Ιωάννης Α. Βαρβάκης

      Το ευρύ κοινό γνώρισε τον Ιωάννη Βαρβάκη μέσα από την πρόσφατη ταινία «Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι» του Γιάννη Σμαραγδή την οποία δεν θα σχολιάσω διότι μπορεί να παρεκτραπώ μιας και την βρήκα επιεικώς απαράδεκτη. Σήμερα λοιπόν θα παρουσιάσω εν συντομία την πραγματική  ιστορία του Μέγα Εθνικού ευεργέτη από τα Ψαρά. Για όποιον ενδιαφέρετε να μάθει περισσότερα μπορεί να διαβάσει το σχετικό κεφάλαιο στο βιβλίο «Ψαριανοί Αγωνιστές» του Δημ. Σπανού ή ακόμα καλύτερα το βιβλίο «Ιωάννης Βαρβάκης» του Βασίλη  Ασημομύτη (εκδ. Κάκτος 2001) ίσως το καλύτερο βιβλίο που έχει γραφτεί για τον μεγάλο αυτό  Έλληνα.

Ιέραξ ο οξύπτερος ή "Βαρβάκι"

      Ο Ιωάννης Βαρβάκης γεννήθηκε στα Ψαρά στις 24 Ιουνίου 1745 ή 1750. Υιός του Ανδρέα Λεοντή και της Μαρίας Μόρου. Πως όμως ο Λεοντής έγινε Βαρβάκης. Στα Ψαρά υπήρχαν και υπάρχουν πολλά πουλιά τα οποία έχουν μεγάλα και αυστηρά μάτια και ανήκουν σε είδος γερακιού "Ιέραξ ο οξύπτερος". Τα πουλιά αυτά οι Ψαριανοί τα ονόμαζαν και τα ονομάζουν "Βαρβάκια". Οι συνομήλικοι του , βλέποντας τα μεγάλα και πολύ αυστηρά του μάτια, καθώς και την ορμητικότητα που τον χαρακτήριζε τον φώναζαν "Βαρβάκι". Φαίνεται ότι η προσωνυμία του άρεσε και την διατήρησε ως επώνυμο. Έτσι πέρασε στην ιστορία με το όνομα Βαρβάκης και το επώνυμο του έγινε τίτλος ευγενείας την τσαρική Ρωσία.

     Ο πατέρα του ήταν σπουδαίος καραβοκύρης. Ο μικρός Γιάννης ήταν γύρο στα οκτώ όταν ο πατέρας του άρχισε να του μαθαίνει τα της ναυτιλίας και στα δέκα του ήξερε κιόλας να πυροβολεί με πιστόλι τουφέκι και να χρησιμοποιεί το κανόνι του καραβιού. Στα 15 τον έβαλε ο πατέρας του παρτσινέβελο δηλαδή μεριδιούχο στο πλοίο του και στα 18 του ναυπήγησε την πρώτη γαλιότα. Πολύ πριν από την κάθοδο των Ρώσων στο Αιγαίο το 1770, πολλοί Έλληνες καπεταναίοι από τα νησιά επιδόθηκαν σε καταδρομές εναντίον των Τούρκων. Οι Ψαριανοί που είχαν συνηθίσει στην πειρατεία δεν έμειναν αργοί. Ονομαστός ως κουρσάρος έγινε κι ο Βαρβάκης, παίρνοντας μέρος σε επιδρομές κατά των πλοίων των Οθωμανών. 

      Σύμφωνα μάλιστα, με νεότερες ρωσικές πηγές ο Βαρβάκης υπήρξε ο " αεικίνητος κουρσάρος", τον οποίον οι Τούρκοι θεωρούσαν ως τον πιο τρομερό πειρατή στο Αιγαίο. Με τις παράτολμες επιθέσεις, λοιπόν, έγινε ξακουστός σ' όλο το Αρχιπέλαγος. Ο σουλτάνος επικήρυξε το κεφάλι του με χίλια πιάστρα (νόμισμα της Αιγύπτου και της Τουρκίας), δηλαδή με ποσό υπέρογκο. Τον κυνηγούσαν πολλοί κι από παντού. Τέλος, βγήκε μεγάλη ναυτική δύναμη με διοικητή τον Καπουδάν-πασά να τον συλλάβει. 'Εφθασε στα Ψαρά και ο Πασάς απαίτησε να παραδώσουν τους αρχηγούς των καταδρομέων και μάλιστα τον Βαρβάκη, αλλιώς, απείλησε, θα κάψει το νησί. Μόνο το μεγάλο μπαχτσήσι  έσωσε τους ψαριανούς από την καταστροφή. 

       Ο Βαρβάκης, όταν έμαθε από συμπατριώτες του ναυτικούς πως ο πατέρας του καπετάν Ανδρέας ήταν άρρωστος βαριά, δεν αποφάσιζε να πάει στο νησί από φόβο μήπως προκαλέσει την οργή των εχθρών ενάντια στους ανθρώπους του νησιού. Εκεί, στα τέλη του Νοέμβρη του 1769, το αποφάσισε και με φουρτούνα έφτασε στο νησί. Νύχτα επισκέφτηκε το πατρικό του σπίτι. Ο πατέρας του εδώ και μήνες ήταν κατάκοιτος, αλλά, μόλις είδε το γιο του μπροστά του, ζωντάνεψε και τα μάτια του έλαμψαν. Ο καπετάν Γιάννης ζήτησε από τον πατέρα του να τον συμβουλεύσει τι να κάνει κι εκείνος του σύστησε να πάρει ότι περιουσία είχε σε χρυσό και να φτιάξει καινούργιο καράβι, να βρει πιστό και άξιο πλήρωμα και να σπεύσει να ενωθεί με το Ρωσικό στόλο. Στην απορία του γιου του για ποίο Ρωσικό στόλο μιλάει, ο γέρο-Αντριάς του είπε πως από δικό του άνθρωπο πληροφορήθηκε ότι οι Ρώσοι ήδη πέρασαν το Γιβραλτάρ και σύντομα η μοίρα του στόλου τους θα βρισκόταν στα ελληνικά νερά. Και είχε πει την αλήθεια. Σύντομα τα ρωσικά καράβια με ναύαρχο τον Γκριγκόρι Σπυρίντωφ έφθασε στις δυτικές ακτές της Πελοποννήσου. Ο καπτά-Γιάννης συντάχθηκε με τα στρατεύματα της Αικατερίνης Β' ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο Ψαριανός πλοιοκτήτης εκποίησε ολόκληρη την περιουσία του για να εξοπλίσει με κανόνια και να επανδρώσει με στρατιώτες ένα από τα πλοία του, που θα έπεφτε στη μάχη ενάντια στους Τούρκους. Συμμετείχε στην πολιορκία του κάστρου του Ναβαρίνου, που έπεσε στις 10 Απριλίου 1770. Τη νύχτα της 26ης Ιουνιου 1770 άρχισε η ξακουστή ναυμαχία του Τσεσμέ. Ο Βαρβάκης, αφού μετέτρεψε το καράβι του σε πυρπολικό, το οδήγησε και το κόλλησε σ΄ένα μεγάλο τουρκικό ντελίνι, πιθανόν τη ναυαρχίδα, άναψε ο ίδιος το δαυλό το φιτίλι, και τίναξε το μεγάλο καράβι στον αέρα. Από την έκρηξη τινάχτηκε κι αυτός κι έπεσε στην θάλασσα. Οι ρώσοι ναύτες έσπευσαν και τον μάζεψαν τραυματισμένο. Ο ναύαρχος Σπυρίντωφ τον ονόμασε "Ήρωα του Τσεσμέ" και με το όνομα αυτό έγινε γνωστός αργότερα στο Αστραχάν. Ο Αλέξης Ορλώφ ως αυτοκρατορικός εκπρόσωπος στην επιχείρηση ανέφερε με επίσημο έγγραφο την ηρωική πράξη του Βαρβάκη στην Αικατερίνη Β', η οποία με διάταγμά της τον ονόμασε υπολοχαγό του Ρωσικού στρατού.

         Ο Βαρβάκης μετά την καταστροφή του Τουρκικού στόλου και του δικού του καραβιού ήλθε στο νησί του. Τότε ναυπήγησε μεγαλύτερο καράβι στον αρσανά (ναυπηγείο) των Ψαρών, το οποίο εξόπλισε με 26 κανόνια, το καράβι αυτό δεν πρόλαβε να το ρίξει στον αγώνα. Καθώς η Αικατερίνη Β' έκλεισε ειρήνη με τους Τούρκους στο Κιουτσούκ-Καϊναρτζή(1774). Έτσι, το καράβι αυτό μετατράπηκε σε εμπορικό και με αυτό ο Ψαριανός άρχισε τα ταξίδια στο Λιβόρνο και σ' άλλα λιμάνια της Δύσης.

Ο ανδριάντας του Βαρβάκη
στο Ζάππειο

       Κάποια στιγμή αποφάσισε να πλεύσει από τα Ψαρά στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας. Έπρεπε όμως να περάσει από την Κωνσταντινούπολη. Σκοπός του βασικά ήταν να ζητήσει από το Ρωσικό Προξενείο την άδεια να υψώσει στο καράβι του τη ρώσικη σημαία, σύμφωνα με τη συνθήκη του 1774, που προέβλεπε ελεύθερη ναυσιπλοιϊα από τη Μεσόγειο προς τον Εύξεινο Πόντο και αντίστροφα για τα Ελληνικά καράβια που θα είχαν ρωσική σημαία. 'Εφθασε στην Πόλη, όμως το μέγεθος του καραβιού τον πρόδωσε, δεν έμοιαζε με συνηθισμένο εμπορικό πλοίο. Ζήτησαν να μάθουν ποιος ήταν ο καπετάνιος του. Όταν έμαθαν ποιος ήταν έσπευσαν να τον συλλάβουν. Ο Βαρβάκης παρά τρίχα γλίτωσε τη σύλληψη, το καράβι του όμως κατασχέθηκε και ρυμουλκήθηκε στο ναύσταθμο. Ο ίδιος ζήτησε  προστασία από την Ρωσική πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη.  Οι Ρώσοι, τότε, τον φυγάδευσαν  έως την Οδησσό.  Από εκεί και χωρίς λεφτά στην τσέπη, αποφασίζει να ζητήσει ακρόαση από την Αικατερίνη αυτό σήμαινε να διανύσει  απόσταση 5.000 χιλιόμετρων μέχρι την Αγία Πετρούπολη. Την περισσότερη διαδρομή την κάνει με τα πόδια . Όταν φτάνει στην Αγ. Πετρούπολη η Αικατερίνη αρνείται τρεις φορές   να τον δει. Απελπισμένος καταφεύγει σε ένα καταγώγι για να πιει βότκα και να ξεχάσει. Εκεί θα συναντήσει  τον Γρηγόριο Ποτέμκιν, εραστή της Αικατερίνης, ο οποίος μεσολάβησε ώστε η Τσαρίνα να τον δεχθεί. Η Αικατερίνη αποδείχθηκε ιδιαίτερα γενναιόδωρη δίνοντάς του ένα πουγκί με 10.000 χρυσά ρούβλια και μια άδεια απεριόριστης και αφορολόγητης αλιείας στην Κασπία. 

Λεπτομέρεια από τον ανδριάντα όπου αναφέρονται
"Ι. Α. Βαρβάκης εγεννήθη εν την νήσω Ψαρών τω ΑΨΝ
Ετελεύτησεν εν Ζακύνθω τω ΑΩΚΕ"

       Από την Αγία Πετρούπολη κίνησε για το Αστραχάν, χωρίς την παραμικρή ιδέα για το πώς θα μπορούσε να αξιοποιήσει την άδεια αλιείας. Κι αντί να ασχοληθεί με το ψάρεμα αγόρασε ένα αποστακτήριο, με στόχο να φτιάχνει κρασί από τα γλυκά σταφύλια της στέπας και ρακί όπως έκαναν στα Ψαρά. Τότε ήταν που γνωρίστηκε με έναν έμπορο από το Αστραχάν, τον Πιοτόρ Σεμιόνοβιτς Σαπόζνικοφ, ο οποίος τον προέτρεψε να ασχοληθεί με την αλιεία. Ικανός να κτίζει μεγάλα, αξιόπλοα και προηγμένα καράβια και να ξανοίγεται στη θάλασσα, ο Βαρβάκης ήταν εκτός συναγωνισμού απέναντι στους μικρομεσαίους παράκτιους Ρώσους ψαράδες. Στη βόρεια Κασπία η «επιχείρηση αλιεία» απέδωσε καρπούς. Τα πλοία του Βαρβάκη φορτώνονταν οξύρρυγχους, λευκούς σολομούς, μεγάλους λούτσους κι άλλα πολύτιμα ψάρια.

        Σε ένα από τα ταξίδια του δοκίμασε χαβιάρι που τον φίλεψαν Ρώσοι χωρικοί. Έχοντας στο μυαλό του το πάθος των Ελλήνων για το αυγοτάραχο, κατάλαβε αμέσως με ποιον τρόπο θα μπορούσε να βγάλει πολλά χρήματα από την άδεια της Αικατερίνης - εξάγοντας χαβιάρι. Όμως αντιμετώπιζε κι εκείνος το ίδιο πρόβλημα που φρέναρε τους Ιταλούς εμπόρους αρκετούς αιώνες νωρίτερα: αυτό το τόσο ευαίσθητο έδεσμα ήταν αδύνατον να ταξιδέψει για καιρό μέσα στα ξύλινα κασόνια της εποχής - όσο καλά παστωμένο κι αν ήταν. 

Γραμματόσημο του 1973

        Η λύση βρέθηκε. Ήταν κιβώτια από ξύλα φλαμουριάς τα οποία δεν προκαλούσαν αλλοιώσεις στα πολύτιμα αυγά, ήταν απόλυτα στεγανά κι έτσι διατηρούσαν σε πολύ καλή κατάσταση το φορτίο που πάνω σε καμήλες ή φορτωμένο σε ιστιοφόρα ταξίδευε τον Βόλγα για να φτάσει από το Αστραχάν στην Ευρώπη. Μέχρι το 1788 η επιχείρηση του Βαρβάκη έκανε χρυσές δουλειές και απασχολούσε περισσότερους από 3.000 εργάτες για την επεξεργασία και το πακετάρισμα των αυγών του οξύρρυγχου. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Βαρβάκης δεν χρησιμοποίησε πότε σκλάβους στις επιχειρήσεις του παρά μόνο εργάτες κατήργησε δηλαδή πρώτος την δουλεία σχεδόν 150 χρόνια πριν η Ρωσική Αυτοκρατορία την καταργήσει επίσημα.

      Έχοντας στο μυαλό του τη γενναιοδωρία της Ρωσίας, παραχωρεί μεγάλο μέρος της περιουσίας του για κοινωφελή έργα  στο Αστραχάν, αλλά και στο Ταγκανρόγκ, όπου εγκαταστάθηκε αργότερα. Έκτισε εκκλησίες, μουσουλμανικά τεμένη, νοσοκομεία, ορφανοτροφεία. Στο Ταγκανρόγκ έκτισε σχολείο όπου αργότερα φοίτησε ο Ρώσος συγγραφέας Άντον Τσέχωφ, ο οποίος το υπερηφανευόταν. Κατασκεύασε τα Βαρβάκεια Λουτρά και το 1809 την περιώνυμη Βαρβάκειο Διώρυγα του Αστραχάν, έργο μνημειώδες. Στα εγκαίνια της διώρυγας ο Βαρβάκης την βάφτισε «Κανάλι του Αστραχάν», όμως ο λαός απαίτησε να ονομάζεται «Κανάλι του Βαρβάκη», όνομα που διατηρεί ως σήμερα. Μάλιστα κατα την Οκτωβριανή προλεταριακή Επανάσταση του 1917, κομισάριος της περιοχής υπήρξε ο Σ. Κίροφ. Αυτός δεν επέτρεψε να καταστραφεί κανένα μνημείο της πόλης του Αστραχάν, εκκλησιαστικό, κοινωνικό κτλ. που δημιουργήθηκε από τον Βαρβάκη. "Μα γκεμίζουμε ότι δημιουργήθηκε από τους πλούσιους" έλεγαν πολλοί εκπρόσωποι του Κόμματος. Κι ο Κίροφ απάντησε: "Ο lβάν Αντρέγιεβιτς Βαρβάτσι δεν ήταν πλούσιος, εκείνος ήταν το ίδιο το Αστραχάν, εκείνος ,με τις πράξεις του, ήταν  Σοσιαλιστής πριν από τους σοσιαλιστές." Έτσι δεν επετράπη να πειραχθεί τίποτε.

Το Οικόσημο του Άρχοντος
lβάν Αντρέγιεβιτς Βαρβάτσι

         Για τις υπηρεσίες του παρασημοφορείται με τίτλο ευγενείας από τον Τσάρο Αλέξανδρο Α'. Από την τσαρική κυβέρνηση μαζί με το παράσημο είχε ανακηρυχτεί αρχηγός των ευγενών του Αστραχάν. Αυτός ο τίτλος, εκτός από την περιουσία του, συντέλεσε, ώστε να έχει μεγάλη επιρροή στους κύκλους των Ρώσων ευγενών.
       Από το 1815 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του και μετέφερε όλη σχεδόν την κινητή περιουσία του στο Ταϊγάνι για να είναι κοντά στην Οδησσό, έδρα της Φιλικής Εταιρίας, και να εργάζεται για τον μεγάλο ξεσηκωμό. Υπήρξε μέλος της Φιλικής Εταιρίας και βασικός χρηματοδότης της. Αξιοσημείωτο είναι ότι στην μυστική αλληλογραφία της Φιλικής Εταιρίας ο Βαρβάκης είναι ο μόνος που δεν αναφέρεται με ψευδώνυμο. Με έξοδα δικά του εξόπλισε τους ομογενείς που πολεμούσαν με τον Αλέξανδρου Υψηλάντη. Επίσης μέσω του Πατριαρχείου κατάφερε να εξαγοράσει πάρα πολλούς Έλληνες αιχμαλώτους. Ο Βαρβάκης πάνω απ' όλο βοήθησε τον αγώνα των Ψαριανών, των συμπατριωτών του. Έστειλε τρόφιμα και διάφορα άλλα εφόδια. Μετά την καταστροφή των Ψαρών, το 1824, ήρθε στην Ελλάδα, παρά την προχωρημένη ηλικία του, για να βοηθήσει με κάθε μέσο τους πρόσφυγες συμπατριώτες του.
           Ο Βαρβάκης πέθανε στις 10 Ιανουαρίου 1825 στο Λοιμοκαθαρτήριο της  Ζακύνθου όπου άτυπα κρατούνταν φυλακισμένος από τους Άγγλους που τον θεωρούσαν  πράκτορα της Ρωσίας. 

Ο τάφος του Βαρβάκη στο Α' νεκροταφείο,  επάνω διαβάζουμε
" ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΝΔ. ΒΑΡΒΑΚΗΣ
ΑΠΟ ΤΑ ΨΑΡΑ
1745-1825
ΑΦΙΕΡΩΣΕ
ΤΗΝ ΖΩΗΝ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΥΣΊΑΝ ΤΟΥ
ΔΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΙΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΝ
ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ"

Το Βαβράκειο Λύκειο 1859

     Ήδη από το 1824 προέβλεπε την ανάγκη δημιουργίας σχολής στην πρωτεύουσα του νεοσύστατου τότε ελληνικού κράτους. .Στη διαθήκη του άφησε 1.000.000 ρούβλια κληροδότημα για την ίδρυση του Βαρβακείου Λυκείου, και το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του στο ελληνικό Δημόσιο για κοινωφελείς σκοπούς. Το 1857 άρχισε η ανέγερση του κτιρίου της Βαρβακείου Σχολής, με σχέδια και επίβλεψη του Παναγιώτη Κάλκου για να ολοκληρωθεί το 1859. Το Βαρβάκειο Λύκειο κτίστηκε κοντά στη σημερινή οδό Αθηνάς και το παλιό κτίριο καταστράφηκε το Δεκέμβρη του 1944. Σήμερα λειτουργεί γυμνάσιο και λύκειο με το όνομα "Βαρβάκειος Πρότυπη Σχολή" στο Ψυχικό.

   Το Ελληνικό έθνος αναγνωρίζοντας την προσφορά του τον τίμησε ακόμα όσο ζούσε ανακηρύσσοντας  τον Μέγα Εθνικό Ευεργέτη. Αλλά και αργότερα  στήθηκε στο Ζάππειο μεγαλοπρεπής  ανδριάντας προς τιμή του.

Ο μαρμάρινος ανδριάντας του Βαρβάκη , έργο του γλύπτη Λ. Δρόση (1870-1886),
 βρίσκεται στον κήπο του Ζαππείου. Περιβάλλεται από τέσσερις συμβολικές
μορφές στο βάθρο του : Ελευθερωμένη Ελλάδα, Ιστορία, Σκέψη και Ναυτιλία.

Α.Μ.Κ.

Χαρτονομίσματα αφιερωμένα στα Ψαρά

     Τα ελληνικά νομίσματα και τραπεζογραμμάτια από την αρχή της δημιουργίας  του Ελληνικού κράτους και μέχρι την κατάργηση της δραχμής το 2002 υπήρξαν πάντοτε καλαίσθητα.  Ίσως το γνωστότερο ελληνικό νόμισμα , η τελευταία Δραχμή που κόπηκε από την Τράπεζα της Ελλάδος έχει άμεση σχέση με τα Ψαρά,  καθώς  επάνω του είναι χαραγμένη η κεφαλή του μεγάλου Ψαριανού μπουρλοτιέρη Κ. Κανάρη και στην άλλη όψη ένα από τα πλοία του 1821, μια κορβέτα. Αλλά δεν είναι το μόνο. Υπάρχουν  δυο χαρτονομίσματα  που το ελληνικό κράτος τα αφιέρωσε στην Δόξα των Ψαρών και τους Ψαριανούς. Αυτά θα σας παρουσιάσω σήμερα .

    Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, έγιναν δύο νομισματικές μεταρρυθμίσεις έτσι, ώστε η Ελλάδα να αποκτήσει και πάλι ένα σταθερό νόμισμα. Τον Νοέμβριο του 1944 µε την πρώτη μετακατοχική νομισματική µμεταρρύθμιση η παλιά και υποτιμημένη δραχµή αντικαταστήθηκε µε µια νέα µε ισοτιμία που ορίστηκε σε 50.000.000.000 παλιές δραχµές για κάθε μία νέα.

     Το πρώτο είναι ένα εκατόδραχμο του 1944. Στην μια πλευρά φέρει την προτομή του Κανάρη και ένα φλεγόμενο πυρπολικό. Ενώ από την άλλη η Δόξα των Ψαρών κοιτάζει στο βάθος την Μαύρη Ράχη που υψώνετε και μελετά τα λαμπρά παλικάρια των Ψαρών καταγράφοντάς τα στο αιώνιο βιβλίο της δόξας και της ιστορίας. Πρόκειται πραγματικά για ένα υπέροχο καλλιτεχνικά χαρτονόμισμα.

        Το δεύτερο ανήκει στην ίδια σειρά του 1944 και είναι ένα εικοσάδραχμο. Στην μια πλευρά φέρει την κεφαλή του Δία ενώ στην άλλη τον πίνακα του Νικόλαου Γύζη «Η Δόξα των Ψαρών».

      Παρατηρώντας αυτά τα χαρτονομίσματα κανείς απορεί για το πόσο άχαρα και μη ελληνικά είναι τα σύγχρονα τραπεζογραμμάτια του Ευρώ.

Ανδρέας Μ. Καραγιώργης

Ένα σκίτσο των Ψαρών 10 χρόνια μετά την καταστροφή (1834)

Το χαρτογραφικό HMS Beacon

      Το σκίτσο των καταστρεμμένων Ψαρών  του Richard Copeland το είχα ακουστά χρόνια . Όσο όμως και αν το αναζήτησα σε ψηφιακές βιβλιοθήκες και συλλογές πουθενά δεν κατάφερα να το εντοπίσω . Μέχρι που πρόσφατα έτυχε να αγοράσω έναν χάρτη . Ο χάρτης αυτός είναι ένας ναυτικός  χάρτης του Αμερικάνικου πολεμικού ναυτικού ,του 1941. Στην πραγματικότητα πρόκειται για τέσσερις διαφορετικούς χάρτες τυπωμένους μαζί. Περιλαμβάνονται το νησί του  Αϊ-Στράτη , η ακτές της Μύρινας (Κάστρο) και του Πουρνιά της νήσου Λήμνου και το σύμπλεγμα των Ψαρών. Ο χάρτης των Ψαρών είναι μια ανατύπωση του χάρτη που σχεδίασε ο Copeland to 1834 ,διορθωμένος από την ελληνική υδρογραφική υπηρεσία το 1935, όπως διαβάζουμε στο υπόμνημα του. Στην άκρη λοιπόν αυτού του χάρτη υπάρχει ανατύπωση και του περίφημου σκίτσου των καταστεμένων Ψαρών που σχεδίασε ο Copeland.

Χάρτης του Αμερικάνικου Πολεμικού
Ναυτικού 1941 επάνω είναι σημειωμένες
οι θέσης των Γερμανών στα Ψαρά
(Χωριό και Φανάρι)

     Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο Richard Copeland ήταν ένας Βρετανός αξιωματικός του Βρετανικού Ναυτικού. Ως κυβερνήτης του χαρτογραφικού πλοίου HMS Beacon πραγματοποίησε πολλές χαρτογραφήσεις της Μεσογείου και ως εκ τούτου και των ακτών και νησιών του Αιγαίου πελάγους. Στα Ψαρά βρέθηκε το 1834 όπου τα βρήκε σχεδόν έρημα. Ελάχιστοι Ψαριανοί έχουν επιστρέψει. Η πόλη των Ψαρών ήταν πλήρως κατεστραμένη.  Δεν ξέρουμε αν το σκίτσο έγινε από τον ίδιο η από άλλο μέρος του πληρώματος . Ως κυβερνήτης του πλοίου ο χάρτης αλλά και το σκίτσο των Ψαρών έλαβε το όνομα του. Ο δημιουργός έκατσε στην Βίγλα, λίγο πιο κάτω από τους ερειπωμένους ανεμόμυλους, και με το πενάκι του σχεδίασε αυτό που έβλεπε. Την πόλη των Ψαρών γεμάτη ερείπια, σπίτια ισοπεδωμένα ή μισογκρεμισμένα. Μόνο στον Κάβο βλέπουμε να στέκονται τα αρχοντικά του Μοναρχίδη και  του Αποστόλη, αυτά που σήμερα είναι θέμα χρόνου να καταρρεύσουν , μαζί τους και το Αρχοντικό  του Γιαννίτση που πρόσφατα ευτυχώς αναστηλώθηκε από τον Νικόλαο Δημητρέλη και μπορούμε να καταλάβουμε πως ήταν τα προεπαναστατικά αρχοντικά του Κάβου , αλλά για το συγκεκριμένο κτήριο θα σας γράψω άλλη φορά. Στην κορυφή της Μαύρης Ράχης  τα απομεινάρια της έκρηξης του Παλιόκαστρου και λίγο πιο δεξιά η καμένη εκκλησία του Αι- Νικόλα, η μητρόπολη του Αιγαίου, και το κτήριο της Βουλής των Ψαρών. Δίπλα στον Μόλο του Βαρβάκη διακρίνονται τα ερείπια από τα σιλό του λιμανιού και τους μύλους της Μαύρης Ράχης. Ενώ αριστερά στο σκίτσο διακρίνουμε την εκκλησία της Αγιά Σοφιάς, τον Οίκο Ιστιοφόρων δηλαδή  Ναυτικό Επιμελητήριο των Ψαρών (Παλιό Σχολείο), το σήμερα κατεστραμμένο σπίτι του Παγκάρα στον Κατσούνι και τα Σπιτάλια (λοιμοκαθαρτήριο), όλα τους μισογκρεμισμένα. Κάτω από το σκίτσο διαβάζουμε «Η ερειπωμένη πόλη των Ψαρών και το κάστρο» και από κάτω σημειώνει «από  τους ανεμόμυλους» δηλαδή την τοποθεσία που σχεδιάστηκε.

         Το σκίτσο αυτό από το χάρτη του  Copeland είναι η μοναδική απεικόνιση των Ψαρών μόλις 10 χρόνια μετά την Καταστροφή και πριν αρχίσουν οι Ψαριανοί να επιστρέφουν. 

Ανδρέας Μ. Καραγιώργης

Περί γεννήσεως του Κανάρη στην Πάργα και άλλων γελοιοτήτων!

     Το άρθρο αυτό ήθελα από καιρό να το γράψω καθώς με έχει απασχολήσει χρόνια αυτή η υπόθεση και συχνά πυκνά βρίσκω ιστοσελίδες που αναπαράγουν αυτή την γελοιότητα. Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή όμως.

       Πριν περίπου 70 χρόνια ένας ηπειρώτης ο Δ.Γατόπουλος βρήκε, λέει, το χαμένο ημερολόγιο του Κανάρη και λίγο αργότερα, τη δεκαετία του ‘70, ένας δάσκαλος από τα Ιωάννινα ονόματι Γρηγόριος Κομπίλας βάλθηκε από το τίποτα να αποδείξει ότι ο Ψαριανός Κωσταντής Κανάρης γεννήθηκε στην Πάργα οπού και μεγάλωσε μέχρι τα 15 του χρονιά ώσπου ήρθε στα Ψαρά. Γράφει μάλιστα ο παραχαράκτης και ένα βιβλίο με τίτλο «Κ. Κανάρης , ένας Ψαριανός από την Πάργα» .Το βιβλίο αυτό μου απέστειλε ο Δήμαρχος Πάργας το 2006 όταν του έστειλα επιστολή διαμαρτυρόμενος για ανάρτηση του Δήμου Πάργας που παρουσίαζε τον Κανάρη γεννημένο στην Πάργα. Το βιβλίο αυτό μόνο συλλογή ανεκδότων μπορεί να χαρακτηριστεί και κάθε σοβαρός άνθρωπος με την κοινή λογική μπορεί να αντικρούσει τα παιδαριώδη επιχειρήματα του Κομπίλα όπως έκανα και εγώ σε δεύτερη επιστολή μου προς τον τότε δήμαρχο η οποία και ποτέ δεν απαντήθηκε.

        Πως όμως ξεκίνησε όλη αυτή η ιστορία . Οι Παργινοί υποστηρίζουν ότι όταν ο Κανάρης πήγαινε στην Δανία για να προσφέρει το στέμμα της Ελλάδας στον Γεώργιο σταμάτησε στην Κέρκυρα λόγο ζημιάς του πλοίου . Εκεί ο Κανάρης συνάντησε τον Βαλαωρίτη και μαζί επισκέφτηκαν την κοινή τους πατρίδα την Πάργα. Μάλιστα υποστηρίζουν ότι τα αναφέρει ο Κανάρης στο προσωπικό του ημερολόγιο. Οι Παργινοί βέβαια ξεχνούν πρώτον ότι μέσα σε 3 μόλις ήμερες που έκατσε το πλοίο στην Κέρκυρα είναι αδύνατον ο Κανάρης να πήγε στην Πάργα και δεύτερον και κυριότερο ή Παργα εκείνη την εποχή, 1863, ήταν ακόμα τουρκικό έδαφος και γνωρίζουμε όλοι ότι ο Κανάρης ήταν τρομοκράτης και δολοφόνος για τις τουρκικές αρχές οπότε είναι αδιανόητο να επισκεφθεί τουρκικό έδαφος. Ο Βαλαωρίτης το μόνο που διασώζει είναι η γνωριμία του με το Κανάρη στο λιμάνι της Κέρκυρας και σε μία ιδιωτική τους συζήτηση περί της Ηπείρου υποστηρίζει ότι ο Κανάρης αναφέρει «Η λατρευτή Πάργα, πάντα μου θύμιζε τα παιδικά μου χρόνια και τους αλλεπάλληλους αγώνας των προγόνων μου».

       Και είναι φυσικό να αναφέρει κάτι τέτοιο ο Κανάρης πρώτον γιατί νέος στο καράβι του θείου του Δ. Μπουρέκα βρέθηκε στην Πάργα (1803) για να μεταφέρει μαζί με άλλα Ψαριανά καράβια τους Σουλιώτες στην Κέρκυρα , όταν εναντιώθηκαν στον Αλί Πασά και υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν το Σούλι και δεύτερον ο αγώνας αυτός των Σουλιωτών είναι ένας από του αλλεπάλληλους αγώνες των Ελλήνων εναντία των τούρκων. Αυτός είναι ο λόγος που η Πάργα θυμίζει στον Κανάρη τα παιδικά του χρόνια και όχι το ότι γεννήθηκε εκεί.

       Τα υποτιθέμενα  απομνημονεύματα- ημερολόγιο του Κανάρη είναι ένα αισχρό κατασκεύασμα. Πρώτον γιατί λέει πρόκειται για ένα ημερολόγιο το οποίο απόγονοι του αγωνιστή εμπιστευθήκαν στον Γατόπουλο και εκείνος στον Κομπίλα μυστικά. Λες και ένα τόσο σημαντικό έγγραφο ενδιαφέρει έναν μόνο έναν άγνωστο δάσκαλο από τα Ιωάννινα και όχι όλο το ελληνικό έθνος. Δεύτερον η γλώσσα του κατασκευάσματος αυτού είναι τέτοια (καθαρεύουσα και με στοιχεία αρχαϊζουσας) που με κανέναν τρόπο δεν γίνετε να το έχει γράψει ο Κανάρης ο οποίος γνώριζε γραφή και ανάγνωση όπως την έμαθε στο καράβι του Μπουρέκα από τους υπόλοιπους Ναύτες απλοϊκά και που ακόμα και η υπογραφή του τα πρώτα χρόνια είναι ανορθόγραφη. Τέλος ένα τέτοιο κείμενο , του μεγαλύτερου ίσως Έλληνα θαλασσινού αγωνιστή , αποκλείεται να μην είχε εκδοθεί όπως συνέβη με τα απομνημονεύματα του Κολοκοτρώνη ή ακόμα και του σχεδόν αγνώστου Μακρυγιάννη.

        Ένα ακόμα γεγονός είναι το ότι ο Κανάρης πέθανε σε βαθύ γήρας. Όλα αυτά τα χρόνια εκδόθηκαν πολλά βιβλία σχετικά με την ζωή και την δράση του σε όλα αναφέρεται ότι γεννήθηκε στα Ψαρά. Αν κάτι τέτοιο ήταν λάθος δεν θα έσπευδε πρώτος να το διορθώσει. Ακόμα όλοι όσοι των επισκεπτόνταν στο σπίτι του στην Κυψέλη έμεναν έκπληκτοι με την σεμνότητα και την ταπεινότητα του. Όταν η συζήτηση πήγαινε στα κατορθώματα του εκείνος ήξερε πώς να γυρίζει την κουβέντα ώστε να μην μιλήσει για αυτά. Και αναφέρει ένας γάλλος περιηγητής ότι όταν των ρωτούσε επανειλημμένα για την δράση του στην Επανάσταση εκείνος φανερά εκνευρισμένος του έδειξε μια γκραβούρα τον Ψαρών που είχε στον τοίχο του και ειπε «αυτή είναι η ιστορία μου, για αυτά να γράψεις!». Πως γίνεται ένας τόσο σεμνός άνδρας να έγραψε δήθεν απομνημονεύματα. 

         Ακόμα και ο μεγάλος ιστορικός Νικόδημος που ξέρουμε καλά ότι στο έργο του δεν αναφέρει πολλά για τα κατορθώματα του Κανάρη καθώς υπήρχε ένας άτυπος ανταγωνισμός μεταξύ τους και για τον λόγο αυτό τον επιπλήττει στα γραπτά του ο Κοτζίας , αν υπήρχε ένα μεμπτό στοιχείο στην καταγωγή του Κανάρη δεν θα το ανέφερε. Ξέρουμε πολύ καλά ότι στα Ψαριανά καράβια υπηρετούσαν και έλληνες από άλλες περιοχές. Σε κάθε αναφορά προς της αρχές των Ψαρών αν επρόκειτο για ξένο αναφέρονταν πάντα η καταγωγή του όπως διαβάζουμε για τον Ιωάννη Δημουλίτσα (Πατατούκο) ότι είναι από την Πάργα κι ας έμενε στα Ψαρά πάνω από 40 χρόνια κι ας είχε προσφέρει τόσα στον αγώνα με την δημιουργία των πυρπολικών ή για τον ατρόμητο Καραβόγιαννο (Ιωάννη Θεοφιλόπουλο) ότι είναι Πελοποννήσιος. Οι Ψαριανοί πάντα ξεχώριζαν του Ψαριανούς από τους υπόλοιπους έτσι θα έκανα και με τον Κανάρη ,αν δεν ήταν γεννημένος στα Ψαρά, να είστε σίγουροι.

   

Προτομή Κανάρη στην Πάργα.

Στα αποκαλυπτήρια μάλιστα της προτομής 

παρευρέθησαν τρισέγγονα του Κανάρη . 

Είναι τα ιδία τρισέγγονα που έρχονταν μέχρι

 την δεκαετία του 80 στα Ψαρά για να τιμήσουν 

την γενέτειρα του προγόνου τους. Αυτά γιατί 

κάποιοι  θεωρούν ικανό το γεγονός αυτό να 

αποδείξει τα αναπόδεικτα. Είναι προφανές ότι 

και οι ίδιοι βρίσκονται σε σύγχυση. 

       Τέλος θα σας παραθέσω μερικά στοιχεία που συγκέντρωσαν κυρίως οι Δ. Ανδριάνας και Δ. Φωτιάδης την δεκαετία του ’80 προκειμένου να απαντήσουν στον Κομπίλα ο οποίος κατέκλυσε με επιστολές ακαδημαϊκούς ,εφημερίδες και λοιπούς φορείς ώστε να παρουσιάσει το παραμύθι του ως ιστορική ερεύνα. Μέσα από τα στοιχεία αυτά αποδεικνύεται όχι μονό ότι ο Κανάρης γεννήθηκε στα Ψαρά αλλά και ότι ο πατέρας του Μικές Κανάριος (και όχι Νικόλαος Σπηλιωτέας όπως υποστηρίζει ο Κομπίλας ότι έλεγαν τον Μίκε Κανάρη πριν υποτίθεται αλλάξει όνομα) γεννήθηκε και αυτός στα Ψαρά . Όπως έχω ξαναγράψει οι Ψαριανοί γνωρίζουμε ότι δεν είμαστε αυτόχθονες και ότι οι περισσότεροι έχουμε έρθει από την Κυρίως Ελλάδα . Αν λοιπόν ο παππούς του Κανάρη έχει έρθει από την Πάργα , την Ιταλία όπως υποστήριξαν κάποιοι ή άλλο μέρος δεν είμαι σε θέσει να γνωρίζω ούτε εγώ ούτε οι παργινοί .

         Ο Κωνσταντίνος Μικέ Κανάρης λοιπόν ,αναφέρουν τα μητρώα αξιωματικών του Ναυτικού μας γεννήθηκε στα Ψαρά το 1795. Η εγγραφή αυτή στο μητρώο του Ναυτικού γινόταν κατά δήλωση του εγγραφόμενου. Ο ίδιος ο Κανάρης δηλαδή δηλώνει επίσημα στο ελληνικό κράτος ότι γεννήθηκε στα Ψαρά. Τώρα οι παργινοί ας υποστηρίξουν ότι ο Κανάρης ήταν τρελός και δεν ήξερε τι έλεγε. Και συνεχίζουμε ο Κωσταντής γεννήθηκε στα Ψαρά γιατί και ο πατέρας του Μικές Κανάρης ήταν επίσης γέννημα θρέμμα του ένδοξου νησιού μας. Ο Μικές Κανάρη, ο οποίος ήταν παντρεμένος με την Ψαριανή Μαρία Μπουρέκα είχε εκλεγεί επανειλημμένα Δημογέροντας στη Βουλή των Ψαρών. 

        Ο Ιστορικός Κωνσταντίνος Νικόδημος στο δίτομο βιβλίο του «Υπόμνημα της νήσου Ψαρών» τόμος Ά σελ 82, για τα ήθη, τα έθιμα και τους άγραφους νόμους της προεπαναστατικής κοινωνίας των Ψαρών που στην πλειοψηφία τους ισχύουν ακόμα και σήμερα, αναφέρει : 

«τα συνοικέσια εγένοντο μεταξύ Ψαριανών. Με ξένους δεν υπάνδρευον ούτε τους υιούς ούτε τας θυγατέρας των. Εάν δε ξένος τις ήθελε να νυμφευθεί θυγατέρα Ψαριανού ούτος έπρεπε να είναι ενδεέστατος δια να δώση την θυγατέρα του. Τοιαύτα τα συνοικέσια ήσαν ολίγα. Έπρεπε να είναι γνωστή η διαγωγή του νυμφίου και να έχη και εχέγγυα ότι δεν θα φύγη και αφήση την γυναίκα του και τα τέκνα του. Ο ξένος αυτός οσηνδήποτε κατάστασιν και αν απέκτα δεν διωρίζετο εις την δημοτική Αρχήν . Oι απόγονοί του όμως απέκτων το δικαίωμα τούτο.’’ 

       Εδώ τα πράγματα είναι ξεκάθαρα ο Μικές Κανάριος ήταν Δημογέροντας της Βουλής των Ψαρών που συνεπάγεται ότι ήταν γέννημα –θρέμμα Ψαριανός με τουλάχιστον Ψαριανή μητέρα διαφορετικά ήταν αδύνατος ο διορισμός του στην Δημοτική αρχή και ο γάμος του με Ψαριανή όπως βεβαιώνει ο Ιστορικός. Ακόμα γνωρίζουμε ότι συγγενείς του Κανάρη ήταν και ο Ναύαρχος των Ψαρών Νικολής Αποστόλης και ο πυρπολητής- μοναχός Ιωασάφ Νικολάρας, εκτός αν μας πουν ότι κι αυτοί είναι παργινοί που βρέθηκαν στα Ψαρά.

        Ο Κανάρης γεννήθηκε στα Ψαρά και καλά θα κάνουν όλοι οι παραχαράκτες της ιστορίας να το χωνέψουν. Αν ζούσε ο Κωσταντής σήμερα θα τους έλεγε αυτό που κάποτε είπε στον Όθωνα «ΑΥΤΑ ΕΙΝΑΙ ΝΤΡΟΠΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΑ».

Μέχρι και το έτος θανάτου του έγραψαν λάθος τόση είναι η ασχετοσύνη τους!

Ανδρέας Μ. Καραγιώργης