιμος δικηγόρος, όμως ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη Μαρξιστική θεωρία και μελέτησε με δική του πρωτοβουλία, κοινωνιολογία και οικονομικά. Ήταν μέλος της «Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Νεοελληνικών Προβλημάτων «Επιστήμη –Ανοικοδόμηση», γνωστής με τα αρχικά «ΕΠ-ΑΝ», που ίδρυσε στις 3 Σεπτεμβρίου του 1945, μαζί με τον πρύτανη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου Νικόλαο Κιτσίκη. Υπήρξε αρχικά συντάκτης και υπεύθυνος σύνταξης, ενώ από το 6ο τεύχος του ήταν εκδότης και διευθυντής στο δεκαπενθήμερο επιστημονικό περιοδικό «Ανταίος».

Ο Δημήτρης Μπάτσης με την γυναίκα του
 Λίλια Καλαμάρο-Black

    Ήταν παντρεμένος δύο φορές και από τον πρώτο του γάμο με τη Λίνα Αιλιανού είχε αποκτήσει το 1942, μια κόρη την Ελένη Μπάτση-Λυκιαρδοπούλου, και σε δεύτερο γάμο παντρεύτηκε με την Λίλιαν Καλαμάρο-Black.

  Το 1947 εκδίδει το βιβλίο του η «Βαριά Βιομηχανία στην Ελλάδα», που θεωρείται το πιο αντιπροσωπευτικό ελληνικό οικονομικό βιβλίο για την μαρξιστική θεώρηση πάνω στην ελληνική εκβιομηχάνιση. Μέσα από αυτό θα αποκαλύψει άγνωστες πτυχές της «σύμβασης Hugh Cooper» όπου γίνεται εκχώρηση του ορυκτού πλούτου της Ελλάδας σε αμερικανική εταιρεία για 70 έτη. Κατά μια άποψη αυτό αποτελεί την κυριότερη αιτία της εκτέλεσης του στις 30 Μαρτίου 1952

Για την υπόθεση του Δ. Μπάτση σας παραθέτω ένα απόσπασμα από άρθρο του Κώστα Κουσαρίδα που έγραψε για την ιστοσελίδα «Νόστιμον ήμαρ»

Η υπόθεση του Δημήτρη Μπάτση.

[…]   Ο Νίκος Μπελογιάννης συνελήφθη ως μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος, το οποίο ήταν παράνομο από τις 27 Δεκεμβρίου του 1947, σύμφωνα με τον Αναγκαστικό Νόμο 509/1947. Ο Νίκος Καλούμενος, ο συλληφθείς στην Καλλιθέα στην οδό Λυκούργου, κάτοχος του πρώτου ασυρμάτου, όπως και ο Ηλίας Αργυριάδης, ο συλληφθείς στην «Βίλα ΑΥΡΑ» στη Γλυφάδα, έδρα του δεύτερου ασυρμάτου, αποτελούσαν και οι δύο ενεργά μέλη του ΚΚΕ. Αντιθέτως, ο Δημήτρης Μπάτσης, παρόλο που είχε ασπαστεί την μαρξιστική οικονομική θεωρία, δεν υπήρξε ποτέ ενεργό κομματικό στέλεχος του ΚΚΕ.

        Γόνος πλούσιας μεγαλοαστικής οικογενείας, ήταν γιος του Ψαριανού βασιλόφρονα ναυάρχου Α. Μπάτση και της Αν. Πρίντεζη, από τη Σύρο.[…] Ήταν κοσμικός με ευρύτατες κοινωνικές σχέσεις. Είχε παντρευτεί την κόρη του Γ. Αιλιανού, υπουργού του Λαϊκού κόμματος (βασιλικό κόμμα), με την οποία χώρισε και εν συνεχεία παντρεύτηκε την Λίλιαν Καλαμάρο-Black, κόρη βιομηχάνου.

        Αρχικά, υπήρξε συντάκτης και υπεύθυνος σύνταξης, ενώ από το 6ο τεύχος του, ήταν εκδότης και διευθυντής στο δεκαπενθήμερο επιστημονικό περιοδικό «Ανταίος», το οποίο κυκλοφορούσε από τις 20 Μαΐου 1945 έως τον Ιούνιο του 1951. Στο συγκεκριμένο περιοδικό αναφέρθηκε για πρώτη φορά στην αποικιακή εκχώρηση της Πτολεμαΐδας. Από τις 10 Μαΐου του 1946, δημοσίευε κείμενα που αποτέλεσαν αργότερα το υλικό για το βιβλίο «Η βαρειά βιομηχανία στην Ελλάδα», όπου μεταξύ άλλων αναφέρεται και στην υπογραφή της συμβάσεως «Hugh Cooper».

    Συνελήφθη στις 23 Οκτωβρίου του 1951, 4 μέρες μετά την έναρξη της πρώτης δίκης του Μπελογιάννη και των συντρόφων του, ενώ η δίκη του ξεκίνησε στις 15 Φεβρουαρίου του 1952, μαζί με την δεύτερη δίκη του Μπελογιάννη και των 28 κατηγορουμένων για κατασκοπεία.

«Ο φερόμενος ως εξαφανισθείς, δικηγόρος Δημήτριος Μπάτσης, διευθυντής του περιοδικού Ανταίος, συνελήφθη υπό της Γενικής Ασφαλείας Πειραιώς, όπου και κρατείται. Ούτος ενέχεται εις υπόθεσιν δια την οποίαν διενεργείται ανάκρισις».

    Στις 8/1/1952, ο Δ. Μπάτσης μεταφέρεται στο Υπουργείο Εσωτερικών, όπου τον ανακρίνει προσωπικά ο ίδιος ο υπουργός Κωνσταντίνος Ρέντης με την βοήθεια των ανώτερων αστυνομικών διευθυντών, Πανόπουλου, Λιαρομάτη και Ρακιτζή, ενώ μάλιστα δεν αποκρύπτεται το πρωτοφανές αυτό γεγονός της ανάκρισης και από τον ίδιο τον υπουργό δίνεται η πληροφορία στις εφημερίδες.

     Ο ίδιος δε φαίνεται να είχε κάποια σχέση ή γνώση για τους ασυρμάτους και ουσιαστικά η κατηγορία που του είχαν προσάψει ήταν η οικονομική δοσοληψία που είχε με έναν ναυτικό για την μεταφορά ενός ποσού σε μια συγκατηγορούμενή του. Άλλωστε, ο ίδιος ο διευθυντής της Αστυνομίας, Ι. Πανόπουλος, παραδέχεται ότι δεν υπάρχει ουσιαστική κατηγορία για τον Μπάτση.

        Ο Δημήτρης Μπάτσης βασανίζεται κατά την διάρκεια της κράτησής του, όπως άλλωστε και οι λοιποί κατηγορούμενοι, «σπάει» και δηλώνει ότι προτίθεται να συνεργαστεί. Μέρος στις ανακρίσεις παίρνει και ο περιβόητος πράκτορας της CIA, ο Ελληνοαμερικανός Τομ Καραμπεσίνης.

Σχεδιάγραμμα εκτέλεσης

        Στη δίκη που ακολούθησε, o Μπάτσης ήταν αδιαμφισβήτητα η πιο τραγική φιγούρα της αίθουσας. Απαρνείται την ιδεολογία του περί μαρξιστικής θεώρησης της οικονομίας καθώς και τον κομμουνισμό, αν και όπως σημειώνεται είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν υπήρξε ποτέ κομμουνιστής με την στενή κομματική έννοια. Δεν στρέφει ούτε μια φορά το βλέμμα του στους συγκατηγορούμενούς του, όπως σημειώνει, στο βιβλίο της "Μαρτυρίες", η Έλλη Παππά. "Ο Μπάτσης δεν γύριζε να μας δει. Νόμιζε ο φουκαράς πως έτσι θα έδειχνε «καλή διαγωγή»". Μάλιστα ως ένδειξη «μεταμέλειας» ζήτησε να καταταχθεί στο ελληνικό σώμα που επρόκειτο να συμμετάσχει στις επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ στον πόλεμο μεταξύ Βόρειας και Νότιας Κορέας.

Φωτογραφία πριν την εκτέλεση.

Από αριστερά, Δημήτρης Μπάτσης, Νίκος Μπελογιάννης, 

Ηλίας Αργυριάδης, Νίκος Καλούμενος

     Τίποτα όμως δεν στάθηκε ικανό να αποτρέψει την εκτέλεσή του μαζί με τους Μπελογιάννη, Αργυριάδη και Καλούμενο. Ακόμα και η δέσμευση του υπουργού Κων/νου Ρέντη προς τον δικηγόρο υπεράσπισης, ότι ο Μπάτσης δεν θα εκτελεστεί, δεν κρατήθηκε. Ο πατέρας του Δημήτρη Μπάτση, ο οποίος ήταν ναύαρχος εν αποστρατεία και πιστός, μέχρι τέλους βασιλόφρων (είχε κυνηγήσει αμείλικτα «βενιζελικούς» συναδέλφους του στο όνομα του βασιλικού θρόνου), ζήτησε ακρόαση από τον βασιλιά Παύλο, μετά την αναγγελία της ποινής της εκτέλεσης του γιού του, αλλά έγινε δεκτός αφού ο Μπάτσης είχε ήδη εκτελεσθεί.

      Σύγχρονοι μελετητές, αναψηλαφίζοντας την υπόθεση, καταλήγουν σε 2 συμπεράσματα για την εντελώς άδικη, από ότι φαίνεται, εκτέλεση του Δημήτρη Μπάτση: Είτε το βιβλίο του, «Η Βαριά Βιομηχανία στην Ελλάδα», ενόχλησε τόσο που ο συγγραφέας του έπρεπε να φιμωθεί δια παντός, είτε η εκτέλεσή του προσδοκούσε να χρησιμοποιηθεί από την κυβέρνηση ως φόβητρο για την αστική τάξη, από την οποία προερχόταν ο Μπάτσης. Επιδιώχτηκε, με αυτόν τον τρόπο, η τρομοκρατία της «αριστερής» διανόησης, δείχνοντας έτσι το δόγμα ότι «εν τω Άδη ούκ έστι μετάνοια».

Ολόκληρο το άρθρο του κ Κ. Κουσαρίδα

* http://www.nostimonimar.gr/

Αντί επιλόγου ,ένα απόσπασμα από το βιβλίο «Ευτυχώς ηττηθήκαμε σύντροφοι...» του Τάκη Λαζαρίδη όπου γράφει γι’ αυτόν

     «Ο Δ. Μπάτσης στάθηκε σαν άντρας, έφυγε βαθύτατα πικραμένος αλλά αγέρωχος. Δεν συνεργάστηκε με την Ασφάλεια και δεν υπέκυψε σε πιέσεις και εκβιασμούς που του έγιναν ακόμα και όταν ήταν μελλοθάνατος στη φυλακή. Γνωρίζω ότι επανειλημμένα τον κάλεσαν στη διεύθυνση των φυλακών ανώτατοι αξιωματούχοι της Ασφάλειας και του ζήτησαν να συνεργαστεί επισείοντας, ακόμα και την τελευταία μέρα, το φάσμα της επικείμενης εκτέλεσης. Αρνήθηκε και έφυγε με το κεφάλι ψηλά.

      Και τον εκτέλεσαν παρότι γνώριζαν καλά ότι δεν είχε καμιά σχέση με ασυρμάτους και «κατασκόπους». Γιατί στο πρόσωπό του (προέρχονταν από αστική οικογένεια και ήταν γιος ναυάρχου) ήθελαν να χτυπήσουν τους «συνοδοιπόρους», αυτούς που έμπαιναν στο κίνημα από αγνό ιδεαλισμό, φλεγόμενοι από την επιθυμία να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους για το καλό και την πρόοδο αυτού του τόπου.

           Είπαν πως στη δίκη «έσπασε», «λύγισε». Τώρα, με την πείρα και τη γνώση των 46 χρόνων που κύλησαν από τότε, θα μπορούσε κανείς εύλογα να ρωτήσει: Τι θα πει «λύγισε;» Και γιατί να μη «λυγίσει;». Γιατί έπρεπε να υποστηρίξει με «πάθος» και «αδιαλλαξία» την ανεύθυνη και τυχοδιωκτική πολιτική του Ζαχαριάδη που λειτουργούσε ως όργανο της σοβιετικής εξωτερικής πολιτικής; Τραγική αλλά και ηρωική συνάμα μορφή ο Δ. Μπάτσης λαμπρός επιστήμονας και ακέραιος χαρακτήρας κλήθηκε να πληρώσει σφάλματα άλλων χωρίς ο ίδιος να έχει την παραμικρή ευθύνη. Η μοίρα του φέρθηκε πολύ σκληρά. Την αντιμετώπισε με αξιοπρέπεια και υπερηφάνεια σαν πραγματικός άντρας.»

Αφίσα για εκδήλωση του ΚΚΕ
που είχε γίνει στη Θεσσαλονίκη προς τιμήν των τεσσάρων εκτελεσθέντων
Ν. Μπελογιάννη, Δ.. Μπάτση, Ν. Καλούμενου και Η. Αργυριάδη

Περισσότερες πληροφορίες
https://bluebig.wordpress.com/

Α.Μ.Κ. 

Ο Ντελακρουά και η Καταστροφή των Ψαρών

         Όλοι ίσως γνωρίζετε τον Ευγένιο Ντελακρουά ως τον ζωγράφο της Σφαγής της Χίου, αυτού του εντυπωσιακού πίνακα που αποδίδει με τον καλύτερο τρόπο την τραγωδία της Χίου. Αυτό που πιθανόν δεν γνωρίζατε , όπως και εγώ μέχρι να έρθει στα χέρια μου η γκραβούρα που θα σας παρουσιάσω, είναι ότι ο Ντελακρουά υπήρξε και χαράκτης και μάλιστα έφτιαξε ένα έργο για την Καταστροφή των Ψαρών.

Ευγένιος Ντελακρουά

          Πριν σας παρουσιάσω την γκραβούρα ας δούμε λίγα βιογραφικά στοιχεία του καλλιτέχνη. Γεννήθηκε στις 26 Απριλίου 1798 στο Σαρεντόν-Σαιν-Μορίς κοντά στο Παρίσι και ήταν το τέταρτο παιδί του Σαρλ Ντελακρουά, υπουργού Εξωτερικών του Διευθυντηρίου αν και εικάζεται ότι ο πραγματικός του πατέρας ήταν ο Ταλλεϋράνδος, διάσημος διπλωμάτης στον οποίο ο Ευγένιος έμοιαζε στην εμφάνιση και το χαρακτήρα. Ο Σαρλ Ντελακρουά πέθανε το 1805 και η μητέρα του το 1814 αφήνοντάς τον Ευγένιο ορφανό στην ηλικία των 16. Το 1815 μαθήτευσε κοντά στον ζωγράφο Πιέρ-Ναρκίς Γκερέν και το 1816 μπήκε στην Σχολή Καλών Τεχνών. Το 1822 παρουσίασε στο Σαλόνι Παρισιού τον πίνακά του «Η βάρκα του Δάντη». Το 1824 παρουσίασε τη «Σφαγή της Χίου», εμπνευσμένος από το πραγματικό γεγονός της Ελληνικής επανάστασης, και ο πίνακας αγοράστηκε από την Γαλλική κυβέρνηση για 6000 νομίσματα. Άλλα έργα του εμπνευσμένα από την Ελληνική επανάσταση είναι ο «Έφιππος Έλληνας αγωνιστής», «Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου» και «Η Μάχη του Γκιαούρη με τον Πασά». Πέθανε στις 13 Αυγούστου 1863 στο Παρίσι. Η ενασχόληση του με την χαρακτική παράλληλα με την ζωγραφική είναι σχεδόν άγνωστη στο ευρύ κοινό παρά το γεγονός ότι τα χαρακτικά έργα του φτάνουν σχεδόν τα δύο χιλιάδες.

Περιγραφή του έργου PSARA από το βιβλίο

L'oeuvre complet de Eugène Delacroix  σελ 88 

Charavay frères (Paris, 1885)

    Η λιθογραφία του με τίτλο “PSARA” , του 1829, παρουσιάζει μια σκηνή που διαδραματίζεται έξω από τα τείχη του Παλαιόκαστρου λίγο πριν την μεγάλη ανατίναξη. Η σκηνή είναι παρόμοια με αυτή που παρουσιάζεται στην λιθογραφία του Auguste Raffet που σας είχα παρουσιάσει παλαιότερα (πατήστε εδώ για προβολή) .

Υπογραφή Delacroix
(deL.= lithographie de)

    Κεντρικό πρόσωπο ένας τούρκος ο οποίος με γυμνό σπαθί στο ένα χέρι και τουρκικό λάβαρο στο άλλο πατά πάνω στα πτώματα δύο υπερασπιστών του Παλιοκάστρου. Στο βάθος τα τείχη του Κάστρου στέκουν ακόμα όρθια .Τρείς Οθωμανοί κοιτάζουν προς αυτό ψάχνοντας τρόπο να το καταλάβουν. Ένα κανόνι στις πολεμίστρες του κάστρου ρίχνει τα τελευταία βόλια. Ο τούρκος φαίνεται με αλαζονεία να απολαμβάνει την μέχρι στιγμής νίκη του . Πιστεύει ότι η πτώση των Ψαρών είναι κοντά. Δεν μπορεί να φανταστεί ότι ναι τα Ψαρά θα πέσουν αλλά θα πέσουν ένδοξα όπως οι Ψαριανοί θα ορίσουν. Αποδεικνύοντας ότι μπορεί τα σώματα να υποδουλώνονται και να πεθαίνουν αλλά οι ψυχές μένουν για πάντα ελεύθερες και ζωντανές. Και όπως έγραψε ο Ιρλανδός φιλέλληνας και αγωνιστής Edward Blaquiere απευθυνόμενος στους ήρωες του Ολοκαυτώματος: «Ήρωες της ντάπιας πείσατε κι αυτούς ακόμα τους εχθρούς σας και τον κόσμο πως οι απόγονοι του Λεωνίδα έσπασαν μια για πάντα τις αλυσίδες της σκλαβιάς. Η ανατίναξη των Ψαρών θ' αντηχεί μέσα στην αιωνιότητα» 

Ανδρέας Μ. Καραγιώργης

H Ψαριανή γυναικεία φορεσιά

               Όπως όλα τα μέρη της Ελλάδος έχουν την τοπική τους φορεσιά έτσι και τα Ψαρρά έχουν το τοπικό του ένδυμα που σήμερα αν και κακοποιημένο συνεχίζει να φοριέται σε επετείους και χορευτικές παραστάσεις από του ντόπιους. 

           Αρχικά θα πρέπει να αναφέρουμε ότι οι στολές που βλέπουμε σήμερα είναι κυρίως οι επίσημες στολές των Ψαριανών και δη για τις γυναίκες η νυφική στολή ή στολή της παντρεμένης . Η καθημερινή στολή και των δύο φύλλων ήταν απλή χωρίς τα ακριβά υφάσματα και τα πλούσια στολίδια ώστε να μπορούν να εκτελούν τις καθημερινές τους εργασίες χωρίς εμπόδιο μια εικόνα για το πώς έμοιαζε η καθημερινή γυναικεία φορεσιά στα προεπαναστατικά Ψαρά παίρνουμε από το σχέδιο που βλέπετε παρακάτω όπου εικονίζεται μια Ψαριανή το 1808 . Το σχέδιο ανήκει στον Auguste de Jassaud έναν Γάλλο πρεσβευτή στην Σμύρνη όπου πέρασε από τα Ψαρά και σημείωσε στο ημερολόγιο που τις εντυπώσεις του. 

         

             Η γυναικά φορά ένα ελαφρύ φόρεμα με ανασκουμπωμένα μανίκια από όπου εξέχει το πουκάμισο της. Στην μέση φορά "μπροστέλα" (ποδιά) ενώ στο κεφάλι ίσως "μπόλια" η οποία όμως δεν φαίνεται να πέφτει πίσω όποτε ίσως και να είναι απλά τα εσωτερικά μαντήλια κόκκινο "μπουχασί" και "πετσέτο" τα οποία αφήνουν και τούφες από μαλλιά να πέφτουν εκατέρωθεν του προσώπου.
             Προεπαναστατική είναι και η παρακάτω εικόνα του 1789 σχέδιο του François-Marie Rosset (1743-1824) Γάλλου ζωγράφου που ταξιδεύοντας μαζί με τον διπλωμάτη Joseph de Beauchamp για πάνω απο δέκα χρόνια στην Ανατολή ζωγράφισε πάμπολλα σχέδια κυρίως με ανθρώπους.

           Η επίσημη φορεσιά είχε και πάλι διαφοροποιήσεις από την σημερινή τόσο στα χρώματα όσο και στα κοψίματα όπως επίσης και στο κάλυμμα της κεφαλής καθώς από τις αρχές του 1900 η μπόλια δεν χρησιμοποιείτε ,πιθανών και λόγω του δύσκολου τρόπου δεσίματος της, αλλα έχει αντικατασταθεί από κόκκινο μαντήλι . Πιθανών μια μετεξέλιξη του παλαιού πρόχειρου καθημερινού τρόπου κάλυψης του κεφαλιού με σκέτο μπουχασί. Μια από τις τελευταίες φωτογραφίες με μπόλια στα Ψαρά είναι η παρακάτω από την επίσκεψη του Βασιλιά Κωσταντίνου Α΄ το 1922 όπου εικονίζεται μια Ψαριανή με μπόλια (για την επίσκεψη μπορείτε να διαβάσετε εδώ)

             Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή . Η Ψαριανή στολή σίγουρα δεν ήταν μόνο μαύρη όπως έχει επικρατήσει στις μέρες μας. Για την ακρίβεια μαύρη ήταν η νυφική στολή και μάλιστα των ανώτερα κοινωνικά τάξεων. Εδώ θα κάνω μια παρένθεση για να σας αναφέρω για τις κοινωνικές τάξης των Ψαρών απαραίτητο για να κατανοήσετε ακριβώς τις διαφορές. 

Φορεσιά Καλλιόπης Κοτζιά
Μουσείο Ζακύνθου

           Στα Ψαρά από προεπαναστατικά έως και τα μέσα του 20ου αιώνα υπήρχαν τάξης που διακριτικά χώριζαν τους κατοίκους. Εν αντιθέσει με τα άλλα νησιά (Ύδρα ,Σπέτσες κλπ.) και περιοχές, οι τάξεις αυτές δεν ήταν οικονομικές αλλα ηθικές . Δηλαδή υπήρχαν οι σογιασμένοι, άνθρωποι ευυπόληπτοι με αποδεδειγμένη τιμιότητα οι οποίοι είτε ήταν πλούσιοι είτε φτωχοί έχαιραν την εκτίμηση των υπολοίπων . Στα προεπαναστατικά χρόνια οι σογιασμένοι ήταν δυο μεγάλες κατηγορίες με διακριτικές διαφορές που εκεί υπεισέρχονταν ο χρηματικός παράγοντας χωρίς όμως μεγάλη αξία .Από την μία ήταν η τάξη των καραβοκύρηδων και καπεταναίων και από την άλλη η τάξη των πληρωμάτων και των τεχνητών. Από την αντίθετη πλευρά οι ασόγιαστοι, οι επικαλούμενοι και "κουγιουγλούδια", σε αυτή την κατηγορία ανήκαν όλοι οι υπόλοιποι ακόμα κι αν είχαν οικονομική ευχέρεια (αυτοί ήταν συνήθως σογιασμένοι που από ηθικό παράπτωμα εξέπεσαν) και οι μη Ψαριανοί. Σε όλους αυτούς απαγορεύονταν να φορούν μεγαλοπρεπή ενδύματα.

         Είναι φυσικό η στολή που διασώθηκε να άνηκε στην πρώτη κατηγορία καθώς ήταν φτιαγμένη από τα καλύτερα υφάσματα φερμένα από τους ναυτικούς από όλη την Ευρώπη αλλα και από πρώτης ποιότητας Ψαριανό μετάξι. Τα κουγιουγλούδια φόραγαν απλές φορεσιές χωρίς στολίδια και φτιαγμένες με κατώτερα υφάσματα. Στην κατηγορία αυτή άνηκαν όπως είπαμε και οι μη ψαριανοί που ενδεχομένως να συνέχιζαν να φορούν τις φορεσιές του τόπου τους. 

            Τα χρώματα όπως προείπα πολλά. Τα φουστάνια ήταν από σκούρα πράσινα, καφέ και μπλε έως το πολύ αρχοντικό μαύρο για την παντρεμένες . Το ίδιο και τα "γελέκα" ("γουνάκι" και "πικότο") σκούρο μπλε, μωβ, βυσσινί αλλα και πράσινο και καφέ ανάλογα την ηλικία και την τάξη.

           Ας δούμε ένα ένα τα κομμάτια που αποτελούν την Ψαριανή φορεσιά ξεκινώντας από τα εσώρουχα.

       Εσωτερικά έμπαινε το “καθάριο” Μεταξωτό ανάλαφρο φόρεμα που ονομαζόταν και "τσιμπουκοτό" λόγω του κεντήματος που είναι στο τελείωμα των μανικιών, στον ποδόγυρο και στην τραχηλιά (γύρω από τον λαιμό και το μεγάλο άνοιγμα) . Το συναντάμε και ως δυο κομμάτια επάνω την "τραχηλιά" και κάτω το "μισοφόρι".

                          

 

Κάτω από το μισοφόρι έμπαινε η "βράκα", βαμβακερή που μοιάζει σαν την ανδρική σκελέα 

                            

 

       Από πάνω έμπαινε το φόρεμα σε διάφορα χρώματα όπως είπαμε . Το "φουστάνι" είναι αναγεννησιακού τύπου συνήθως όχι απλά βαμμένο αλλα και γυαλωμένο από τον μπογιατζή με μια ειδική τεχνική που το έκανε να μοιάζει σαν γυάλινο. Αποτελείται από ένα αμάνικο μπούστο που μόλις καλύπτει το στήθος σε μήκος και άνοιγμα. Η πολύπτυχη φούστα ενώνεται με τον κορμό με πυκνή σούρα, αποτελείτε συνήθως από 16 μέτρα ύφασμα και είναι διπλή. Το κυρίως μέρος είναι μακρύ έως την μύτη των παπουτσιών και τελειώνει με χρυσoκέντητο ποδόγυρο στολισμένο με γεωμετρικά σχήματα ή φυτικό διάκοσμο. Από πάνω πέφτει δεύτερο φύλλο από το φουστάνι κοντύτερο σε μήκος το οποίο όμως και αυτό αποτελείτε από 16μ. ύφασμα. Στην πλάτη φέρει έντονη διακόσμηση με γεωμετρικά μοτίβα, με πράσινη ή κόκκινη  μεταξοκλωστή.

                     

                     

        Η περιοχή του στήθους καλύπτετε από το "μαστιχόπανο" , ένα τετράγωνο πανί συνήθως όμοιο με το ύφασμα του ποδόγυρου του φουστανιού το οποίο δένει πάνω στο σώμα με κορδόνια 

                    

      Πάνω από το φόρεμα μπαίνει το "γουνάκι" ή "γουνέλα" . Είναι ένα γιλέκο από βελούδινο ύφασμα που φέρει στο τελείωμα του γούνα . Αν και στις μέρες μας όπως θα παρατηρήσετε συνηθίζουν να το φορούν εξωτερικά το σωστό, όπως προκύπτει από την έρευνα είναι να φοριέται εσωτερικά.

       

       Πάνω λοιπόν από το γουνάκι μπαίνει το "κοντογούνι" ή "πικότο". Ένα βελουδένιο πανωφόρι με μακριά μανίκια, πλούσια κεντημένα. Κουμπώνει μπροστά αφήνοντας ένα μεγάλο κενό ώστε να φαίνονται η γούνα από το γουνάκι, το μαστιχόπανο αλλα και η χρυσή καρφίτσα που απαραίτητα στόλιζε το στήθος των γυναικών.

                     

                     

"

      Στην μέση τους έδεναν ένα μεγάλο μεταξωτό μαντήλι ο λεγόμενος "μποξάς", που όταν είχε κρύο λειτουργούσε και ως σάλι. Και αυτό είναι ένα εξάρτημα που έχει εκλείψει. Στα ποδιά τους φορούσαν κάλτσες που ήταν και αυτές διακοσμημένες με φυτικό ή ζωικό διάκοσμο που τον ονόμαζαν “κηπουράκια”.  Τέλος φόραγαν είτε κλειστά παπούτσια είτε πασούμια. 

Φορεσιά Μαρίας Μοναρχίδη
Μουσείο Μπενάκη
μπορείτε να διακρίνετε τον μποξά στην μέση

       Κοσμήματα δεν φορούσαν πολλά καθώς ήταν κοινή αίσθηση ότι τα πολλά κοσμήματα και στολίδια δεν αποτελούσαν δείγμα ομορφιάς πάντα όμως όπως προείπα φορούσαν στο στήθος χρυσή καρφίτσα και στα αυτιά σκουλαρίκια πολυέλαιους όπως τα έλεγαν λόγω του σχήματος τους.

              

       Το πιο όμορφο ομολογούμενος τμήμα της Ψαριανής φορεσιάς και ένα από αυτά που εξέλειψαν δυστυχώς, είναι η "μπόλια". Πρόκειται για μεταξωτό μαντήλι μήκους 5μ. και φάρδους 30 εκ. με πλούσια διακοσμημένες άκριες. Το κυριότερο όμως ήταν ο τρόπος δεσίματος Για να αποκτήσει το συγκεκριμένο σχήμα το μαντήλισμα, ακολουθείται η παρακάτω διαδικασία. Τα μαλλιά πλέκονται κοτσίδες και διευθετούνται σε στεφάνι λοξά, για ν' ανέβουν στραβά δεξιά, να κάνουν το λεγόμενο ανέβασμα. Ένα κόκκινο πανί, το "μπουχασί", στου οποίου τη μέση διπλώνεται κατά πλάτος σαν ταινία το "πετσέτο" (λευκό τετράγωνο μαντίλι), τοποθετείται σα κουλούρα γύρω στο κεφάλι. Το υπόλοιπο τμήμα από το μπουχασί στρέφεται γύρω στο κεφάλι και το καλύπτει ολόκληρο. Πάνω σ' αυτό το μαντήλισμα γίνεται η περιτύλιξη της μεταξωτής μπόλιας, η οποία αφού τυλιχτεί αρκετές φορές γύρω από το κεφάλι και τον λαιμό πέφτει ανάλαφρα πίσω με τα Η ψαριανή μπόλια συνδυάζεται με το χαρακτηριστικό χτένισμα που σχηματίζει άγκυρα στο μέτωπο.

                      

                     

Παρακάτω θα δείτε φωτογραφίες και γκραβούρες από Ψαριανές όπου φαίνεται η ομορφιά της Ψαριανής φορεσιάς

Φωτογραφία  του Π. Μωραϊτη
Ψαριανή τέλη 19ου αιώνα

Ζωγραφική απεικόνιση Ψαριανής Φορεσιάς
από Καρτ Ποστάλ

Ζωγραφική απεικόνιση Ψαριανής Φορεσιάς

Ψαριανή μέσα 19ου αιώνα
φωτογραφία Φιλ. Μαργαρίτη

Γκραβούρα του  E.Ronjat
 περιοδικο “Le Tour du Monde”
Παρίσι 1876 

Ψαριανοί με παραδοσιακές φορεσιές
Ψαρά 1939

Έγχρωμη λιθογραφία Ψαριανής Φορεσιάς

"Η Ψαριανή" λάδι σε καμβά
 έργο του Ψαριανού Ζωγράφου
Γιάννη Τσαρούχη

Ψαριανή φορεσιά από την συλλογή του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος
ένα από τα καλύτερα σωζόμενα δείγματα

Ανδρέας Μ. Καραγιώργης

Πηγές Φωτογραφιών

*Συλλογή Λυκείου Ελληνίδων

*Φωτογραφίες από αντικείμενα που ανήκουν σε Ψαριανούς από το αρχείο συλλόγου Κ.Κανάρης

*Δημόσια Βιβλιοθήκη Παρισίων, 

*Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα 

*Προσωπικό Αρχείο