Το μετάλλιο κόπηκε το 1932 από την Αδελφότητα Ψαριανών με αφορμή των εορτασμό της εκατονταετηρίδας του Ολοκαυτώματος του νησιού μας το 1824. Αν και αρχικά οι εορτασμοί σχεδιάστηκαν να γίνουν το 1924, η Μικρασιατική Καταστροφή άλλαξε τα σχέδια και μόλις το 1932 κατάφεραν να πραγματοποιηθούν. Στο πλαίσιο του εορτασμού δημιουργήθηκε με δαπάνη και φροντίδα της Αδελφότητας και το μαρμάρινο ηρώο που σήμερα κοσμεί την κεντρική πλατεία των Ψαρών. Για την δωρεά του μνημείου στο νησί και τον εορτασμό πραγματοποιήθηκε ταξίδι, με ειδικά ναυλωμένο πλοίο, αρκετών Ψαριανών απογόνων των ηρώων της Άλωσης των Ψαρών και γενικά του αγώνα της ανεξαρτησίας. Σε όλους τους απογόνους που πήγαν στα Ψαρά για τον σκοπό αυτό άλλα και τους απογόνους που έμεναν μόνιμα στο νησί δόθηκε το μετάλλιο περί ου ο λόγος.
Το μετάλλιο είναι χάλκινο διαμέτρου 4 εκ. και κρεμόταν από κορδέλα λευκή και κόκκινη, όπως τα χρώματα της σημαίας των Ψαρών. Στην μια πλευρά φέρει αναπαράσταση της στιγμής της ανατίναξης της Μαύρης Ράχης. Και περιμετρικά τον όρκο ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ. Η άλλη πλευρά είναι πιο λιτή. Αναγράφει απλά την φράση ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΨΑΡΡΩΝ και την ημερομηνία 24 ΙΟΥΝΙΟΥ 1824. Για άγνωστο λόγο επιλέχθηκε η 24η , τελευταία μέρα της καταστροφής των Ψαρών και όχι η 22α , ημέρα της ανατίναξης της πυριτιδαποθήκης του Παλαιοκάστρου. Ο καλλιτέχνης είναι άγνωστος το μόνο που μπορούμε να υποθέσουμε είναι ότι όπως το ηρώο είναι έργο του Γ. Μπονάνου ίσως και το μετάλλιο να αποτελεί έργο του.
Δυστυχώς λόγω του υλικού κατασκευής πολύ λίγα αντίτυπα έχουν σωθεί μέχρι τις μέρες μας και ελάχιστα στα Ψαρά.
Από το 2002 με πρωτοβουλία του τότε Δημάρχου Ψαρών Ε. Αγαπούση αντίγραφο του μεταλλίου αποτελεί την ύψιστη τιμητική διάκριση του Δήμου και δίνεται σε προσωπικότητες που δρουν υπέρ του νησιού.
Ανδρέας Μ Καραγιώργης
