Η ρίμα για τα χιόνια του 1929 στα Ψαρά

     

Χιόνια στα Ψαρά 24/1/2004
 η τελευταία μεγάλη χιονόπτωση στο νησί

 Η χιονόπτωση είναι ένα καιρικό φαινόμενο εξαιρετικά σπάνιο για τα μικρά νησιά ποσό μάλλον σε τέτοια ένταση που να το στρώσει. Η περιπτώσεις εκείνες είναι ελάχιστες και όλες οι Ψαριανοί τις θυμούνται χαρακτηριστικά. Μια τέτοια χιονόπτωση έγινε και το 1929, ήταν τόσο μεγάλος ο όγκος του χιονιού που έκανε μεγάλη ζημιά στου κτηνοτρόφους του νησιού. Το τραγικό συμβάν ενέπνευσε την παρακάτω σατιρική ρίμα. 

      Ρίμες ονομάζουν στα Ψαρά δίστιχα με ομοιοκαταληξία και κυρίως σατυρικό πνεύμα. Κάθε τι που συνέβαινε στα Ψαρά παλαιότερα ήταν αφορμή για να γραφτούν ρίμες. Άλλες ήταν αθώες και περιπαικτικές όπως αυτή παρακάτω , ενώ άλλες για σοβαρότερα θέματα ήταν ιδιαίτερα σκωπτικές και πολλές φορές ενοχλητικές για τους πρωταγωνιστές. Η πρώτη κατηγορία είναι και αυτές που κυρίως έχουν φτάσει στις μέρες μας. Οι ρίμες της δεύτερης κατηγορίας λόγω της φύσης τους ξεχάστηκαν γρήγορα γιατί έτσι ήταν καλύτερα για τους πρωταγωνιστές ή επέζησαν από στόμα σε στόμα όμως εντάσσονται σε αυτά που οι αρχαίοι έλεγαν , ου φωνητά. Αν κάποτε ξεπεράσουμε τις αγκυλώσεις που μας διακρίνουν δουν το φως της δημοσιότητας και αυτές, που καθαρά από καλλιτεχνικής άποψης είναι εφευρετικότατες.

     Ρίμες οι Ψαριανοί έγραφαν απ΄ ανέκαθεν. Χαρακτηριστική ας πούμε είναι η ρίμα που γράφτηκε για το κατόρθωμα του Κανάρη και του Πιπίνου στην Χίο το 1822.

Μπουρλότο από την Ύδρα, Μπουρλότο απ΄ τα Ψαρά

Επήγαν και συγκάψαν, τα γένια του Πασά.

΄Η ακόμα και το γνωστό μας «Τι ήρθες ξένα για να ειδής» του ψαριανού Ιωάννη Μόρου, που έγραψε για τα 100χρόνια από την καταστροφή των Ψαρών , είναι γραμμένο σε μορφή ρίμας. 

     Όμως αδιαφιλονίκητα ο σημαντικότερος σύγχρονος λαϊκός ποιητής ρίμας είναι ο Μαρκής Βρατσάνος, που έχει συνθέσει και την Ρίμα για τον χιονιά του 1929. Ο Μαρκής Βρατσάνος ή Μπρατσάνος, απόγονος της οικογένειας που έδωσε τόσους αγωνιστές στην Επανάσταση του 1821, γεννήθηκε στα Ψαρά το 1890. Απόφοιτος μόνο του Δημοτικού αλλα με πηγαίο ταλέντο στην σύνθεση ρίμας. Παντρεύτηκε την επίσης Ψαριανή Γαρυφαλιά Σαρρή και απέκτησαν πέντε παιδιά τον Νικολή, Τον Γιάννη, Τον Μήτσο, την Μαργαρίτα και την Δέσποινα. Έζησε όλη του την ζωή στα Ψαρά ασχολούμενος με την Κτηνοτροφία και την Γεωργία. Πέθανε το 1977 την ίδια ημέρα με την σύζυγό του από γηρατειά. 

 

Μαρκής Ι. Βρατσάνος
την φωτογραφία μας παραχώρησε
η εγγονή του Γαρυφαλιά Ν. Βρατσάνου

   Στην Ρίμα αυτή παρουσιάζει όλους σχεδόν τους κτηνοτρόφους των Ψαρών για την καταστροφή που έπαθαν και τους προτείνει εναλλακτικά επαγγέλματα. Όσοι αναφέρονται με τα παρατσούκλια τους τους έχω σημειώσει στο τέλος , αντίστοιχα και κάποιες αναφορές για την καλύτερη κατανόηση της ρίμας. Δυστυχώς οι ρίμες ήταν πάντα προφορικές οπότε ίσως κάποιοι στίχοι να χάθηκαν. Ή αυτό που παρατήρησα εγώ είναι ότι οι περισσότεροι θυμούνταν τις ρίμες που αφορούσαν οικεία τους πρόσωπα. Έτσι σε μια δημοσίευση της ρίμας στο περιοδικό Ψαριανή Μεταμόρφωση τεύχος 2ο, από αφήγηση της κ. Αθηνάς Αρχοντού έλειπαν κομμάτια που είχα καταγράψει εγώ σε αφήγηση της ρίμας από την γιαγιά μου Ροζαλία Μόρου, αντίστοιχα από αυτή την αφήγηση έλειπαν κομμάτια που ήταν καταγεγραμμένα στο περιοδικό. Έτσι με αυτή την πιο ολοκληρωμένη δημοσίευση αν κάποιος γνωρίζει κάποιο δίστιχο που δεν αναφέρετε ας με ενημερώσει.

Ακούσατε τι έγινε , το είκοσι εννιά;

Τα πρόβατα πλακώσανε, τα χιόνια στα βουνά.

Τα πρόβατα ψοφήσανε, αρνάκια και κατσίκια

Και φέτος τα καζάνια τους θα τα γεμίσουν φύκια.

Ο Μονογιός[1] εφώναζε, πείτε μου τι θα γίνω;

Εγώ θα γίνω γανωτής, θα παίζω και κλαρίνο.

Του Καραγιώργη[2] τα παιδιά , της Μαρουσώς τ΄ αγόρια

Αυτοί θα φύγουν και οι τρεις , θα πάνε στα βαπόρια 

Τον Κωνσταντή θ’ αφήσουνε, για να πηγαίνει στο αβί[3]

Για να σκοτώνει πέρδικες, να πάει να τις πουλεί.

Και ο Μαρκής ο Βρούλος[4] μας[5], μέσα στην Βουκολία του

Κλαίει και μοιρολογά και βγάζει τα μαλλιά του.

Πιο πάνω οι Καραγιώργηδες, ο Κωνσταντής κι ο Πέτρος

Ούτε μυζήθρα θα ‘χουνε, ούτε τυρί εφέτος.

Η Μαρία[6] εφώναζε, Μήτσο μου μη σε νοιάζει,

Γιατί θα στείλει ο Μήτσος μας, θα στείλει κι ο Μελτιάδης

Το Ατί εφώναζε , θα πάω στο Περαία.

Θα γίνω νυχτοέμπορας, θα αδειάζω αναγκαία

Ο Καπετάνιος[7] φώναζε , λοιπόν και δηλαδή

Δεν θα ‘χουμε αρνάκι, να φάμε την Λαμπρή;

Θα γίνει κεχαγιάς κάλος , σιγά- σιγά ο Μόρος [8]

Μα φέτος δεν επρόκοψε ήταν κακός ο χρόνος

Γιώργη να μην πικραίνεσαι, πάλι ο Θεός θα δώσει

Και το μικρό κοπάδι σου, πάλι θα μεγαλώσει

Ο Παντελής[9] εφώναζε του γιού του, του Αντρέα

Ο ένας θα γίνει λοχαγός, ο άλλος δεκανέας.

Το Μπρατσανάκι ο Κωνσταντής, ο νεοπαντρεμένος

Αυτός θα γίνει εύζωνας, γιατί είναι ξουρισμένος

Έχουμε κι άλλο κεχαγιά, τον Γιάννη τον Τσαπή

Κοπήκαν τα κουράγια του δεν πα στην οξοχή

Ο Παντελής ο Ανέζης με το Γιάννη τον Τσαπή

Κι ο Σπύρος ο Αγαπούσης , θα πάνε για λαγοί

Ο Αλέκος[10] αποφάσισε, κτηνίατρος να γίνει

Επήρε φαρμακοποιό τον Γιώργη τον Φιλίνη

Εφόρεσε ποδήματα και βγήκε από την χώρα

Και έσερνε από πίσω του την άσπρη νεκροφόρα[11]

Τους Βασιλικήδες τα παιδία, του Νικολού τα αγόρια

Αυτοί πάνε στους Λοβούς να φάνε μακαρόνια.

Η Αγγελικώ[12] εφώναζε Παπά[13] πάν’ οι γαϊδάροι 

Δεν μας πειράζει Αγγελικώ , μας μένει το σαμάρι.

Ο Μπρατσάνος ο Μαρκής[14] , την ξέρει τη δουλεία του

Αυτός θα γίνει ποιητής να ζήσει τα παιδιά του.

Να πούμε και τον Φλάρο[15] μας , τώρα στα τελευταία

Αυτός δεν πολυνοιάζεται , έχει καρδιά γενναία.

_Α.Μ.Κ______________

[1] Παρατσούκλι του Σταμάτη Μαρίνου 

[2] Πρόκειται για τον Νικολή Καραγιώργη, είχε τέσσερεις υιούς τον Σπύρο, Γιάννη, Πέτρο και τον Κωνσταντή που αναφέρετε παρακάτω 

[3] Κυνήγι από την αντίστοιχη τουρκική λέξη. 

[4] Παρατσούκλι του Μαρκή Ν. Καραγιώργης. 

[5] Το «Μας» είναι χαρακτηριστική λέξη που χρησιμοποιούσαν οι Ψαριανοί μαζί με το όνομα για τους συγγενείς τους μέχρι σχετικά πρόσφατα. Ο Μαρκής ο Βρούλος (Καραγιώργης ) ήταν πρώτος του εξάδελφός για αυτό χρησιμοποιεί το «Μας» όπως και ο Μαρκής ο Φλάρος (Καραγιώργης) που αναφέρεται παρακάτω. Η συνήθεια αυτή είναι τόσο παλιά που ακόμα και ο Ναύαρχος των Ψαρών Ν. Αποστόλης κατά την Επανάσταση σε επιστολή του προς τον Δημήτριο Παπανικολή που ήταν ανιψιός του τον προσφωνεί «Δημήτρη μας…» 

[6] Πρόκειται για την Μαρία Ελευθερίου σύζυγο του Μήτσου Φιλίνη όπου είχε αδέλφια στην Αμερική. 

[7] Παρατσούκλι του Νικόλαου Βρατσάνου. 

[8] Ο Γεώργιο Σ. Μόρος μόλις εκείνη την χρονιά είχε αποφασίσει να ασχοληθεί με την κτηνοτροφία και από τα χιόνια ψόφησαν όσα πρόβατα είχε αγοράσει. 

[9] Πρόκειται για τον Παντελή Βρατσάνο 

[10] Πρόκειται για τον Αλέκο Βουραντά 

[11]Πρόκειται για το μουλάρι που χρησιμοποιούσε ο Αλέκος Βουραντάς για την περισυλλογή τον νεκρών ζώων και τον ενταφιασμό τους. 

[12] Πρόκειται για την Αγγελική Δημητρίου Μαρίνου το γένος Ι. Μπαρτζή 

[13] Πρόκειται για τον Αρχιμανδρίτη Ιωακείμ Μπαρτζή αδελφό της προηγούμενης 

[14] Πρόκειται για τον συνθέτη της ρίμας Μαρκή Βρατσάνο , πολλές φορές το επίθετο αποδίδονταν ως Μπρατσάνος 

[15] Πρόκειται για τον Μαρκή Α. Καραγιώργη

Το Ανώνυμο πλοίο κι ο Ψαριανός πλοίαρχός του

   

 Σύμφωνα με το διεθνές ναυτικό δίκαιο αλλά και με το εσωτερικό δίκαιο των Χωρών ανώνυμο πλοίο, χωρίς δηλαδή όνομα, είναι αδύνατον να υπάρξει (εκτός των παράνομων πειρατικών) αφού το όνομα είναι ένα από τα ουσιώδη στοιχεία που χαρακτηρίζουν την έννοια του πλοίου. Γεγονός πάντως είναι πως σε μια Χώρα με μεγάλη ναυτιλία όπως η Ελλάδα, είναι δυνατόν να συμβούν και τα περισσότερα ναυτικά ευτράπελα όπως και η παρακάτω ιστορία της ελληνικής πολεμικής ημιολίας «Ανώνυμου».

     Το 1836 ναυπηγήθηκαν στον Πόρο για τις ανάγκες του τότε ελληνικού στόλου τρία όμοια ξύλινα σκάφη στο τύπο της ημιολίας. Στα δύο από τα τρία σκάφη δόθηκαν τα ονόματα «Ματθίλδη» και «Ναυπλία», ενώ το τρίτο ή λησμόνησαν να το βαπτίσουν ή λόγω διαμάχης δεν αποφάσιζαν ή για άλλους λόγους παρέμενε σε εκκρεμότητα. Έτσι το τρίτο αυτό σκάφος το αποκαλούσαν όλοι απλά «βασιλική γολέτα». Αυτό συνεχίσθηκε μέχρι το 1843, όταν Κυβερνήτης του σκάφους ανέλαβε ο Δημήτριος Νικολάρας, ένας θυμόσοφος Ψαριανός που είτε είχε βαρεθεί ν΄ ακούει το «βασιλική γολέτα» αντί ονόματος, είτε το θεώρησε υποτιμητικό να κυβερνά πλοίο χωρίς όνομα. Έτσι στη πρώτη του σημαντική αναφορά «θέσης πλοίου» προς το «Υπουργείον Ναυτικών» έγραψε στην οικεία θέση: «εν όρμω Λαυρίου και επί της βασιλικής ημιολίας «Ανώνυμος» τη .....».

     Όταν παραλήφθηκε το σήμα γεγονός ήταν ότι θορύβησε την τότε ηγεσία του Β.Ν. αλλά δημιούργησε και άλλα ευτράπελα. Πάντως το σήμα αυτό ήταν η αιτία η μεν «βασιλική γολέτα» να λάβει αμέσως το όνομα «Μεθώνη» ο δε Κυβερνήτης Δ. Νικολάρας «αργία» με πρόσκαιρη παύση «δι΄ άκαιρον και άσκοπον αστειότητα».

Λίγα λόγια για την Ημιολία «Ανώνυμος» - «Μεθώνη»

Ημιολία ή Γολέτα σε αναπαράσταση μικροναυπηγικής

     Η Γολέτα Ανώνυμος ή Βασιλική Γολέτα ναυπηγήθηκε στον Ναύσταθμο του Πόρου το 1836. Το πλοίο μέχρι το 1843 δεν είχε όνομα και καλούταν «Ανώνυμος» οπότε και μετονομάστηκε σε Μεθώνη. Από την 1 Φεβρουαρίου μέχρι και τις 18 Απριλίου 1850 κατασχέθηκε από του Άγγλους στο λιμάνι της Σύρου κατά τον αποκλεισμό με τα γεγονότα Πατσίφικο, τα λεγόμενα «Παρκερικά» και στη συνέχεια ρυμουλκήθηκε στη Σαλαμίνα. Τον Μάιο του 1851 υπήρξε μια «συμμαχική» συνεργασία μεταξύ των Ελλήνων, των Γάλλων, των Αυστριακών και των Τούρκων σε επιχειρήσεις καταδίωξης των πειρατών του Νέγρη στη περιοχή της Δωδεκανήσου. Για την Ελλάδα συμμετείχαν τα πλοία «Μεθώνη» Και «Αμαλία». Τον Μάιο του 1854 κατασχέθηκε από τους Αγγλογάλλους κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού πολέμου. Για πρώτη φορά έγιναν – επί του Μεθώνη- οι μετρήσεις μεταξύ των ετών 1866 – 1872 των ρευμάτων του Ευρίπου. Το 1862 αναφέρεται στη σύνθεση του Στόλου σαν ημιολία παροπλισμένη, στη συνέχεια επαναφέρεται στην ενεργεία και μνημονεύεται σαν ακταιωρός στο λιμάνι της Σύρου μεταξύ 1883-1887. Το 1890 διαλύθηκε στον Ναύσταθμο Σαλαμίνας λόγω παλαιότητας.

Χαρακτηριστικά πλοίου
Μήκος: 14 μέτρα.
Οπλισμός : 1 πυροβόλο των 8 λιβρών.
Πλήρωμα : 20 άτομα.

Και λίγα λόγια για τον πλοίαρχό της.

     Ο Δημήτριος Γ. Νικολάρας γεννήθηκε στα Ψαρά το 1798. Σε ηλικία δέκα χρονών πήγε στην Οδησσό, όπου τον παρέλαβε ο Βαρβάκης και από τον έστειλε στο γυμνάσιο της Χίου από όπου αποφοίτησε. Επέστρεψε στην πατρίδα του το 1821 και εντάχθηκε στον στόλο των Ψαρών υπό τον Ν. Αποστόλη. Έλαβε μέρος στην εκστρατεία της Χίου και στο κατόρθωμα της Ερεσού υπηρετώντας ως γραμματέας του Γ.Καλάρη. Έπειτα γίνεται σημαιοφόρος στο πλοίο του Ν. Καρακωσταντή όπου και διαπρέπει στην πυρπόληση στην Σάμο. Το 1822 έγινε υποπλοίαρχος και έλαβε βέρος σε δύο εκστρατείες της Κασσάνδρας, και κατόπιν στην Ναυμαχία της Πάτρας. Πήρε επίσης μέρος στην μάχη του κόλπου της Αργολίδας. Το 1824 γίνεται πυρπολητής υπό τον Κ. Κανάρη και μέχρι το 1825 μαζί θα βρεθούν σε Χίο, Σάμο, Γιαλιά ,Αστυπάλαια, Δαρδανέλια, Άνδρο, Σκόπελο, Σκιάθο, Σαντορίνη, Κίμωλο και Μεσολόγγι. Εκεί θα συμμετέχει με το πλοίο του Θ. Βώκου ως πυρπολητής και όταν εχθρικά πλοία συλλάβουν το πλοίο τους και φονεύσουν τον πλοίαρχο ο Δημήτρης Νικολάρας θα διασώσει μέρος του πληρώματος με μια βάρκα που οδηγεί σε ασφαλές μέρος εν μέσω εχθρικών πυρών. Έπειτα με τον Ν. Αποστόλη σε Ικαρία Χίο Μυτιλήνη και την πολιορκία της Μεθοκορώνης. Με την δημιουργία του Ελληνικού κράτους διορίστηκε υποπλοίαρχος του εθνικού πολεμικού βρικίου «Αντίζηλος» και μετά την έλευση του Όθωνα εντάσσεται ως υποπλοίαρχος στο Βασιλικό Ναυτικό. Σταδιακά πήρε προαγωγή κατά την διάρκεια της υπηρεσίας του και έγινε Πλωτάρχης και Λιμενάρχης Πατρών. Γιός του ήταν ο ποιητής Ανδρέας Δ. Νικολάρας. Απεβίωσε στην Αθήνα το 1881.

Α.Μ.Κ.

Πηγές:

https://el.wikipedia.org/wiki/ανώνυμος_πλοιο

Ποικίλη Στοά: Εθνική εικονογραφημένη επετηρίς, Έτος 1/16, 1881-1914

https://el.wikipedia.org/wiki/ημιολιες_ΠΝ

Η Αγιά Κατερίνα που φανερώνει τον γαμπρό

 Ένα παλαιό Ψαριανό έθιμο.
     Η Αγία Αικατερίνη η Μεγαλομάρτυς είναι από τις πιο γνωστές Αγίες που η μνήμη της τιμάται στις 25 Νοεμβρίου τόσο από τους Ορθόδοξους όσο και από τους Καθολικούς. Η εκκλησία την όρισε ως προστάτιδα της Φιλοσοφίας και της παιδείας. Ο λαός όμως συνέδεσε την Αγία με άλλα πράγματα. Είναι από εκείνες τις περιπτώσεις που η χριστιανική λατρεία μπλέκετε με τους λαϊκούς θρύλους και δεισιδαιμονίες . Στην κυρίως Ελλάδα θεωρούν ότι η Αγία φέρνει της βροχές του Νοεμβρίου τόσο αναγκαίες για τις καλλιέργειες. Στα νησιά του Αιγαίου από την άλλη έχουμε μαντικές επικλήσεις στην Αγία ώστε να έρθει στον ύπνο των ελεύθερων κοριτσιών, και να τους φανερώσει τον γαμπρό. Το έθιμο συναντάται με μικρές παραλλαγές σε διάφορα νησιά όπως την Κίμωλο και την Κρήτη όπως διαπίστωσα από μια μικρή έρευνα . Το έθιμο αυτό υπήρχε και στα Ψαρά τα παλιότερα χρόνια όπως μου διηγήθηκε η κ. Αγγελική Γιαμωνίτη. 

     Στα Ψαρά υπάρχει εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης στον οικισμό και συγκεκριμένα στους πρόποδες της Μαύρης Ράχης. Πρόκειται για ένα μικρό πέτρινο εξωκλήσι το οποίο στα νότια είναι ενωμένο με άλλο εκκλησάκι αφιερωμένο στον Άγιο Λουκά. Το εκκλησάκι είναι χτισμένο πριν την επανάσταση και σίγουρα μετά το 1740 οπού ο Άγγλος περιηγητής Ρ. Ποκκόκ (δες εδώ) επισκέπτεται το νησί και περιγράφει μόνο τον ναό του Αγίου Λουκά. Το τελευταίο μισό αιώνα της δύο εκκλησίες επιμελείται η κ. Μαρία Ε. Γιαννάκου ή οποία τελεί και τις πανηγύρεις στις εορτές των Αγίων. Στην μνήμη της Αγίας Αικατερίνης την παραμονή γίνεται Μέγας Εσπερινός και ανήμερα Θεία Λειτουργία. Οι ελεύθερες κοπέλες λοιπόν, έπαιρναν από το στεφάνι της εικόνας της ένα λουλούδι και το βράδυ το έβαζαν διπλά στο μαξιλάρι του λέγοντας τρείς φορές την παρακάτω επίκληση

Αγία μου Κατερίνα μου, Τεντόρου θυγατέρα

Εσύ που πας στην άρολο , την κάρολο στην μαρμαροπηγή

Που είναι οι μοίρες των μοιρών,

Που λούζονται, χτενίζονται και ασημοκορδονίζονται

Εκεί είναι κι η δική μου.

Αν κάθεται να σηκωθεί, αν είν’ ορθή να ράνει 

Να ράνει όροι και βουνά να ‘ρθει να με μοιράνει 

Έτσι έπεφταν για ύπνο με την ελπίδα ότι θα δουν στο όνειρο τους τον νέο που έμελλε να παντρευτούν . Αντίστοιχο έθιμο υπήρχε και με τα κόλλυβα των Αγίων Θεοδώρων ή με κουφέτα από τον δίσκο με τα στέφανα από κάποιο γάμο.

Ανδρέας Μ. Καραγιώργης

Η νότια πλευρά της Αγιά Κατερίνας όπως την λένε οι Ψαριανοί
αγαπημένο μέρος της Ψαριανής νεολαίας για απομόνωση
τις καλοκαιρινές νύχτες με θέα το Αιγαίο και τα Αντίψαρα

Η θέση των δύο εξωκλησιώνστον οικισμό των Ψαρών

Ψαρά 1740

Το Βιβλίο του Ρ. Πόκοκ όπου
περιγράφειτα ταξίδια του στην Ανατολή 

   Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πως ήταν τα Ψαρά το 1740; Αρκετά πριν από την πρώτη το 1770 και δεύτερη το 1821 Επανάσταση και 150 χρόνια αφότου οι Ψαριανοί επέστρεψαν από την Χίο και οι Ηπειρώτες και Θεσσαλοί μετοίκισαν τα Ψαρά, το νησί προσπαθεί να βρει τον βηματισμό του μέσα στο αρχιπέλαγος. Οι ναυτικοί είναι λίγοι και ο πληθυσμός μετα βίας ξεπερνά τα 1000 άτομα. Την περίοδο αυτή επισκέπτεται το νησί ο Άγγλος περιηγητής Ρίτσαρντ Πόκοκ, ο οποίος κάνει μια εκτενέστατη περιγραφή του νησιού χαρίζοντας μας ίσως το σπουδαιότερο περιηγητικό κείμενο εκείνων των αιώνων για τα Ψαρά. Ως Αγγλικανός Ιερέας ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την εκκλησιαστική ζωή και περιγράφει τόσο τις εκκλησίες των Ψαρών όσο και την εκκλησιαστική διοικητική δομή με την Εξαρχία Βολισσού, Ψαρών και Πυργίου. Επίσης είναι ο πρώτος που κάνει αναφορά στο Μοναστήρι των Ψαρών. Ενθουσιάζεται από την Ψαριανή φιλοξενία και το Ψαριανό κρασί. Τέλος περιγράφει με γλαφυρό τρόπο την πανήγυρη στην εκκλησία του Αγίου Λουκά που τόσο του κάνει εντύπωση. Καθώς η πρακτική των Ψαριανών να μοιράζουν μετά την Λειτουργία γλυκά και φαγητά , και που γίνεται μέχρι σήμερα, του θυμίζουν όσα έχει διαβάσει για τα πρώτα χρόνια του χριστιανισμού και την κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανών.

Richard Pococke
1739 με στολή Ανατολίτη

     Ας δούμε ποιος ήταν ο Ρίτσαρντ Πόκοκ , πριν περάσουμε στο κείμενο του. Γεννήθηκε το 1704 στο Σαουθάπτον, γόνος αξιόλογης οικογένειας, με σπουδές στο Κέμπριτζ και τον τίτλο του επισκοπικού επιτρόπου, ταξίδεψε συντροφιά με τον ξάδελφό του Ιερεμία Μιλς πρώτα στην Ευρώπη: Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία, Αυστρία, Πολωνία, Ουγγαρία (1733-1736) και στη συνέχεια για τέσσερα χρόνια, ξεκινώντας το 1737 από την Αίγυπτο, στους Αγίους Tόπους, στην Κύπρο, στην Κρήτη, στα νησιά του Αρχιπελάγους, στη Μικρά Ασία και στον ηπειρωτικό και βόρειο ελλαδικό χώρο, πράγμα αρκετά σπάνιο την εποχή εκείνη. Στα 1747- 1760 ταξίδεψε στην Ιρλανδία και στην συνέχεια ταξίδεψε κυρίως στη Βρετανία ως επίσκοπος μέχρι τον θάνατο του το 1765.

Η απόδοση του κειμένου από τα αγγλικά και τα σχόλια στις υποσημειώσεις είναι  από έμενα .

Ανδρέας Μ. Καραγιώργης

~*~

Κεφάλαιο 3 (σελ 13-14 στην αρχική έκδοση)

Στο νησί των Ψαρών 

Ταξιδέψαμε από την Βολισσό στα Ψαρά σε περίπου πέντε ώρες, τα οποία, καθώς λέγετε, απέχουν σαράντα μίλια, ωστόσο εγώ πιστεύω ότι το ακρωτήριο Μέλανον[1] είναι περίπου είκοσι μίλια από το βόρειο ανατολικό άκρο των Ψαρών. Ο Στράβων είχε υπολογίσει την απόσταση σε μόλις πενήντα στάδια, όμως εάν έλεγε εκατό πενήντα θα ήταν πιο κοντά στην πραγματική απόσταση. Οι πλοηγοί μας κοίταζαν με μεγάλη προσοχή το λιμάνι των Ψαρών για να δουν αν υπήρχαν Μαλτέζοι εντός. Είδα το νησί της Άνδρου στα νότια, την Σκύρο στα δυτικά και το ακρωτήριο του Νεγρεπόντε[2], που το λένε κάβο Ντ' όρο, και είναι το αρχαίο ακρωτήριο Καφηρεύς και ήταν διάσημο για τα ναυάγια ελληνικών πλοίων. Φτάσαμε στα Ψαρά, που ο Στράβων ονομάζει Ψύρα, λέγοντας ότι έχουν ομώνυμη πόλη, κάνοντας όμως λάθος στην περίμετρο του νησιού που υπολογίζεται σε δέκα οχτώ μίλια, ενώ εκείνος την δίνει σαράντα στάδια ή πέντε μίλια. Το νησί είναι ορεινό και βραχώδες στην Βόρεια και ανατολική πλευρά και είναι περίπου έξι μίλια μήκος με τρία πλάτος. Στα νότια υπάρχουν δύο ακτές, σε αυτή στα δυτικά υπάρχει το μικρό νησί του Αγίου Δημητρίου[3] το οποίο ονομάζεται έτσι από το εκκλησάκι που υπάρχει πάνω του και αποτελεί ένα καλό σημείο για αγκυροβόλιο και κουρσάροι μερικές φορές φουντάρουν εκεί όταν έχει κακοκαιρία, αλλά συχνότερα πηγαίνουν στο ακατοίκητο νησί που ονομάζεται Αντίψαρα και βρίσκεται μπροστά από αυτή την ακτή και έχει περίπου τρία μίλια περίμετρο. Ανάμεσα στις δύο ακτές υπάρχει μια μικρή παραλία στην βάση μιας πολύ ρηχής ακτής που δημιουργείτε από δυο βραχώδη υψώματα. Στο ανατολικό υπάρχει η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή και μια βαθιά στέρνα μέσα στον βράχο καθώς θεμέλια από κάτι που μοιάζει να ήταν τείχη ενός κάστρου. Ο βράχος αυτός είναι πολύ υψηλός. Όπως μου είπαν το κάστρο βρίσκονταν στο δυτικό ύψωμα και περιέβαλλε μόνο με τείχος τα σπίτια τους και είχε μια είσοδο, είναι περίπου ένα τέταρτο του μιλίου περιμετρικά. Η τωρινή πόλη απλώνετε όμορφα και κλιμακωτά στις δυο πλευρές του κάστρου, πιθανώς στην θέση της αρχαίας πόλη[4], και έχει περίπου περίμετρο ένα μίλι. Τα σπίτια είναι χαμηλά και τα περισσότερα με μόνο έναν όροφο. Στο κάστρο βρίσκεται η κεντρική εκκλησία του Αγίου Νικολάου, διπλά στην οποία εντόπισα τρία ή τέσσερα αρχαιά ανάγλυφα και μια Ελληνική επιγραφή, ή δύο, χωρίς σπουδαιότητα. Υπάρχουν μερικά ακόμα ανάγλυφα στην εκκλησία του Αγίου Ιωάννη και σε ένα σπίτι δίπλα της. Υπάρχει και άλλη εκκλησία στην πόλη. Σε μία μικρή εκκλησία στην πλευρά της θάλασσας , που καλείται Άγιος Λουκάς, υπάρχει ελληνική επιγραφή οπού γίνεται μνεία και σε ένα αρχαίο όνομα. Μου είπαν ότι υπάρχουν τριάντα εκκλησίες σε όλο το νησί, όμως εγώ διασχίζοντας το συνάντησα μόνο δεκατρείς , επειδή στο νησί δεν υπάρχουν τούρκοι οι εκκλησίες τους έχουν καμπάνες. Πήγα στα βόρεια όπου είδα το φτωχό μοναστήρι της Παρθένου Μαρίας, που υπάγεται στην πόλη και έχει μόνο τρείς καλόγερους. Το νησί αποτελείται από επίπεδες πέτρες με αρκετές φλέβες από άσπρο μάρμαρο μέσα.

     Το ψηλό βουνό, στα Βόρεια, όπου υπάρχει η εκκλησία του Προφήτη Ηλία αποτελείτε κυρίως από γκρι μάρμαρο . Υπάρχει επίσης ένας γκρεμός από κόκκινο γρανίτη του μοιάζει λίγο με πορφύρα. Έχουν καλές πηγές , αλλα δεν έχουν βλάστηση. Το έδαφος είναι κολλημένο μόνο από χαμηλά φυτά. Δεν έχουν καθόλου δέντρα που να φύονται φυσικά πάρα μόνο μερικές συκιές που έχουν φυτέψει. Παράγουν μια μικρή ποσότητα από βαμβάκι και καλαμπόκι και τα υπόλοιπα προμηθεύονται από την Μ. Ασία. Η κυριότερη παραγωγή του νησιού είναι το εξαιρετικό δυνατό κόκκινο κρασί το οποίο εξάγουν στην Χίο. Το παλαιωμένο το πωλούν μισή πένα το κουάρτο, και το νέο στην μισή τιμή. 

     Το νότιο και μέσο τμήμα του νησιού αποτελείται από χαμηλούς λόφους και δυο μικρές πεδιάδες με δυο ακτές που φαίνεται να έχουν εύφορο έδαφος. Η πλαγιές των βουνών σε πολλά σημεία είναι φυτεμένες με αμπέλια. Χρησιμοποιούν βόδια για το όργωμα και γαϊδούρια για μεταφορές και ίππευση ενώ έχουν και μερικά πρόβατα και κατσίκες. Οι άνθρωποι, που είναι όλοι Έλληνες, υπολογίζονται περίπου σε χίλιους ενώ διακόσιοι από αυτούς πληρώνουν κεφαλικό φόρο. Ζουν όλοι στην πόλη ενώ διατηρούν καλύβες στην εξοχή όπου μένουν την εποχή που έχουν δουλεία. 

     Οι άνδρες είναι γενναίοι και δυνατοί και έχουν καταφέρει να απαλλαγούν από τον φόβο των Μαλτέζων. Εξορμώντας, έχουν σκοτώσει μερικούς από αυτούς σε επιθέσεις και έχουν συλλάβει αρκετούς ως αιχμαλώτους. Από τότε δεν τους ενοχλούν πιά. Φορούν κοντά σανδάλια[5] από ακατέργαστο πετσί που δένουν με κορδόνια γύρω από το πόδι και τον αστράγαλο. Οι γυναίκες φέρουν πέπλο ή πετσέτα, το όποιο φορούν στο κεφάλι τους και τυλίγουν γύρω από τον λαιμό τους. Μερικές φορές καλύπτουν με αυτό τα μάγουλα και τον στόμα τους. Όμως εκθέτουν το μπούστο τους με έναν απρεπή[6] τρόπο, που φαίνεται να οφείλεται μάλλον σε άγνοια της κοσμιότητας παρά σε ηθελημένη προκλητικότητα.

     Δεν υπάρχουν στο νησί ούτε γιατρός ή χειρουργός ούτε δικηγόρος. Κυβερνώνται, όπως και η Χίος, από τρείς δημογέροντες, αλλα όλοι είναι αγράμματοι[7]. Ο καδής της Χίου στέλνει εκπρόσωπό του για ν’ αποφασίσει για τις διαμάχες τους. Πληρώνουν ετησίως δυο πουγκιά φόρο στον Καπουδάν Πασά , στον οποίο ανήκουν όλα τα νησιά που δεν κυβερνώνται από Πασά ή Μουσελίμ, δηλαδή τα νησιά Κύπρος , Ρόδος , Κρήτη, Εύβοια, Χίος και Μυτιλήνη. Εκκλησιαστικά υπάγονται στον Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης όπως όλα τα νησιά που δεν έχουν επίσκοπο. O Πατριάρχης έχει τοποθετήσει έξαρχο εδώ, που είναι επίσης υπεύθυνος και για την Βολισσό και το Πυργί στην Χίο. Κύρια αρμοδιότητα του είναι να στέλνει ανθρώπους στον επίσκοπο της Χίου για να χειροτονηθούν. Πληρώνουν τρία τάλαρα τον χρόνο στον Πατριάρχη τα οποία δίνουν στον έξαρχο και έχουν σε όλο το νησί μόνο πέντε ιερείς. 

     Δεν έχουν καθόλου εμπόριο όμως εξάγουν το κρασί τους και εισάγουν καλαμπόκι και μερικά άλλα απαραίτητα που χρειάζονται. Επειδή η ακτή του είναι ανοικτή τραβούν τους μικρούς μυοδρόμωνες[8] και τις βάρκες τους έξω .

   Την ίδια μέρα που έφτασα πήγα να δω το Μοναστήρι στην άλλη πλευρά του νησιού. Επιστρέφοντας , κάποιοι ντόπιοι που έτρωγαν ψάρια και ψωμί με κάλεσαν να κάτσω μαζί τους και έμοιαζαν ευχαριστημένοι που το δέχτηκα. Ξάπλωσα στο σκάφος μου αλλα έβρεξε και ο αέρας αγρίεψε. Την επόμενη μέρα μετακόμισα με όλα μου τα πράγματα στο εκκλησάκι του Αγίου Λουκά κοντά στο λιμάνι. 

      Την παραμονή της εορτής του Αγίου Λουκά ετοίμαζαν Θεία Λατρεία στον ναό. Γυναίκες ή παιδία έφεραν μικρά κεριά από κερί μέλισσας και πιάτα ή καλαθάκια με βρασμένο στάρι στο οποίο είχαν προσθέσει σταφίδες και σπόρους από ρόδι. Άλλες έφεραν γλύκα ψωμιά[9]. Όταν η Θεία Λειτουργία τελείωσε το βρασμένο στάρι μοιράστηκε στους ανθρώπους που ήταν στην εκκλησία και γύρω από αυτή. Στην γιορτή έφεραν ξερά σύκα και μπράντι[10] που επίσης μοίρασαν με τον ίδιο τρόπο. Έμοιαζαν να είναι απομεινάρια από την αρχαία παράδοση της κοινοκτημοσύνης και έτρωγαν το ψωμί τους μαζί με μια απλότητα από καρδιάς.

Α. Μ. Κ.

---------

[1] Μέλανα άκρα στην αρχαιότητα , κάβο Μελανιός σήμερα. 

[2] Μεσαιωνικό όνομα της Εύβοιας. 

[3] Το εκκλησάκι είναι του Αγίου Νικολάου , και το νησάκι ονομάζεται Αϊ Νικολάκη πιθανόν στον Ποκόκ να έδειξαν και την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου που βρίσκεται αντίκρυ στο νησάκι και έτσι να μπερδεύτηκε. 

[4] Κάτι τέτοιο μάλλον δεν ισχύ αφού η αρχαιολογική σκαπάνη ανακάλυψε την αρχαία πόλη στην περιοχή του Αρχοντικού. 

[5] Πρόκειται για τα τσαρούχια , όπως τα έλεγαν και τα οποία οι κτηνοτρόφοι χρησιμοποιούσαν μέχρι και την δεκαετία του 1970. 

[6] Ο χαρακτηρισμός του είναι πολύ πιο υπερβολικός ,όμως δικαιολογείτε από την ιδιότητα του ως ιερέας. 

[7] Η αρχική λέξη του κειμένου είναι χειρώνακτες που όμως χρησιμοποιείτε για να δείξει ότι ήταν αγράμματοι. 

[8] Εμπορικά μικρά πλοία με πανιά. 

[9] Πρόκειται για Άρτους όπου στα Ψαρά είναι πάντοτε γλυκοί. 

[10] Πιθανόν να ήταν απλά παλαιωμένο ψαριανό κρασί το οποίο μοιάζει αρκετά με μπράντι                                

Βιβλίο: Η Βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής Κοιμήσεως της Θεοτόκου Ψαρών

 

 Σήμερα θα πρωτοτυπήσω και δεν θα σας γράψω για παλιά βιβλία που τυχαία ανακάλυψα αλλά για ένα βιβλίο που μόλις εκδόθηκε. Το πόνημα του π. Ιωακείμ Αρχοντού για την βιβλιοθήκη του Μοναστηριού των Ψαρών.

     Για τον Ψαριανό αρχιμανδρίτη Ιωακείμ Αρχοντό ίσως δεν χρειάζονται ιδιαίτερες συστάσεις. Με σπουδές στην Ιατρική και την Θεολογία , μεταπτυχιακό στην Ιστορία και ένα διδακτορικό στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο που βαίνει προς την ολοκλήρωση του , είναι ένας από του ελάχιστους Ψαριανούς που μελέτα την ιστορία του νησιού σε βάθος. Παράλληλα υπηρέτησε τα Ψαρά ως εφημέριος του νησιού για 13 έτη ενώ σήμερα είναι Ιεροκήρυκας της Ι. Μ. Κηφισίας με σημαντικό έργο. Τα γραπτά του πάντα τεκμηριωμένα με μελέτη σε βάθος.

     Το ίδιο συνέβη και σε αυτό το βιβλίο. Μια μελέτη εξονυχιστική στα 500 και πλέον βιβλία που φυλάσσονται στο Μοναστήρι των Ψαρών. Με επιστημονική μεθοδολογία καταγράφει και μελετά κάθε αντίτυπο χωριστά καταγράφοντας για πρώτη φορά το σύνολο των βιβλίων. Παράλληλα μελετά τις σημειώσεις στις σελίδες των βιβλίων και αναζητά πρόσωπα και γεγονότα πίσω από αυτές, τεκμηριώνοντας πάμπολλες ιστορίες που διασώθηκαν από την προφορική παράδοση. Όπως είναι π.χ. η παρουσία Βούλγαρων μοναχών, μετά την καταστροφή των Ψαρών, στο μοναστήρι και η εκδίωξή τους από τον ψαριανό ιερομόναχο Αθανάσιο Βρούλο. Τέλος ποσοτικοποιεί τα δεδομένα και εξάγει στατικά συμπεράσματα.

     Αν και αρχικά κάποιος θα νόμιζε ότι είναι ένα καθαρά επιστημονικό βιβλίο που απευθύνετε σε επιστήμονες μελετητές της ιστορίας, εν τέλει πρόκειται για ένα ευκολοανάγνωστο βιβλίο που αφενός έχει την ιστορική μελέτη και επιστημονική τεκμηρίωση αλλα από την άλλη δίνει στον αναγνώστη πλήθος πληροφορίων για πρόσωπα και γεγονότα των Ψαρών τους τελευταίους δυο αιώνες.

     Το βιβλίο τυπώθηκε τον Ιούνιο του 2017 από το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών με την ευγενική χορηγία του κ. Γ. Αχνιώτη. Τα έσοδα από την πώληση του παραχωρήθηκαν από τον συγγραφέα στην Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Ψαρών.

Ας δούμε πως περιγράφει το βιβλίο ο ίδιος ο συγγραφέας. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

     Η βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής Κοιμήσεως της Θεοτόκου Ψαρών αποτελείται από παλαίτυπα κυρίως και από χειρόγραφα βιβλία. Η απαρχή της συγκροτήσεώς της συμπορεύεται με την ίδρυσή της, όμως η καταστροφή της Μονής από τους Τούρκους (1824) προκάλεσε μεταξύ άλλων τον ολοσχερή σχεδόν αφανισμό της. Από το δεύτερο μισό του 19ου αι. λαμβάνει χώρα η ουσιαστική επανασυγκρότηση και ο εντυπωσιακός εμπλουτισμός με συνεχείς προσκτήσεις. Η καθοδική πορεία άρχισε να γίνεται αισθητή από την περίοδο του Μεσοπολέμου, ενώ αποκρυσταλλώθηκε στη δεκαετία του 1970, συμβαδίζοντας αναπόφευκτα με τη συνεχώς φθίνουσα μοναχική παρουσία.

     Ο σκοπός του παρόντος πονήματος είναι πολλαπλός. Βασικές επιδιώξεις ήταν η γνωστοποίηση της παρουσίας των βιβλίων, η καταγραφή, η λεπτομερής περιγραφή και η διαφύλαξή τους, η αναλυτική μελέτη και η ερμηνευτική προσέγγιση των παρεχόμενων στοιχείων· επίσης η καλύτερη γνώση και η ευρύτερη σπουδή της κοινωνικής οργάνωσης, δομής και πνευματικής βιοτής τόσο της μοναστικής όσο και της ψαριανής κοινωνίας, ακόμη και της ιστορίας των ατομικών και συλλογικών νοοτροπιών, και τέλος η αναζήτηση και η επαφή με τα εμφαινόμενα πρόσωπα στην ιστορική τους διάσταση.

Το εξώφυλλο του βιβλίου κοσμεί ζωγραφική απεικόνιση
 του Μοναστηριού το 1863 από χειρόγραφο της βιβλιοθήκης

Το βιβλίο μπορείτε να προμηθευτείτε από :

*Tο βιβλιοπωλείο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών

   Βασ. Κωνσταντίνου 48, 116 35 Αθήνα

   Τηλ. 210.7273942

*Tο περίπτερο του Μορφωτικού και εξωραϊστικού συλλόγου Ψαρών Κ. Κανάρης στα Ψαρά

*Στον Ι.Ν. Μεταμορφώσεως Σωτήρος στα Ψαρά

*Και φυσικά στο Μοναστήρι των Ψαρών.

Ανδρέας Μ. Καραγιώργης

Μια παράξενη Ψαριανή σημαία ( ; )

 

 Πέρα από την γνωστή Ψαριανή σημαία της Επανάστασης του 1821,  που έχω περιγράψει --> εδώ , υπάρχει μια η οποία τα τελευταία χρόνια έχει κάνει την εμφάνιση της ως σημαία των Ψαρών. Χρησιμοποιείτε κυρίως στο ίντερνετ σε άρθρα για τα Ψαρά και πρόσφατα από το πρατήριο καυσίμων των Ψαρών για να κοσμήσει στην πρόσοψή του. Είναι όμως πραγματικά σημαία των Ψαρών; Η αλήθεια είναι ότι ανήκει στα «Ψαρά» αλλα όχι το νησί. Είναι η σημαία του θωρηκτού «Ψαρά» που πήρε το όνομα του για να τιμηθεί το νησί και η προσφορά του στον απελευθερωτικό αγώνα. 

     Πρόκειται για μια σημαία στα ίδια χρώματα με την Ψαριανή, κόκκινο και λευκό. Όμως τα σύμβολα είναι ενωμένα σε μια σύνθεση στο κέντρο πατώντας πάνω σε μία ανεστραμμένη προς τα πάνω ημισέληνο ενώ απουσιάζει και το άστρο. Αναγράφονται οι λέξεις «Ελευθερία ή Θάνατος» εκατέρωθεν της σύνθεσης καθώς και η λέξη Ψαρά όχι όμως στην κορυφή του σταυρού όπως στην κανονική σημαία των Ψαρών.

     Δεν γνωρίζουμε από ποιόν επινοήθηκε η συγκεκριμένη σημαία, όμως είναι σχεδόν βέβαιο ότι είναι αρκετά μεταγενέστερη από την Επανάσταση. Αφενός γιατί δεν αναφέρετε σε καμιά πηγή της περιόδου της επανάστασης ούτε έχει διασωθεί , αφετέρου δεν έχει καμία ομοιότητα , πέρα της χρήσεις ίδιων συμβόλων, ούτε με τις σημαίες της Ύδρας και των Σπετσών, αλλά ούτε με της διασωθείσες Ψαριανές σημαίες. (βλ. άρθ. για ψαριανή σημαία -> εδώ) 

     Παρόλα αυτά παραμένει μια ηρωική σημαία καθώς το Θωρηκτό Ψαρά συμμετείχε σε όλες της ηρωικές ναυμαχίες του ελληνοτουρκικό πολέμου του 1897 και των Βαλκανικών πολέμων. Προσωπικά πιστεύω ότι η χρήση της ως υποκατάστατο της Ψαριανής σημαίας είναι λάθος και θα πρέπει να αποφεύγετε.

Η σημαία του θωρηκτού "Ψαρά" όπου ανέμιζε στο ιστίο του σε κάθε επιχείρηση.

Και λίγα λόγια για το θωρηκτό «Ψαρά»

 

το Θ/Κ ΨΑΡΑ σε καρτ ποστάλ εποχής

 Το Β.Π. Θ/Κ ΨΑΡΑ / 02 ναυπηγήθηκε μετά από παραγγελία της Ελληνικής Κυβέρνησης μεταξύ 1888-1890 στη Χάβρη με σχέδια και μελέτες του Γάλλου ναυάρχου Ντυπόν στα ναυπηγεία Forges et Chantiers de la Mediterranée της Γκρανβίλ. Ιδίου τύπου αδελφά πλοία ήταν τα Β.Π. Θ/Κ ΥΔΡΑ και ΣΠΕΤΣΑΙ.Ο Διοικητής (Πλοίαρχος Κ. Σαχτούρης και κατόπιν ο Υποναύαρχος Γ. Σταματέλλου) της Θωρηκτής Μοίρας είχε έδρα του το Θωρηκτό Ψαρά.

     Στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 συμμετείχε με κυβερνήτη τον Ψαριανό Αντιναύαρχο Κ. Χατζηκυριάκο.

     Το 1899 αντιπροσώπευσε την Ελλάδα στη Μασσαλία στις εκδηλώσεις για την επέτειο της ιδρύσεώς της. Στην συνέχεια εκπροσώπησε την Ελλάδα στις εορτές της στέψης του Εδουάρδου Ζ΄ του Ηνωμένου Βασιλείου και στη συνέχεια πραγματοποίησε περιοδεία στη Βόρεια Θάλασσα και στη Βαλτική Θάλασσα.

     Συμμετείχε στους Βαλκανικούς Πολέμους (1912–1913) με Κυβερνήτη τον Πλοίαρχο Α. Μιαούλη, όπου και έλαβε μέρος στη ναυμαχία της Έλλης και στη ναυμαχία της Λήμνου.

     Στη συνέχεια για μακρύ χρονικό διάστημα χρησιμοποιήθηκε σαν Σχολή Ναυτοδιόπων στον Πόρο. Εκποιήθηκε και διαλύθηκε το 1932.

Ανδρέας Μ. Καραγιώργης

Ο πετεινός του Κανάρη

     Για τον Ψαριανό πυρπολητή Κ. Κανάρη έχουν γραφτεί πάμπολλα ποιήματα. Τα ηρωικά του κατορθώματα έχουν εμπνεύσει ποιητές επί ποιητών να γράψουν εκατοντάδες στοίχους. Από τον Βαλαωρίτη ως τον Ουγκό και από τον Κάλβο ως τους ανώνυμους λαϊκούς ποιητές. Μα μέσα σε όλα ξεχωρίζει ένα μόνο. Όχι για την άψογη ποιητική του απόδοση αλλα γιατί δεν μιλάει ούτε για μπουρλότα ούτε για ηρωικές ναυμαχίες. Μιλάει για μια απλή, καθημερινή στιγμή του Ήρωα όταν, γέρος πια, είχε αποσυρθεί από την δημόσια ζωή και ησύχαζε στο κτήμα του στην Κυψέλη. Τιτλοφορείτε «ο Πετεινός του Κανάρη» και μας μιλάει για την άρνηση του πυρπολητή να σφάξει τον κόκορα που εξέτρεφε . Μια ανθρώπινη στιγμή που μας δείχνει την παιδική ψυχή που έκρυβε μέσα του ήρωας του 1821.Δημηουργός του ποιήματος ο Δημήτριος Κόκκος.

     Ας δούμε, πριν περάσουμε στο ποίημα, τον σύντομο βίο του αδικοχαμένου ποιητή. Γεννήθηκε στην Ανδρίτσαινα το 1856. Σχολείο πήγε στην Αθήνα. Σπούδασε νομική και αποφοίτησε με διδακτορικό. Προτίμησε να εργαστεί ως δημόσιος υπάλληλος. ο Δ. Κόκκος διέπρεψε ως ποιητής με ισχυρή φαντασία και καλλιτεχνικό αίσθημα. Σκοτώθηκε νεότατος (36 χρονών) στην Αθήνα το 1891. Ένας παράφρονας δολοφόνος τον πυροβόλησε την ώρα που έβγαινε από το θερινό θέατρο «Ομόνοια», στο οποίο παιζόταν το έργο του «Η Λύρα του Γέρο-Νικόλα». Έγραψε πάρα πολλά ποιήματα παντός είδους, πατριωτικές ωδές, θούρια, ειδύλλια, ελεγεία, ηρωικοκωμικά, και επικολυρικά. Καθώς επίσης και ένα δράμα, τον «Καπετάν Λάζαρο», τον οποίο δεν πρόλαβε να ανεβάσει στην σκηνή.

Ο Πετεινός του Κανάρη* 

Εις την Κυψέλην, τ’ όνομα αυτό ποιος δεν γνωρίζει;

Στη μυρωμένη εξοχή, στο σπίτι του Κανάρη,

Που γύρω του ζωγραφιστό λειβάδι πρασινίζει,

Κι είν’ αζωγράφιστη μακρυά της θάλασσας η χάρη.

Εκεί που του πυρπολητού είν’ η καρδία θαμμένη,

Και προσκυνούν, σαν σε βωμό, κι οι Έλληνες κι οι ξένοι.

Εκεί ο γέρο Ναύαρχος τις ώρες του περνούσε,

Με μερικές του όρνιθες και μ’ ένα πετεινό του

Και κάποτε που μοναχός στον κήπο τριγυρνούσε,

Ο πετεινός κυρτώνοντας σαν φίδι, τον λαιμό του,

Ετραγουδούσε με χρυσό πλουμιδιστό κεφάλι,

Και λές πως ύμνο ήθελε στο ναύαρχο να ψάλλη…

Με τον καιρό οι όρνιθες πληθαίνουν, και μια μέρα

Που έβοσκαν στο πράσινο του λιβαδιού χορτάρι

Και η φωνή του πετεινού ακούγονταν ως πέρα

Η ναυαρχίνα έρχεται και λέει στον Κανάρη ,

Πως η γιορτή του σίμωσε και πως το έχει τάξει,

Εις του Ναυάρχου την γιορτή τον πετεινό να σφάξη.

Ο Ναύαρχος σαν τ‘ άκουσε στη Δέσποινα γυρίζει.

Και με μικρού παιδιού φωνή και σύγχυση και βλέμμα,

Την ώρα που κακή ψυχή σκληρά το βασανίζει

Της λέει: Έχεις την καρδιά πουλιού να χύσεις αίμα;

Και του Κανάρη η καρδιά βαθειά εσυγκινήθη,

Σαν κάτι να την βάρυνε στα πέτρινά του στήθη.

Σ’ αυτή του την συγκίνηση για κάμποσο εστάθη

Ο Ναύαρχος, που μια φορά με τον δαυλό στο χέρι

Χιλιάδες έστελνε νεκρούς στης θάλασσας τα βάθη,

Κι αιμάτωσε τα κύματα με της Τουρκιάς τ’ ασκέρι.

Λυπήθηκε και εθάμπωσε το φλογερό του βλέμμα,

Γιατ΄ άκουσε πως θα χυθή του πετεινού το αίμα…

________
Ανδρέας Μ. Καραγιώργης



*στο ποίημα διατηρήθηκε η αρχική ορθογραφία.

Τα σύμβολα της Ψαριανής σημαίας

 Για το τι συμβολίζουν οι παραστάσεις επάνω στην σημαία των Ψαρών υπάρχουν δυο απόψεις. Η αληθινή και ή ρομαντική. 

     Η αλήθεια είναι ότι και αυτά έχουν να κάνουν με την Φιλική εταιρία και τον Τεκτονισμό όπου πάνω στα πρότυπά του οργανώθηκε . Στην ουσία αποτελούν περιζώματα των επικεφαλής Υδραίων , Σπετσιωτών και Ψαριανών που μυήθηκαν στην Φιλική εταιρία. Και με την κήρυξη της επανάστασης τα χρησιμοποίησαν ως λάβαρα της επανάστασης. Οι διαφορές έγκειται στην διαφορά βαθμού μύησης του καθένα. Η μυστικότητα όμως που περιβάλει τον Τεκτονισμό ίσως να μην μας επιτρέψει ποτέ να μάθουμε τι πραγματικά συμβολίζουν. Για αυτό ας σταθούμε στην ρομαντική πλευρά των συμβολισμών.

Η σημαία του Κ. Κανάρη

     Αρχικά τα χρώματα. Λευκό για την αγνότητα του αγώνα και κόκκινο για την θυσία. Το ίδιο , τον ποταμό αίματος για την θυσία συμβολίζει και η κόκκινη ταινία που περιβάλλει την σημαία. Στο κέντρο ο κόκκινος σταυρός σύμβολο της Χριστιανοσύνης όπου πατά και συνθλίβει την ημισέληνο και το άστρο, σύμβολα της οθωμανικής σημαίας. Δεξιά του ένα δόρυ για την δύναμη του αγώνα. Και Αριστερά μια άγκυρα , συμβολίζοντας την ναυτική δύναμη του νησιού . Επάνω της τυλιγμένο ένα πράσινο φίδι, σύμβολο του αιώνιου εχθρού. Πράσινο είναι το ιερό χρώμα των μουσουλμάνων. Επάνω ένα περιστέρι δαγκώνει την γλώσσα του φιδιού. Συμβολίζοντας την άνωθεν Θείας βοήθεια στον αγώνα. Την σύνθεση ολοκληρώνει ο όρκος των Ψαριανών για «Ελευθερία ή θάνατο» και το όνομα του νησιού «ΨΑΡΡΑ». Αν και το όνομα του νησιού δεν υπήρχε  σε όλες τις σημαίες.

Διασωθείσα Ψαριανή σημαία
 της Επανάστασης  

   Διαφορές εντοπίζουμε  από καπετάνιο σε καπετάνιο . Όλες όμως εντοπίζονται στα χρώματα των συμβόλων. Π.χ. στην σημαία που διασώζεται στο Εθνικό και Ιστορικό Μουσείο η άγκυρα είναι κόκκινη ενώ στην σημαία  του Κ. Κανάρη, που διασώζεται στην Ερέτρια, είναι μαύρη. Ομοίως υπαρχή χρωματική διαφορά και στην ημισέληνο κλπ. Πάντα όμως χρησιμοποιούνται τα ίδια σύμβολα, στην ίδια διάταξη. 

Ανδρέας Μ. Καραγιώργης

Ψαριανή σημαία που διασώθηκε και φυλάσσετε στο Εθνικό & Ιστορικό  Μουσείο

Το τυπογραφείο των Ψαρών (1824)

      Η ελληνική τυπογραφία στα χρόνια της Επανάστασης είναι στενά συνυφασμένη με τον αγώνα για την ελευθερία. Τη σημασία και την ανάγκη αυτού του σημαντικού μέσου διάδοσης ιδεών και ειδήσεων αλλά και οργάνου διοικήσεως, συνειδητοποίησαν ευθύς εξ αρχής όσοι ασχολήθηκαν με την προετοιμασία της εξέγερσης του έθνους. Οι Φιλικοί στο Ιάσιο χρησιμοποίησαν κρυφά την εκεί ελληνική τυπογραφία για να τυπώσουν τα "Άσματα και πονήματα διαφόρων" και τις προκηρύξεις του Αλέξανδρου Υψηλάντη λίγο αργότερα. Τον καιρό της Ελληνικής Επανάστασης εμφανίζονται και τα πρώτα τυπογραφεία στις περιοχές που σιγά-σιγά ελευθερώνονταν, Καλαμάτα-Κόρινθο (1821-1822), Μεσολόγγι (1823-1825), Ύδρα (1824-1827), Αθήνα (1825-1826). 

    Τα Ψαρά είχαν την τύχη να κατοικούνται από έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες τυπογράφους τον Κωσταντίνο Δημίδη. Ο Δημίδης γεννήθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα στα Γρεβενά. Σε μικρή ηλικία εγκαταστάθηκε στις Κυδωνιές προς αναζήτηση εργασίας. Εκεί έμαθε την τέχνη του οπλοποιού. Το 1818 μετέβη στο Παρίσι μαζί με τον Κωνσταντίνο Τόμπρα και μαθήτευσαν  δίπλα στον Φερμέν Ντιντό στην τέχνη της τυπογραφίας. Ένα χρόνο αργότερα,το 1819, με την επιστροφή τους στις Κυδωνίες,  ίδρυσαν μαζί τυπογραφείο.

Τυπογραφικό πιεστήριο 

    Λίγο μετά το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης , το Ιούνιο του 1821, οι Κυδωνίες πυρπολήθηκαν από τους Οθωμανούς. Οι Ψαριανοί προσέτρεξαν να βοηθήσουν τους Αϊβαλιώτες και μετέφεραν στο νησί τους πλήθος προσφύγων που περιέθαλψαν, τάισαν και στέγασαν προσωρινά στο νησί τους. Ανάμεσά τους και οι Κωσταντίνος Δημίδης και Κωσταντίνος Τόμπρας. Ο τελευταίος έπειτα από πρόσκληση του Υψηλάντη θα μεταβεί στην Ύδρα όπου θα αναλάβει το εκεί τυπογραφείο. Ενώ ο Δημίδης θα παραμείνει στα Ψαρά. 

      Έπειτα από συνεννόηση με την Βουλή Ψαρών αποφασίζετε η δημιουργία τυπογραφείου στα Ψαρά . Οι Ψαριανοί προμηθεύουν τον Δημίδη με ότι τους ζητά και κατασκευάζει ιδίαις χερσί ένα πιεστήριο ενώ χυτεύει και τα δικά του στοιχεία. Έτσι προς το τέλος του 1823 αρχίζει τις δοκιμές και αρχές του 1824 το τυπογραφείο αρχίζει κανονικά την λειτουργεία του εκδίδοντας προκηρύξεις και έγγραφα της Βουλής των Ψαρών καθώς και ναυτικά έγγραφα που χρειάζονται τα Ψαριανά πλοία.

 

Άγιος Ευθύμιος ,σήμερα 

   Στεγάζετε στα κελία του Αγίου Ευθυμίου , μετοχή της Ιεράς Μονής Ψαρών, τα οποία του παραχωρούνται από τους μοναχούς για τον σκοπό αυτό. Εκεί αποφασίζει την δημιουργία εφημερίδας. Την ιδέα εκμυστηρεύεται στην Βουλή τον Ψαρών όπου φυσικά συναινεί. Έτσι ξεκινάει και πάλι της δοκιμές. Την ίδια περίοδο ,τον Απρίλιο του 1824, θα λάβει μια επιστολή του Άγγλου Λέστερ Στάνχωπ όπου του ανακοινώνει ότι προσεχώς θα φτάσει στο νησί, ως δωρεά από την Φιλελληνικό Κομιτάτο του Λονδίνου, ένα λιθογραφικό πιεστήριο. Η είδηση αυτή τον γεμίζει ενθουσιασμό καθώς με το Λιθογραφικό πιεστήριο θα γίνει πιο εύκολη η εκτύπωση εφημερίδας.

Άγιος Ευθύμιος ,σήμερα 

        Ο αντισυνταγματάρχης Λέστερ Στάνχωπ ήταν Άγγλος ευγενής και στρατιωτικός όπου ήρθε στην Ελλάδα συνοδεύοντας τον Λόρδο Βύρωνα. Μαζί του, έφερε σημαντική οικονομική ενίσχυση για τον αγώνα καθώς και τέσσερα πιεστήρια δύο λιθογραφικά και δύο τυπογραφικά ,όλα δωρεά του Φιλελληνικού Κομιτάτου. Από τα δυο τυπογραφικά το ένα έμεινε στο Μεσολόγγι όπου ήλπιζε ο Στάνχωπ να δημιουργήσει εφημερίδα. Το άλλο αν και προοριζόταν για την Ελληνική Διοίκηση λόγω του εμφυλίου μεταφέρθηκε στην Αίγινα αντί την έδρα της κυβερνήσεως. Τα δε λιθογραφικά το ένα δωρίσθηκε στο Νομοθετικό και το άλλο δωρίσθηκε στα Ψαρά. Την δωρεά ανακοινώνει στην Βουλή των Ψαρών ο Στάνχωπ με επιστολή του στις 21 Απριλίου 1824 από τα Σάλωνα. Η επιστολή έχεις ως εξής

Γενναιότατοι Ψαριανοί

     Πεπεισμένος δια τον προς την Πατρίδα ένθερμον ζήλον και προθυμίαν σας και γνωρίζων κάλλιστα πόσον μετά των λοιπών συναδέλφων σας νησιωτών εθυσιάσατε υπέρ αυτής, έχοντες σκοπόν αμετάθετον να αποκτήσετε την ανεξαρτησίαν της πολυποθήτου Ελλάδος και να επιστηρίξετε τον οργανικόν της Επιδαύρου νόμον, ως σημείον και εγώ της προς τους αδελφούς νησιώτας κλίσεως και αγάπης θέλω σας εξαποστείλει με πρώτην ευκαιρίαν μιαν τυπογραφίαν, ήτις μου εδόθη από την φιλλεληνικήν της Βρεττανίας εταιρείαν. Δεχθήτε την λοιπόν, παρακαλώ ευμενώς, μεταχειριζόμενοι αυτήν εις φωτισμόν των κατοίκων του Αρχιπελάγους.

      Δεν αμφιβάλλω, ότι αρκετάς πείρας ελάβατε της από τον φωτισμόν προερχομένης ωφελείας, αρκετά εγνωρίσατε, ότι η δύναμις, τα πλούτη, η ευδαιμονία και η καλή φήμη γεννώνται από μόνα τα φώτα. Οι απόγονοι Σας κληρονομούντες τα αγαθά ταύτα αιωνίως θέλουν ευγνωμονεί διά τους ευγενείς αγώνας σας.

Ο πρόθυμος εις τας διαταγάς σας

Λ. Στάνχωπ                

Κάπως έτσι οι Klempe και Jacobi θα
δούλευαν στο Λιθογραφείο
 του Αγ. Ευθυμίου

       Κατά τον Κ. Νικόδημο η δωρεά δεν έφτασε ποτέ στα Ψαρά καθώς τους πρόλαβε η Καταστροφή του νησιού. Όμως στην διήγηση του λίγο αργότερα αναφέρει ότι λίγες ημέρες προ της Καταστροφής έφτασαν στα Ψαρά δυο Γερμανοί με ένα λιθογραφικό πιεστήριο το οποίο έστησαν και αυτή στον Άγιο Ευθύμιο και άρχισαν να τυπώνουν έγγραφα της Βουλής των Ψαρών. Σύμφωνα με τον Φ. Βίλμπεργ ο Κ. Νικόδημος περιπλανήθηκε από ένα λάθος στην μετάφραση του γράμματος του Στάνχωπ όπου το λιθογραφικό πιεστήριο από δόθηκε απλά ως τυπογραφία. Έτσι πίστεψε ότι το κομισθέν πιεστήριο από τους Γερμανούς δεν ήταν το αναμενόμενο του Στάνχωπ. Στην πραγματικότητα ήταν το ένα και το αυτό και οι Γερμανοί κομιστές δεν ήταν άλλοι από τον ανθυπολοχαγό Klempe και τον ξυλουργό Jacobi, οι οποίοι είχαν έρθει στο Μεσολόγγι έπειτα από πρόσκληση του Στάνχωπ για να διδάξουν την τέχνη της λιθογραφίας. Οι δυο Γερμανοί πολέμησαν στο πλάι των Ψαριανών κατά την άλωση του νησιού και έπεσαν μαχόμενοι. Ο Δημίδης επέζησε και έπειτα από την απελευθέρωση άνοιξε με τον Τόμπρα στο Ναύπλιο το πρώτο ιδιωτικό τυπογραφείο στην Ελλάδα. 

      Αυτή ήταν η σύντομη ιστορία του τυπογραφείου τον Ψαρών. Μπορεί να μην μακροημέρευσε αλλα από τα μέσα του βγήκαν σημαντικά έγγραφα και φλογερές προκηρύξεις που εμψύχωσαν τους επαναστατημένους Έλληνες. Όπως το παρακάτω που είναι ένα από τα ελάχιστα διασωθέντα έγγραφα, που τυπώθηκε στο τυπογραφείο των Ψαρών. Εκδόθηκε την 8η Φεβρουαρίου 1824 μόλις τέσσερις μήνες πριν την Καταστροφή των Ψαρών. Είναι μια πρόσκληση της Βουλής των Ψαρών προς τους Έλληνες, που αλληλοσκοτώνονταν στον εμφύλιο πόλεμο, να συστρατευθούν μαζί τους και να συνεχίσουν των αγώνα μέχρι την τελική νίκη.

Α.Μ. Καραγιώργης

Επιστολή της Φιλικής Εταιρείας προς του Ψαριανούς, Σπετσιώτες και Υδραίους

       Για την Φιλική Εταιρεία δεν χρειάζονται ιδιαίτερες συστάσεις. Αυτή η μυστική, στα πρότυπα του τεκτονισμού, οργάνωση ήταν ο κύριος διοργανωτής του μεγάλου ξεσηκωμού. Ένα από τα πρώτα της μέλη λίγο μετά την ίδρυσή της το 1814 από τους Σκουφά, Τσακάλωφ και Ξάνθο ήταν ο Ψαριανός Ιωάννης Βαρβάκης, ο οποίος θα γίνει ο κύριος χρηματοδότης της ενώ εικάζεται ότι ένας από τους λόγους που μετακόμισε οριστικά από το Αστραχάν στο Ταγκαρόγκ είναι το να βρίσκετε κοντά στην έδρα της Εταιρίας, την Οδησσό. 

       Στις 13 Μαΐου 1818 γίνεται μέλος της, μυούμενος από τον Ηλία Χρυσοσπάθη, ο Νικολής Αποστόλης μετέπειτα ναύαρχος του Ψαριανού στόλου. Θα ακολουθήσει την ίδια χρονιά ο Δημήτρης Μαμούνης, μυούμενος από τον Δημήτρη Θέμελη. Οι δυο τους από τότε και μέχρι την έναρξη της Επανάστασης θα μυήσουν στην Εταιρεία δεκάδες άλλοι Ψαριανοί.
       Με την ανάληψη της αρχηγίας της Εταιρείας από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη το 1820 ορίζονται έφοροι της Εταιρείας σε ολόκληρο τον ελληνισμό για την επικοινωνία με την Αόρατο Αρχή και την προετοιμασία του ξεσηκωμού.
       Σήμερα λοιπόν θα σας παρουσιάσω την επιστολή της Εταιρείας όπου ορίζονται οι Έφοροι για τα τρία ναυτικά νησιά. Στα Ψαρά ορίστηκαν οι Νικολής Αποστόλης και Δημήτρης Μαμούνης. Παράλληλα με ένα φλογερό κείμενο η Εταιρεία καλεί Υδραίους, Σπετσιώτες και Ψαριανούς να βρίσκονται σε επαγρύπνηση ώστε την κατάλληλη στιγμή να δράσουν.

Ανδρέας Μ. Καραγιώργης