ΨΑΡΙΑΝΟ 'ναι το ΚΑΡΑΒΙ και δε πασάρει...: Τελικη εργασια κ. Βαρβαρεσου

Σε συνεχεια της ανάρτησης μου στις 22 Οκτωβρίου 2020 σχετικά με τις μελέτες μου έδωσε ο Αντιναυαρχος ΠΝ ΕΑ Κωνσταντίνος Βαρβαρέσος σχετικά με την δράση του Γεώργιου Κανάρη ,ψαριανού αγωνιστή της Επανάστασης και αδελφού του Κωνσταντή αναρτώ σημερα αναθεωρημενες τις μελέτες

‐----------------------------

Γεώργιος Κανάρης

Εισαγωγή

Κατά το έτος 1821, που άρχισε ο αγώνας για την εθνική ανεξαρτησία, οι γιοί του ψαριανού δημογέροντα Μικέ (Μιχαήλ) Κανάρη ναυτικοί από τα παιδικά τους χρόνια, πρόθυμα συμμετείχαν στον αγώνα στη θάλασσα, όπως συνέβη με τους νησιώτες από την Ύδρα, τις Σπέτσες, τα Ψαρά και την υπόλοιπη νησιωτική και παραθαλάσσια χώρα.

Η Ναυτοσύνη, η εμπειρία και η γενναιότητα των Ελλήνων ναυτικών μαζί με την ανεπτυγμένη εμπορική ναυτιλία των νησιών, έδωσε αξιόμαχο και ετοιμοπόλεμο στόλο με την μετατροπή των εμπορικών καραβιών σε πολεμικά και την εμπνευσμένη χρήση των πυρπολικών πλοίων.

Ο Μικές Κανάρης και η Μάρω (το γένος Βουρέκα) είχαν τρείς γιούς : τον Αναγνώστη, τον Γεώργιο, τον Κωνσταντίνο, καθώς επίσης και μια κόρη την Μαρία. Ο Κωνσταντίνος (Κωνσταντής) υπήρξε σπουδαία μορφή του αγώνα ως καπετάνιος πυρπολικών και μετά την απελευθέρωση υπηρέτησε την Χώρα σαν ναύαρχος του πολεμικού ναυτικού αλλά και σαν πολιτικός, που διετέλεσε υπουργός ναυτικών και πέντε φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας. Ο ίδιος και τα παιδιά του μνημονεύονται όπως είναι φυσικό στην βιβλιογραφία και σε ιστορικές μελέτες. Για τα υπόλοιπα μέλη της οικογενείας που συμμετείχαν στο θαλάσσιο αγώνα του έθνους: τον εξίσου σημαντικό Γεώργιο Μ. Κανάρη, ναυμάχο - καπετάνιο πλοίου του Ψαριανού στόλου, Έπαρχο του Ανατολικού (Αιτωλικού) και αγωνιστή στην πολιορκία του Μεσολογγίου, Δημογέροντα, Διαχειριστή του Ταμείου και πληρεξούσιος της Δ΄ και της Ε΄ Πράξης Εθνικής των Ελλήνων Συνέλευσης των Ψαριανών, δεν υπάρχουν καταγεγραμμένα ιστορικά στοιχεία. Αυτό το κενό αποσκοπεί να καλύψει και να αναδείξει η παρούσα ιστορική μελέτη.

Εικόνα 1. Λιθογραφία Κωνσταντίνου Κανάρη 1851.

Πηγή Αρχείο Αντιναυάρχου Σ.Α.Κανάρη ΠΝ ε.α.

Γεώργιος Μικέ Κανάρης

Ο Γεώργιος Κανάρης γεννήθηκε στα Ψαρά το 1786(1) και απεβίωσε στα Νέα Ψαρά (Ερέτρια) στις 6 Απριλίου 1848(2), ήταν ναυμάχος στις ναυτικές επιχειρήσεις της επανάστασης του 1821 (3), αγωνιστής στην πολιορκία του Μεσολογγίου ως Έπαρχος του Ανατολικού το 1825-26, Πρόκριτος, Δημογέροντας και Διαχειριστής του ταμείου των Ψαριανών.

Αναλυτικότερα, συμμετείχε ως καπετάνιος πολεμικού καραβιού του ψαριανού στόλου στον κατά θάλασσα αγώνα. Διετέλεσε Έπαρχος Ανατολικού (σήμερα Αιτωλικού)(4) από τις αρχές του 1825 έως την 1η Μαρτίου 1826. Εκλεγόταν μέλος της Επιτροπής των Ψαριανών από τις αρχές του 1827 έως το 1828 και στην συνέχεια που δημιουργήθηκε η Δημογεροντία των Ψαριανών από τον Μάρτιο του 1828, διετέλεσε μέλος της μέχρι το 1832. Επίσης διορίσθηκε εκπρόσωπος των Ψαρών στην Δ΄ κατά επανάληψη Πράξη Εθνικής των Ελλήνων Συνέλευσης στο Άργος και στην Ε΄ Πράξη Εθνικής των Ελλήνων Συνέλευσης στο Ναύπλιο, όπου ορίστηκε και μέλος της επιτροπής Αναφορών. Τέλος Υπηρέτησε ως Αξιωματικός του Βασιλικού Ναυτικού από την 18η Σεπτεμβρίου 1835.

Γεννήθηκε στα Ψαρά, όπου πέρασε τα παιδικά του χρόνια. Ήταν το μεσαίο αγόρι του δημογέροντα των Ψαρών Μικέ Κανάρη και της Μάρως (το γένος Βουρέκα). Από τα παιδικά του χρόνια έμαθε καλά το θαλάσσιο στοιχείο και την ναυτική τέχνη: τους αέρηδες, τα αστέρια, τα σημάδια του καιρού, τα στενά, τους κάβους, τους υφάλους, τα λιμάνια, τα αγκυροβόλια και τα ρεύματα… Στα Ψαρά τα παιδιά μάθαιναν, ίσα ίσα να διαβάζουν και να βάζουν την υπογραφή τους, η δε παιδικότητα τέλειωνε στα οκτώ τους χρόνια. Τότε μπαρκάριζαν στα καράβια και γινόντουσαν θαλασσόλυκοι. Ταξίδευσε με διάφορα εμπορικά καράβια ως επαγγελματίας ναυτικός. Η έναρξη της επανάστασης του 1821, τον βρήκε καπετάνιο σε ψαριανό καράβι που μετέτρεψε σε πολεμικό πλοίο του ψαριανού στόλου και με αυτό διακρίθηκε στον αγώνα στη θάλασσα, σε ναυτικές επιχειρήσεις, ναυμαχίες και καταδρομικές ενέργειες στα Μικρασιατικά παράλια (κάτι που συνήθιζαν να εκτελούν οι ψαριανοί με τις κωπήλατες γαλιώτες ή μύστικα)(5).

Έδρασε στο Αιγαίο και στο Ιόνιο, με τον ψαριανό στόλο και μαζί του είχε τον πρωτότοκο γιό του, τον Μικέ Γεωργίου Κανάρη ως ναυτόπαιδα μέχρι το 1824.

Μετά την καταστροφή των Ψαρών την 21η Ιουνίου 1824, πήρε την οικογένεια του και με άλλους Ψαριανούς αφού περιπλανήθηκαν σε Σύρο, Μονεμβασιά, κατέληξε στο νησί της Αίγινας, όπου δημιουργήθηκε μια δυναμική παροικία από Ψαριανούς. Από την Αίγινα, οι Ψαριανοί συνέχισαν να υποστηρίζουν τον αγώνα του έθνους και να διατηρούν τον Ψαριανό στόλο με ειδικό ταμείο, που δημιουργήθηκε και συντηρούσαν οι οικονομικές εισφορές τους.

Η Αίγινα μετά την εγκατάσταση των Ψαριανών, έγινε κέντρο πολιτικής, εμπορικής, πολεμικής δράσης και βάση του στόλου τους. Δημιουργήθηκε συνοικισμός στην περιοχή του Μαραθώνα, όπου οι Ψαριανοί διέμεναν, αλλά και στην πόλη της Αίγινας όπου δραστηριοποιήθηκαν.

Στις αρχές του 1825 ο Γεώργιος Κανάρης, προτάθηκε και διορίστηκε από το Βουλευτικό μετά την έγκριση του Εκτελεστικού (6), Έπαρχος του Ανατολικού (σήμερα Αιτωλικού). Με την αιτιολογία: « …Επειδή το Ανατολικό χηρεύει έπαρχου και επειδή ο Γεώργιος Κανάρης και πολλάς προς την πατρίδα εκδουλεύσεις και ικανήν φρόνησιν έχει και αξιότητα διά τιούτον υπούργημα…». Το Ανατολικό τότε αποτελούσε τον προμαχώνα της λιμνοθάλασσας και της πόλης του Μεσολογγίου. Ο διορισμός των Έπαρχων γινόταν από την Κεντρική Κυβέρνηση, το Εκτελεστικό Σώμα που έδρευε στο Ναύπλιο, με την απαραίτητη προϋπόθεση να μην κατάγεται από την Επαρχία της οποίας είχε ορισθεί Διοικητής(7). Ο Έπαρχος για να ασκήσει την Διοίκηση(8) του Ανατολικού διέθετε το απαραίτητο προσωπικό στο Επαρχείο του :

α. Τον Γενικό Γραμματέα.

β. Στα θέματα εσωτερικής ασφάλειας , προστασίας των πολιτών και ευταξίας της πόλης, είχε τον φροντιστή Αστυνομίας (ή Πολιτάρχη), ο οποίος ασκούσε και τα καθήκοντα του φροντιστή Θάλασσας (ή Λιμενάρχη).

γ. Στα θέματα είσπραξης φόρων και των εξόδων, είχε τον φροντιστή Οικονομίας, ο οποίος κατέγραφε τα έσοδα και έλεγχε τις δαπάνες της Επαρχίας.

δ. Ένοπλους (στρατιώτες) εφόσον είχαν διατεθεί στο Επαρχείο.

Επιπροσθέτως, ο Έπαρχος συνεργαζόταν στενά με τους πρόκριτους του Ανατολικού, το Επαρχείο, την Διευθυντική και Στρατιωτική Επιτροπή του Μεσολογγίου.

Με την έναρξη της δεύτερης πολιορκίας του Μεσολογγίου από τον Κιουταχή την 15η Απριλίου 1825, το Ανατολικό είχε προετοιμαστεί κατάλληλα για την άμυνά του. Διορίστηκαν οπλαρχηγοί για την οργάνωση της άμυνας της πόλης, της νησίδας Ντολμά, του Καστελίου στο Κεφαλόβρυσο στα βορειοανατολικά του Ανατολικού, επί της ηπειρωτική ακτής από όπου προμηθευόταν το πόσιμο νερό(9) και της νησίδας του Πόρου, μέσω της οποίας εξασφαλιζόταν η επικοινωνία με το Μεσολόγγι.

Ο Έπαρχος Γεώργιος Κανάρης έπρεπε να διατηρήσει την τάξη στο Ανατολικό με την βοήθεια του Πολιτάρχη Γ.Λέλη και των προκρίτων, έργο αρκετά δύσκολο λόγω των ενόπλων που ήρθαν για την άμυνα της πόλης(10).

Τον Νοέμβριο του 1825 στο Ανατολικό, λόγω της αύξησης των ενόπλων που έφθασαν περίπου τα 500-600 άτομα(11), ο Έπαρχος με τον Πολιτάρχη Γιάννη Καραπανάκη είχαν να αντιμετωπίσουν την αταξία που επικρατούσε στην πόλη και τις ενοχλήσεις των πολιτών. Η ύπαρξη πολλών Οπλαρχηγών με διάφορα σώματα χωρίς έναν Στρατιωτικό Διοικητή, χειροτέρευε συνεχώς την κατάσταση στην πόλη(12).

Το Ανατολικό άρχισε να δέχεται περί τα μέσα Δεκεμβρίου 1825 σποραδικούς κανονιοβολισμούς από το κανονιοστάσιο που είχαν εγκαταστήσει οι Τούρκοι στα ανατολικά του, επί της ηπειρωτικής ακτής χωρίς να προκαλούνται σοβαρές ζημιές(13).

Ο Έπαρχος στο Ανατολικό μαζί με τον Στρατιωτικό Επιθεωρητή Τάτζη Μαγγίνα προσπαθούσε να ελέγξει τους ενόπλους, για να αποκαταστήσει την τάξη στην πόλη και να μειώσει τις καταχρήσεις στον αριθμό των μερίδων τροφοδοσίας, που δήλωνε ο κάθε οπλαρχηγός με εικονικά ονόματα ανδρών του(14), καταχρήσεις που είχαν σαν αποτέλεσμα, η σπατάλη των τροφών να προκαλεί μείωση στα αποθέματα του Ανατολικού και κατ’ επέκταση πρόβλημα στην άμυνα και την επιβίωση του.

Μετά την υποβολή πολλών αναφορών από τον Έπαρχο προς την Διευθυντική και την Στρατιωτική Επιτροπή του Μεσολογγίου, για τα προβλήματα της ευταξίας και των καταχρήσεων τροφοδοσίας που συνέβαιναν στο Ανατολικό(15), αποφασίστηκε περί την 15η Ιανουαρίου 1826 ο διορισμός του Στρατηγού Γρηγόρη Λιακατά ως Στρατιωτικού Διοικητή του Ανατολικού, με την ευθύνη της άμυνας της πόλης, του Ντολμά και του Πόρου(16). Στο Ανατολικό, η συνεργασία μεταξύ του νέου Στρατιωτικού Διοικητή με τον Έπαρχο και τον Στρατιωτικό Επιθεωρητή(17), βελτίωσε την κατάσταση στη πόλη.

Ο Ιμπραήμ μετά την πλήρη αποτυχία των εφόδων από ξηράς, αποφάσισε τον θαλάσσιο αποκλεισμό των οδών εφοδιασμού του Μεσολογγίου και του Ανατολικού ώστε να πετύχει την εξάντληση των πολιορκουμένων από πείνα. Στις 17 Φεβρουαρίου 1826 άρχισε ο ναυτικός αποκλεισμός, στην λιμνοθάλασσα με πλοιάρια χωρίς καρίνα (με ένα κανόνι και χωρητικότητας 30 ανδρών) και σχεδίων με βομβοβόλο και στην ανοικτή θάλασσα με τον Τουρκοαιγυπτιακό στόλο(18).

Το Πολεμικό Συμβούλιο στο Μεσολόγγι γνωρίζοντας το σχέδιο του θαλάσσιου αποκλεισμού, έγκαιρα αποφάσισε να οχυρώσει τις νησίδες Βασιλάδι, Κλεισόβη, Σκύλα και Ντολμά, ώστε να δημιουργηθεί άμυνα στη περίμετρο της λιμνοθάλασσας(19).

Στις 25 Φεβρουαρίου 1826 άρχισε η επίθεση στην νησίδα Βασιλάδι, η οποία μετά από ηρωική αντίσταση καταλήφθηκε. Η επόμενη νησίδα στα σχέδια του Ιμπραήμ ήταν ο Ντολμάς μεταξύ Ανατολικού και Μεσολογγίου, που πλέον είχε διακοπεί η επικοινωνία μεταξύ τους(20). Μετά την απώλεια του Βασιλαδίου οι αρχές του Ανατολικού, υποβάλλουν αναφορά προς την Κυβέρνηση, που φέρει την υπογραφή του Έπαρχου Γεωργίου Κανάρη, των Στρατιωτικών Διοικητών και των Προκρίτων, που ζητούν την ενίσχυσή τους με την αποστολή στόλου(21).

Ο Στρατιωτικός Διοικητής του Ανατολικού Γρηγόρης Λιακατάς μαζί με τον Έπαρχο Γεώργιο Κανάρη(22) μερίμνησαν για την συγκέντρωση και προώθησή τους στη νησίδα Ντολμά 300 ανδρών υπό τον Στρατηγό Γρηγόρη Λιακατά (εάν καταλαμβανόταν ο Ντολμάς, τότε η θέση του Ανατολικού γινόταν πολύ δύσκολη) και 50 ανδρών στο Πόρο(23). Στις 28 Φεβρουαρίου 1826 εκδηλώθηκε επίθεση εναντίον του Ντολμά συγχρόνως με πλοιάρια που μετέφεραν στρατιώτες από την λιμνοθάλασσα και με στρατιώτες από την πλευρά της Φοινικιάς (παραλία στην ηπειρωτική ακτή ανατολικά) μέσω των αβαθών υδάτων. Οι υπερασπιστές του Ντολμά, μετά από άνισο αγώνα έπεσαν όλοι στη μάχη. Ακολούθησε ο Πόρος που είχε την ίδια τύχη με την νησίδα Ντολμά(24).

Έφθασε πλέον η σειρά του Ανατολικού, πανικός απλώθηκε στη πόλη. Ο Έπαρχος Γεώργιος Κανάρης που είχε την άποψη υπεράσπισης της πόλης μέχρις εσχάτων, ο Στρατιωτικός Επιθεωρητής Τατζής Μαγγίνας και οι Πρόκριτοι συγκεντρώθηκαν στην εκκλησία της Παναγιάς. Κάλεσαν τους Οπλαρχηγούς, των ενόπλων που είχαν απομείνει στο Ανατολικό σε Πολεμικό Συμβούλιο, με το ερώτημα εάν θα υπερασπιστούν όλοι μαζί την πόλη. Έγινε καταμέτρηση των πολεμοφοδίων και των τροφίμων και αποφασίστηκε αφού ασφαλίσουν τα πλοιάρια για να μην φύγει κανείς, να πολεμήσουν ορκιζόμενοι όλοι να μην προσκυνήσουν ή να φύγουν, αλλά να υπερασπιστούν την πόλη μέχρι θανάτου(25).

Η κατάσταση η οποία έχει διαμορφωθεί πλέον στο Ανατολικό δεν επιτρέπει αισιοδοξία για την τύχη του. Είναι περικυκλωμένο από Τουρκοαιγυπτιακές δυνάμεις και ο Στρατιωτικός Διοικητής του με τους 350 πιο ικανούς άνδρες, έχουν πέσει μαχόμενοι σε Ντολμά και Πόρο. Επίσης οι πρόκριτοι σκεπτόμενοι την πιθανή σφαγή του πληθυσμού (υπήρχαν 4.000 γυναικόπαιδα) και σε συμφωνία με τη λαϊκή βούληση, αποφασίζουν την έναρξη διαπραγματεύσεων για παράδοση της πόλης. Η γνώμη του Έπαρχου Γεωργίου Κανάρη για υπεράσπιση της πόλης δεν μέτρησε, διότι δεν ήταν ντόπιος, έτσι δεν μπορούσε να κάνει κάτι άλλο(26), όταν ο πληθυσμός του Ανατολικού αποφάσισε την παράδοση της πόλης. .

Μετά την τροπή που πήραν τα πράγματα στο Ανατολικό, ο Έπαρχος Γεώργιος Κανάρης, την νύκτα πριν την παράδοση της πόλης (Το Ανατολικό παραδόθηκε την 1 Μαρτίου 1826), με λίγους ενόπλους που δεν ήθελαν και αυτοί να παραδοθούν, επιχείρησαν με βάρκες να σπάσουν τον ασφυκτικό κλοιό των Τουρκοαιγυπτίων. Πολεμώντας συνεχώς και με βαριές απώλειες, κατάφεραν να διαφύγουν στην ηπειρωτική ακτή και από εκεί να μεταβούν στα Κράβαρα (ορεινή Ναυπακτία)(27). Από εκεί μέσω του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου Γενικού Γραμματέα του Εκτελεστικού Σώματος, ο Γεώργιος Κανάρης ενημερώνει την προϊστάμενη πολιτική αρχή, για την πτώση του Ντολμά και την μάχη που έγινε στο Ανατολικό(28). Στη συνέχεια ο Γεώργιος Κανάρης μεταβαίνει στο Ναύπλιο έδρα της Διοίκησης(29) και ακολούθως στην Αίγινα.

Το 1827 ο Γεώργιος Κανάρης εκλέγεται μέλος της Επιτροπής των Ψαριανών στην Αίγινα, με τους Ιωάννη Μαμούρη και τον Απόστολο Ν. Αποστόλη(30). Η νέα επιτροπή συνεχίζει να επιδεικνύει έντονη δραστηριότητα, με την επιβολή της τάξης και της ασφάλειας στην Αίγινα, με αποτέλεσμα να έχει αναδειχθεί στην ισχυρότερη τοπική αρχή.

Ο Αρχιστράτηγος Γεώργιος Καραϊσκάκης που έχει ως αποστολή την απελευθέρωση της Αττικής και την διάσωση της Ακρόπολης, από την πολιορκία των Τουρκικών στρατευμάτων, υπό τον Κιουταχή, εμπιστεύεται την επιτροπή των Ψαριανών(31), για την υποστήριξη του στρατοπέδου του. Η επιτροπή, από τον Ιανουάριο του 1827 εκπληρώνει τις απαιτήσεις και τις ανάγκες του Γ. Καραϊσκάκη, με την συνδρομή σε χρήματα, πλοία, μεταφορές στρατευμάτων, τροφίμων, ζωοτροφών και κάθε είδους εφόδια και υποστήριξη, του στρατοπέδου στην Αττική. Επίσης, απέστειλε για την επάνδρωση των κανονιοστασίων της Καστέλλας στον Πειραιά, τον Φεβρουάριο του 1827, πενήντα ψαριανούς πυροβολητές.

Οι Ψαριανοί και η Επιτροπή τους και μετά τον ατυχή θάνατο του Γεωργίου Καραϊσκάκη στις 23 Απριλίου του 1827 στο στρατόπεδο του Φαλήρου, συνέχισαν να συνδράμουν(32) με όλα τα μέσα που διέθεταν, τον Αρχιστράτηγο του ελληνικού στρατού ξηράς Ρίτσαρντ Τσώρτς(33).

Στην Σαλαμίνα, τον Ιούλιο του 1827 δημιουργούνται σοβαρά επεισόδια, με κίνδυνο εμφύλιας διαμάχης, μεταξύ των στρατιωτικών που υπήρχαν στο νησί. Η επιτροπή των Ψαριανών, με αποφασιστικότητα, στέλνει τον Γεώργιο Κανάρη, τον Ανδρέα Αργύρη και τον Γεώργιο Χ. Μικέ, που κατάφεραν και εξομάλυναν τις διαφορές, που είχαν προκύψει, μεταξύ των Στρατηγών Κριεζώτη, Δ. Ευμορφόπουλου, Γεράσιμου Φωκά, Ιωάννη Ρούκη και Αντιστράτηγου Ιωάννη Μαμούρη(34). Ενδεικτικό της ισχύος που είχε η επιτροπή των Ψαριανών, είναι το γεγονός, ότι σε περίπτωση που δεν είχε επιτυχία η αποστολή των μελών της για ειρήνευση των αντιμαχόμενων, τότε υπήρχε η βούληση των Ψαριανών για αποστολή πλοίων, με σκοπό τον αποκλεισμό της Σαλαμίνας, μέχρι να ηρεμήσουν τα πνεύματα.

Την 21η Ιουλίου 1827, η Επιτροπή των Ψαριανών ενημερώνει τους Έλληνες, για την Συνθήκη Ανεξαρτησίας της Ελλάδος που θα υπέγραφαν οι Μεγάλες Δυνάμεις και διαθέτει ψαριανά καράβια, μαζί με την Ύδρα και τις Σπέτσες, για επιχειρήσεις απελευθέρωσης νησιών και εδαφών, που θα περιλαμβάνονταν στα όρια του νέου κράτους(35), σύμφωνα με προτροπή του Ναυάρχου του Εγγλέζικου στόλου Κόδριγκτον προς την Ελληνική Κυβέρνηση(36) .

Ενδεικτικό της οικονομικής κατάστασης του Γεωργίου και του Κωνσταντή στην Αίγινα που ζούσαν, ήταν η ανάγκη για λήψη δανείων προς κάλυψη βιοποριστικών τους αναγκών, από την Εθνική Χρηματιστική Τράπεζα και την εξόφλησή τους με δόσεις (37).

Ο Γεώργιος Μ. Κανάρης και ο αδελφός του Πλοίαρχος Κωνσταντίνος Μ. Κανάρης εκτός της εθνικής είχαν εκείνη την εποχή και φιλανθρωπική δράση, με οικονομική ενίσχυση της Φιλανθρωπικής Eταιρείας και του Ορφανοτροφείου της Αίγινας (38).

Από τον Μάρτιο του 1828 που η Επιτροπή Ψαριανών μετονομάστηκε σε Δημογεροντία, ο Γεώργιος Κανάρης εκλέγεται ως μέλος της, σύμφωνα με τον εκλογικό νόμο του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, συνεχώς για τα έτη 1829, το 1830 και το 1831(39).

Στις 16 Μαρτίου 1831, η Δημογεροντία των Ψαριανών στην Αίγινα, διαβιβάζει επιστολή, που έλαβε από 576 ψαριανούς οι οποίοι είχαν επαναποικίσει τα Ψαρά, το 1830 (μετά την καταστροφή τους το 1824)(40) στον Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια. Το ερώτημα που αναγράφεται και τους απασχολούσε ήταν, εάν τα Ψαρά θα παρέμεναν κάτω από την οθωμανική κυριαρχία ή εάν θα προστίθενται στην Ελλάδα (καθώς ήταν σε εξέλιξη η δημιουργία του νέου Ελληνικού Κράτους και ο καθορισμός των ορίων και των εδαφών).

Ο Γεώργιος Κανάρης διετέλεσε και διαχειριστής του ταμείου των Ψαριανών, από τις αρχές του 1827 μέχρι την 11η Νοεμβρίου 1833, οπότε και το παρέδωσε μαζί με τα βιβλία διαχείρισης στην τότε Δημογεροντία στην Αίγινα(41). Το ταμείο είχε εισροές χρημάτων από τα εισοδήματα των νήσων του Αιγαίου Πελάγους, σε αναλογία προς τον αριθμό των ψαριανών πλοίων που συμμετείχαν στις επιχειρήσεις (διατίθεντο συνολικά 15-16 πλοία), χρήματα που έστελνε η Διοίκηση που κυβερνούσε την Ελλάδα, καθώς και από την διανομή των λαφύρων, τους εράνους, τις δωρεές και την αγορά των εθνικών εισοδημάτων/προσόδων. Οι δαπάνες του ταμείου κάλυπταν μισθοδοσίες πληρωμάτων και στρατιωτών, οχυρωματικά έργα, αγορές κανονιών, όπλων και πολεμοφοδίων, κατασκευή πυρπολικών, αποστολές πλοίων για κατασκοπεία και ταχυπλόων μεταφοράς ταχυδρομείου, τοπικές ανάγκες, τροφίμων, συντήρηση νοσοκομείου. Επίσης διέθεσαν σημαντικά ποσά για ναυτικές εκστρατείες πλοίων και πυρπολικών και συνδρομή χερσαίων επιχειρήσεων σε Σάμο, Μαγνησία και Θεσσαλία(42).

Εικόνα 2. Πιστοποιητικό Δημογεροντίας Ψαριανών.

Πηγή Αρχείο Αντιναυάρχου Σ.Α.Κανάρη ΠΝ ε.α.

Κατά την διάρκεια της εξάσκησης των καθηκόντων του ως διαχειριστής του ταμείου, διεκπεραίωσε και τις παρακάτω ιδιαίτερες οικονομικές υποθέσεις:

α. Την οφειλή του Εθνικού Ταμείου, στον ψαριανό Καπετάνιο Δημήτριο Παπά Μικέλη ή Μικέ, του ποσού των 13.800 γροσιών, σύμφωνα με την υπ. αριθμό 5373 απόδειξη της Διοικητικής Επιτροπής(43), για την εξόφληση των εξόδων της Γολέτας του, κατά τον αποκλεισμό του Ευρίπου και την πολιορκία του φρουρίου της Χαλκίδας(44). Τα μέλη του Αρείου Πάγου(45) τον Σεπτέμβριο του 1823, προσέλαβαν στην υπηρεσία τους, τον ψαριανό καπετάνιο που συμμετείχε στις ναυτικές επιχειρήσεις στον Ευβοϊκό Κόλπο μέχρι τον Απρίλιο του 1824(46). Το οφειλόμενο ποσό πληρώθηκε από τις Εθνικές Προσόδους της Πελοποννήσου(47).

Εικόνα 3. Εγγραφο Εθνικού Ταμείου.

Πηγή Αρχείο Αντιναυάρχου Σ.Α.Κανάρη ΠΝ ε.α.

β. Επίσης, την οφειλή της Ελληνικής Πολιτείας προς το ταμείο των Ψαριανών, ποσού των 10345 γροσιών, σύμφωνα με την υπ. αριθμό 989 απόδειξη της Αντικυβερνητικής Επιτροπής(48)(49), που καταβλήθηκαν από το ταμείο των ψαριανών, για την αγορά των Εθνικών Εισοδημάτων(50) του έτους 1825, των Επαρχιών Αγίου Πέτρου, Πραστού και του Μοναστηρίου Πραστού(51). Οι δαπάνες του ταμείου των Ψαριανών πληρώθηκαν από το Εθνικό Ταμείο(52).

Εικόνα 4. Εγγραφο της Επι της Οικονομίας Γραμματείας της Επικρατείας.

Πηγή Αρχείο Αντιναυάρχου Σ.Α.Κανάρη ΠΝ ε.α

Στην Β΄ συνεδρίαση της 8ης Δεκεμβρίου 1831 στο Άργος, στα πλαίσια της Δ΄ κατά επανάληψη της Πράξης Εθνικής των Ελλήνων Συνέλευσης (Δεκέμβριος 1831-Μάρτιος 1832), ο Γεώργιος Κανάρης επικυρώθηκε ως ένας εκ των πληρεξούσιων των Ψαρών(53). Στην συνέχεια συμμετέχει ως πληρεξούσιος των Ψαρών και στην Ε΄ Πράξη Εθνικής των Ελλήνων Συνέλευσης, όπου ορίζεται μέλος της Επιτροπής των Αναφορών(54), από 16 Δεκεμβρίου 1831 αρχικά στο Άργος και στην συνέχεια στο Ναύπλιο μέχρι τον Μάρτιο 1832.

Κατά την Βασιλεία του Όθωνα, η επιτροπή που κατέγραψε τις εκδουλεύσεις των αγωνιστών στην θάλασσα στις 26 Σεπτεμβρίου 1833, για τον Γεώργιο Κανάρη αναφέρει τα ακόλουθα στοιχεία : υπηρέτησε στον Ιερό Αγώνα από το 1821 έως το1824 ως Αξιωματικός σε πολεμικά πλοία. Η αρχαιότητά του ορίζεται από το έτος 1821. Σχετικά με την οικονομική του κατάσταση σήμερα (1833) διάγει βίο απόρου (δυστυχή) Η πρόταση της επιτροπής είναι : ότι κρίνεται άξιος για Πολιτική Υπηρεσία. Στις 18 Σεπτεμβρίου 1835, του απονέμεται με Βασιλικό Διάταγμα(55), ο βαθμός του Υποπλοιάρχου του Βασιλικού Ναυτικού για την προσφορά του, στον αγώνα του 1821 στη θάλασσα .

Εικόνα 5. Δίπλωμα Ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού Γ.Κανάρη.

Πηγή Αρχείο Αντιναυάρχου Σ.Α.Κανάρη ΠΝ ε.α.

Η Στρατιωτική Επιτροπή των Αριστείων, τον πρότεινε και με Βασιλικό Διάταγμα(56), το 1834 του απονεμήθηκε το Αργυρούν Αριστείο Αγώνα 1821(57).

Εικόνα 6. Απονομή Αριστείου Αγώνα στον Γ.Κανάρη.

Πηγή Αρχείο Αντιναυάρχου Σ.Α.Κανάρη ΠΝ ε.α.

Το 1836 εξακολουθεί να είναι κάτοικος στο νησί της Αίγινας(58).

Στην επετηρίδα των Αξιωματικών του πολεμικού ναυτικού την 1η Μαρτίου του 1844, αναφέρεται ως Υποπλοίαρχος από 18 Σεπτεμβρίου του 1835(59).

Τέλος εγκαθίσταται στα Νέα Ψαρά (Ερέτρια), όπου τελειώνει τον βίο του στις 6 Απριλίου του 1848(60).

Όσον αφορά την προσωπική του ζωή, είχε παντρευτεί αρκετά πριν από την έναρξη της επανάστασης του 1821 και η σύζυγος του ήταν Ψαριανή αγνώστων στοιχείων και από τον γάμο του απέκτησε δύο γιούς, τον Μικέ και τον Ανδρέα που γεννήθηκαν το 1811 και το 1812 αντίστοιχα(60), τους οποίους διέθεσε, από την παιδική τους ηλικία, στον Εθνικό Αγώνα. Τον μεγαλύτερο Μικέ έπαιρνε σαν ναυμάχο μαζί του, στο πλοίο του και τον Ανδρέα έστελνε σαν πυρπολητή δίπλα στον ένδοξο θείο του πυρπολητή Κωνσταντίνο Κανάρη.

Επίλογος

Η εργασία αυτή προσπάθησε να καλύψει το κενό που υπήρχε στην βιβλιογραφία, για τον Γεώργιο Μικέ Κανάρη και την συμμετοχή του στον αγώνα της εθνικής παλιγγενεσίας το 1821. Ο Γεώργιος Μικέ Κανάρης ναυμάχος με τον Ψαριανό στόλο, πολεμιστής στον αγώνα του Μεσολογγίου, επιφανής Ψαριανός και τίμιος εκπρόσωπος των Ψαριανών με συμμετοχή σε αποφάσεις ορθές και σημαντικές για την υπόθεση της ελευθερίας.

Η δράση και η προσφορά του Γεωργίου Μικέ Κανάρη, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ένδοξης ιστορίας των Ψαρών, είναι κληρονομιά όλων των Ελλήνων και πλαισιώνουν επάξια την ιστορία του ενδόξου ήρωα μπουρλοτιέρη μικρού του αδελφού Κωνσταντίνου Κανάρη.

Υποσημειώσεις

1. Η ημερομηνία γέννησης του αναγράφεται στο «Πρακτικό των Εκδουλεύσεων των κατά θάλασσαν αγωνιστών» της 26 Σεπτεμβρίου 1833.

2. Η ημερομηνία θανάτου του αναγράφεται στο Γενικό Μητρώο Αξιωματικών ΒΝ από 1833 έως το τέλος 1850, Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος.

3. Σπανού ΓΡ. Δ.Η Συμβολή των Ψαριανών κατά το 1821 (1958) Αθήνα.

4. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα (1991). Τόμος 31, σελίδα 373.

5. Τα ψαριανά μύστικα οπλισμένα καταδίωκαν οθωμανικά βρίκια και σακολέβας (βάρκες με τετράγωνα πανιά).

6. Έγγραφα του Βουλευτικού Σώματος : (1) Το υπ’ αριθμό. 546, τη 28 Μαρτίου 1825, Εν Ναυπλίω. - (2) Το υπ’ αριθμό. 602, τη 17 Απριλίου 1825, Εν Ναυπλίω

7. Ελληνικά Χρονικά φύλλο 6/1824 Μεσολόγγι.

8. Μπαλιούτας Λάμπρος Ο Θεσμός της Διοικητικής Αποκέντρωσης (2003) Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών Επιστημών. Σελίδα 78.

9. Σπυρομίλιος Απομνημονεύματα της Δεύτερης Πολιορκίας του Μεσολογγίου 1825-1826 (1926.) Αθήνα. Σελίδα 5.

10. Εφημερίδα Ελληνικά Χρονικά .Μεσολόγγι, φύλλο 29/1825.

11,12. Κασομούλης Ν.Κ Ενθυμήματα Στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων 1821-1833 (1941) Αθήνα. Τόμος Δεύτερος, σελίδα 149.

13. Στο ίδιο με Υποσημείωση(9), σελίδα 101.

14. Στο ίδιο με Υποσημείωση(11), σελίδα 150.

15. Στο ίδιο με Υποσημείωση(11), σελίδα 150.

16. Στο ίδιο με Υποσημείωση(9), σελίδα 101.

17. Στο ίδιο με Υποσημείωση(11), σελίδα 196.

18. Στο ίδιο με Υποσημείωση(11), σελίδα 198.

19 Στο ίδιο με Υποσημείωση(11), σελίδα 195.

20. Στο ίδιο με Υποσημείωση(9), σελίδα 126.

21.Βλέπε σελίδα 358 στην Ιστορία του Ελληνικού Ναυτικού Σεπτέμβριος 1824- Απρίλιος 1826, του Ιωάννου Θεοφανίδου Υποναυάρχου, έκδοσης Ναυτικής Επιθεώρησης. Αθήνα 1932.

22. Στο ίδιο με Υποσημείωση(11), σελίδα 209.

23. Στο ίδιο με Υποσημείωση(9), σελίδα 128.

24. Στο ίδιο με Υποσημείωση(11), σελίδα 211.

25. Στο ίδιο με Υποσημείωση(11), σελίδα 213.

26. Στο ίδιο με Υποσημείωση(9), σελίδα 129.

27. Βλέπε το “Αρχείο Κοινότητας Ύδρας”, Τόμος 12, σελίδες 68 και 69.

28. Eγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα (1991). Τόμος 31, σελίδα 373.

29. Νικόδημος Κ. Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών (1862). Τόμος Β, σελίδα 262.

30. Νικόδημος Κ. Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών (1862). Τόμος Β, σελίδες 266-269.

31. Νικόδημος Κ. Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών (1862). Τόμος Β, σελίδα 282.

32. Σερ Ρίτσαρντ Τσώρτς-Sir Richard Church (1784-1873 ).Φιλέλληνας στρατιωτικός ,που το 1827 ανέλαβε ως Αρχιστράτηγος των ελληνικών χερσαίων δυνάμεων.

33. Νικόδημος Κ. Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών (1862). Τόμος Β, σελίδες 309 – 311.

34. Νικόδημος Κ. Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών (1862). Τόμος Β, σελίδα 304.

35. Σίμψα Μ.Γ Η Ναυμαχία που Θεμελίωσε την Ελευθερία της Ελλάδος (1974) Αθήνα. Σελίδα 102.

36. Γενική εφημερίδα της Ελλάδος ,φύλλα 25/1828 και 42/1829.

37. Γενική εφημερίδα της Ελλάδος ,φύλλα 3/1828 και 8/1828.

38. Νικόδημος Κ. Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών (1862). Τόμος Β, σελίδες 262,311 και 373.

39. Γενικά Αρχεία Κράτους. Επιστολές Δημογεροντίας των Ψαριανών στην Αίγινα από τον Κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια Μάρτιος 1831.

40. Πιστοποιητικό Δημογεροντίας Ψαρών υπ. αριθμ.141 Εν Αιγήνει 11 Νοεμβρίου 1833.

41. Νικόδημος Κ. Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών (1862). Τόμος Α, σελίδα 251 και Τόμος Β, σελίδα 346.

42. Έγγραφο Εθνικού Ταμείου υπ. αριθμό. 1084, Εν Αιγίνει 28 Ιανουαρίου 1827. Με διαταγή υπ. αριθ.5373 της Διοικητικής Επιτροπής, που κυβερνούσε την Ελλάδα από τον Απρίλιο του 1826 μέχρι τον Απρίλιο του 1827.

43. Νικόδημος Κ. Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών (1862). Τόμος Β, σελίδα 236.

44. Ο Άρειος Πάγος ήταν η Γερουσία της Ανατολικής Ελλάδος, που συστάθηκε με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης στις 27 Μαρτίου 1821 στα Σάλωνα (Άμφισσα ) και καταργήθηκε το 1825.

45. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Η Ελληνική Επανάσταση. Εκδοτική Αθηνών. Τόμος ΙΒ, σελίδα 339.

46. Οι Εθνικοί Πρόσοδοι των Επαρχιών ή Περιφερειών (Πελοποννήσου, Στερεάς Ελλάδος, Νησιών) είναι έσοδα από προϊόντα όπως σταφίδα, δημητριακά, ελαιόλαδο, ενοίκια εθνικών μύλων, ιχθυοτροφείων και γης, τελωνείων κ.λπ., δηλαδή οι Εγχώριοι Πόροι ή τα Εθνικά εισοδήματα. Για εξεύρεση χρημάτων στο εσωτερικό της χώρας, η Κεντρική Διοίκηση (Εκτελεστικό, Διοικητική και Αντικυβερνητική Επιτροπή) δια των Οργάνων της ή των Διοικητών των Επαρχιών που διόριζε, μέσω δημοπρασιών ενοικίαζε από το 1822 τις Εθνικές Προσόδους, σε προκρίτους, καπετάνιους και ανώτατους κρατικούς υπαλλήλους. Η αγορά των προσόδων αποτέλεσε σημείο διαμάχης. Ο Κυβερνήτης Ι. Καποδίστριας με την συσταθείσα Επιτροπή Οικονομίας αναθεώρησε την διαδικασία και πέτυχε μεγάλη αύξηση για τα οικονομικά του κρατικού ταμείου.

47. Έγγραφο Ελληνικής Πολιτείας επί της Οικονομίας Γραμματείας της Επικρατείας υπ’ αριθμό 518, Εν Αιγήνει 10 Δεκέμβριου 1827.

48. Η Αντικυβερνητική Επιτροπή, ανέλαβε προσωρινά την Διοίκηση της Ελλάδος την 3 Απριλίου του 1827, μέχρι την άφιξη του Ι. Καποδίστρια τον Ιανουάριο του 1828.

49. Όπως στην Υποσημείωση (46).

50. Οι αναφερόμενες επαρχίες Πραστού και Αγίου Πέτρου , διαχωρίσθηκαν το 1819, ο Πραστός από το Βιλαέτι Αγίου Πέτρου και έγινε πρωτεύουσα του Βιλαετίου Πραστού. Στον Υποθετικό Λογαριασμό Εσόδων Εξόδων του έτους 1823, στην ανάλυση των προϋπολογισμένων εσόδων των δύο αυτών επαρχιών αναγράφονται για την Επαρχία Πραστού το πόσο των 9.500 γρόσια και για την Επαρχία του Αγίου Πέτρου το ποσό των 30.000 γρόσια.

51. Η σύσταση του Εθνικού Ταμείου έγινε αρχικά το 1822, αλλά λόγω κακής οργάνωσης, έλλειψης εμπειρίας και πολλών άλλων δυσχερειών ουσιαστικά άρχισε να λειτουργεί από το 1824 στα πλαίσια της άφιξης του πρώτου δανείου προς την Ελλάδα.

52. Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, φύλλο 3/1832.

53. Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, φύλλο 6/1832.

54. ΦΕΚ 11Α/1835 «Περί πρώην αξιωματικών, διορισμός: ως Υποπλοιάρχου του Γεωργίου Κανάρη».

55. ΦΕΚ 20Α/1834 «Περί διανομής αριστείου εις τους περί πατρίδος αγωνισθέντας Αξιωματικούς

56. Διαταγή του Ναυτικού Διευθυντηρίου, υπ. αριθμό 1307 από 1 Απριλίου 1836.

57. Γενικά Αρχεία Κράτους. Ιστοσελίδα Ειρηνοδικείου Αιγίνης.

58. Επετηρίδα των Αξιωματικών ΒΝ 1844. Σελίδα 14.

59. Βλέπε Υποσημείωση(1).

60. Αρχείο Αντιναυάρχου Σταμάτη Ανδρέα Κανάρη ΠΝ ε.α.

Πηγές – Βιβλιογραφία

1. Γενικό Μητρώο των Αξιωματικών Β.Ν από το 1833 έως το τέλος 1850.Εν Πόρω 31 Μαρτίου 1850. Χειρόγραφο στη Βιβλιοθήκη Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος.

2.Σπανός Δημήτριος. Η Συμβολή των Ψαρών κατά το 1821. Εκδοτικός Οίκος Χάρη Πάτση. Αθήνα 1958.

3. Κ. Νικόδημος .Υπόμνημα της νήσου Ψαρών. Αθήνα 1861.Τόμος Α σελίδες 251 ,546-547.Τόμος Β σελίδες 236,251, 262, 266-269-273 , 282,303-304,309-311,346 και 373.

4. Γεωργίου Φωτόπουλου. Ιστορία των Κατά Θάλασσα Αγωνιστών του Ιερού Ελληνικού Αγώνα του 1821. Αθήνησι 1870. Ναυτική Επιθεώρηση. Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου 1988. Συλλογή Ναυτικών Μονογραφιών Νο 2 ,σελίδες 8 και 13.

5. Πολεμικό Ναυτικό της Ελλάδος. Κατά την 1ην Μαρτίου 1844,Εν Αθήναις 1844,Εκ της τυπογραφίας Κ. Αντωνιάδου (Επετηρίδα 1844.Ιστορική Υπηρεσία Ναυτικού, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1992 Συλλογή Μονογραφιών Νο 20/473, σελίδες 4,14,19,20 και 23.

6. Γενική Εφημερίς της Ελλάδος1825-1832.Αριθμοί Φύλλων 3/1828, 8/1828, 25/1828 , 13/1829, 25/1829, 42/1829, 52/1829, 66/1830, 68/1831, 3/1832, 6/1832 και 10/1832.

7. Δημ. Γ. Φωκά. Χρονικά του Ελληνικού Β. Ναυτικού 1833-1873 , ΓΕΝ 1923 .Σελίδες 2,7,8 και 10.

8.ΓΑΚ .Επιστολές Δημογεροντίας των Ψαριανών στην Αίγινα. Προς Κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια, Μάρτιος 1831. Άρθρο Ψαριανό ΄ναι το Καράβι. Σάββατο 17 Φεβρουαρίου 2018. Ιστοσελίδα : psarianokaravi.blogspot.com/2018/02/576.html

9. Πιστοποιητικό Δημογεροντίας των Ψαριανών στην Αίγινα, υπ. αρίθμ.141 Εν Αίγινη 11 Νοεμβρίου 1833. Χειρόγραφο στο αρχείο της οικογένειας του Γεωργίου Μικέ Κανάρη.

10. Διαταγή του Ναυτικού Διευθυντηρίου, υπ. αριθμό 1307 από 21 Απριλίου 1836.Εν Πόρω. Έγγραφο στο αρχείο της οικογένειας του Γεωργίου Μικέ Κανάρη.

11. Διαταγή του Ναυτικού Διευθυντηρίου ,υπ. αριθμό 2615 από 18 Ιουλίου 1836. Εν Πόρω. Έγγραφο στο αρχείο της οικογένειας του Γεωργίου Μικέ Κανάρη.

12. Ψηφιακό Αρχείο Ακαδημίας των Αθηνών. Αλληλογραφία Λιμενάρχη Καλύμνου Αναγνώστη Μ. Κανάρη με την Δημογεροντία της νήσου 1829. Ιστοσελίδα Ψηφιακό Αρχείο Ακαδημίας των Αθηνών.

13. ΦΕΚ : 12Α/ 15 Μαρτίου 1834, 20Α/3 Ιουνίου 1834, 11Α/ 8 Οκτωβρίου 1835 , 24Α/ 30 Μαΐου 1836 , 24Α/ 06 Ιουλίου 1837 , 26Α/ 4 Ιουλίου 1838, 14Α/ 07 Ιουλίου 1839 , 20Α/ 29 Οκτωβρίου 1840 , 20 Α/ 09 Αυγούστου 1851 , 23Α/ 03 Αυγούστου 1853 ,1Α/ 11 Ιανουαρίου 1856, 55Α/ 06 Οκτωβρίου 1856 , 68Α/ 01 Νοεμβρίου 1856 , 4Α/ 20 Φεβρουαρίου 1858 , 8Α/ 23 Νοεμβρίου 1864 , 14Α/ 11 Απριλίου 1864 , 40Α/ 18 Αυγούστου 1865 , 54Α/ 21 Ιουλίου 1866 , 14Α/12 Μαρτίου 1868, 41Α/ 18 Σεπτεμβρίου 1868 , 33Α/ 11 Αυγούστου 1869, 9Α/ 19 Μαρτίου 1870, 6Α/6 Μαρτίου 1871, 2Α/ 25 Ιανουαρίου 1872, 14Α/ 20 Απριλίου 1872, 53Α/ 27 Οκτωβρίου 1873, 66Α/ 10 Αυγούστου 1877, 68Α/ 19 Αυγούστου 1877, 20Α/ 23 Μαρτίου 1878 και 56Α/ 21 Αυγούστου 1879.

14. ΓΑΚ Αρχείο Σκοπέλου Ελληνικό Σχολείο Σκοπέλου (GRGSA-MAG-EDU 103.1-000002-00037Jpg,....00044jpg,....00046jpg.)

15. ΓΑΚ. Αρχείο Ειρηνοδικείου Αιγίνης. Εκθέσεις (σελίδες1-30)GRGSA-AEG--jus002.01.F000001.

16. Ηλία Νταλούμη. Τα Πλοία του Ναυτικού 1826-2017. Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος. Πειραιάς 2017 ,σελίδες 148-149, 246, 331 και 334.

17. Δημήτρης Φωτιάδης, Κανάρης. Δωρικός Αθήνα 1978 ,σελίδες 18-19 ,26 και 142.

18. Μ.Γ. Σίμψα. Ναβαρίνο. Η Ναυμαχία που θεμελίωσε την Ελευθερία της Ελλάδος , Αθήνα 1974 ,σελίδες 98 και 102.

19. Αντιναυάρχου ε.α Ι.Κ. Φακίδη ΠΝ. Ιστορία της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων(1845-1973). Εκδόσεις Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος 1996.Σελιδες 17 ,18,19 και 20.

20. Αρχείο Αντιναυάρχου Σταμάτη Ανδρέα Κανάρη ΠΝ ε.α. Απόγονου του Γεωργίου Μικέ Κανάρη.

21.Η Ιδιόγραφη Διαθήκη του Ευγένιου Επισκόπου Σκοπέλου,21 Αυγούστου 1839.Ανήκει στο αρχείο της οικογένειας του Γεωργίου Μικέ Κανάρη. Η επιμέλεια του κειμένου της διαθήκης έγινε από τον Ιερέα Κωνσταντίνο Καλλιάνο στη Σκόπελο.

22.Εγγραφο του Εθνικού Ταμείου υπ. αριθμό 1084,Εν Αιγήνει 28 Μαρτίου 1827.Ανήκει στο αρχείο της οικογένειας του Γεωργίου Μικέ Κανάρη.

23. Έγγραφο Ελληνικής Πολιτείας, της επι της Οικονομίας Γραμματεία της Επικρατείας ,υπ. αριθμό 518 ,Εν Αιγήνει 10 Δεκεμβρίου 1827.Ανήκει στο αρχείο της οικογένειας του Γεωργίου Μικέ Κανάρη.

24.Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτικής Αθηνών τόμος ΙΒ, σελίδα 339.

25.Οργάνωση και Προσωπικό ΒΝ 1833-1838 ,του Αντιπλοιάρχου Ε. Χαραλάμπη ΠΝ ,Ναυτική Επιθεώρηση τεύχος 139 Ιούλιος-Αύγουστος 1935, σελίδα 20.

26. Δίπλωμα Ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού του Υποπλοιάρχου Γεωργίου Κανάρη, που απονεμήθηκε από τον βασιλέα Οθωνα στις 18 Σεπτεμβρίου 1835. Ανήκει στο αρχείο της οικογένειας του Γεωργίου Μικέ Κανάρη.

27. Δίπλωμα Ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού του Σημαιοφόρου Μικέ Γεωργίου Κανάρη που απονεμήθηκε από τον βασιλέα Οθωνα στις 28 Απριλίου 1836/10 Μαΐου 1836. Ανήκει στο αρχείο της οικογένειας του Γεωργίου Μικέ Κανάρη

28. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα τόμος 31 ,σελίδα 373.

29. Ο Θεσμός της Διοικητικής Αποκέντρωσης..Μπαμπαλιούτας Λάμπρος 2003 Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών Επιστημών, σελίδες 78 και 79.

30. Σπυρομίλιου Απομνημονεύματα της Δεύτερης Πολιορκίας του Μεσολογγίου 1825-1826 Έκδοση από Ιωάννου Βλαχογιάννη. Αθήνα 1926, σελίδες 5,101,126,128 και 129.

31. Ενθυμήματα Στρατιωτικά της Επανάστασης των Ελλήνων 1821-1833 Ν.Κ. Κασομούλης, τόμος δεύτερος, σελίδες 149,150,195,196,198,209,211 και 213.

32. Ελληνικά Χρονικά Εφημερίδα Μεσολογγίου ,φύλλα 6 της 19 Ιανουαρίου 1824, 81 της 4 Οκτωβρίου 1824, 29 της 10 Απριλίου 1825 και 42 της 27 Μαΐου 1825.

33. Εβδομαδιαία Περιοδικά Στρατιωτικής και Ναυτικής Εγκυκλοπαίδειας , άρθρα Τελευταίας Πολιορκίας του Μεσολογγίου Οδυσσέα Μαρουλή, τόμος Α , τεύχος 6/1927 σελίδα 67 και τεύχος 7/1927 σελίδα 75.

34. Αρχείο Κοινότητας Ύδρας. Τόμος 12, σελίδες 68 και 69.

35. Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας Εθνικές Συνελεύσεις, τόμος τέταρτος (1973) Δ εν Αργει Εθνική Συνέλευση 1828-1829,σελίδες 3 ,10,17,19,22, 198,200,202,206,211, 213,216, 218,220,223,225,228,230,233,235 και 238 και τόμος πέμπτος (1974) Ε εν Αργει και εν Ναυπλίω 1831-1832, Δ κατά επανάληψιν. 1831-1832, Δ κατά συνέχειαν 1832, σελίδες 541 και 543.

36. Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας. Γ Βουλευτική περίοδος (1824-1829), τόμος έβδομος Πρακτικά Βουλευτικού Σώματος, σελίδες για Έπαρχο Ανατολικού 591 και για Κανάρη η Κανάριο Γεώργιο 196,212,216,221,477 και 530.

37. Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας. Γ Βουλευτική Περίοδος (1824-1826), τόμος όγδοος (1974) .προβουλεύματα και λοιπά εξερχόμενα έγγραφα του Βουλευτικού Σώματος, σελίδες για την πρόταση και τον διορισμό του Γεωργίου Κανάρη ως Έπαρχου του Ανατολικού 189 και 209 και οι σελίδες για τον Κανάρη Γεώργιο 209, 346, 468 και 500.

38. Άρθρου στη σελίδα 421, Μητρώο των προ του 1837 Αξιωματικών και Υπαξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού. Αντιπλοιάρχου Οικ. Ι. Α. Λαζαρόπουλου ΠΝ, Ναυτική Επιθεώρηση τεύχος 135, Μάιος 1935.

39.Αρθρο στη σελίδα 28, Το ναυτικό κατά την περίοδο της απολύτου Μοναρχίας (1833-1843), Υποπλοιάρχου Χ. Παπαγιάννη, Ναυτική Επιθεώρηση. Τεύχος 76 Ιούλιος- Αύγουστος 1928.

40. Δ.Ι. Λαζαρόπουλου Πλοιάρχου Οικ. .Β.Ν. Το Πολεμικό Ναυτικό της Ελλάδος. Έκδοση της Ναυτικής Επιθεώρηση 1936, σελίδες 152,168,256,284,296,297,312,353 έως 358, 471,476, 494 και 500, Παράρτημα «Η» : Εκδουλεύσεις των κατά θάλασσαν αγωνιστών , σελίδες 447έως 506.

41. Άρθρου στη σελίδα 130, Η πρώτη επετηρίδα των Αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού. Πλωτάρχου Δ. Ζαλόκωστα ΒΝ, Ναυτική Επιθεώρηση τεύχος 5 Ιούλιος-Αύγουστος 1917, σελίδες 130 έως 135.

42. Ιωάννου Θεοφανίδου Υποναυάρχου. Ιστορία του Ελληνικού Ναυτικού Σεπτέμβριος 1824- Απρίλιος 1826. Έκδοση Ναυτικής Επιθεώρησης. Αθήνα 1932, σελίδες για Αιτωλικό (Ανατολικό): 354,355,356,357 και για Έπαρχο Γεώργιο Κανάρη:357,358 υποσημείωση(1).

43. Κωστή Βάρφη.Το Ελληνικό Ναυτικό Κατά την Καποδιστριακή Περίοδο. Τα χρόνια της Προσαρμογής. Αθήνα 1994, σελίδες113,121,124,128,129,138,151 και 152.

44. Χειρόγραφο Πιστοποιητικό του Δήμου Σκοπέλου, με στοιχεία της Οικογενειακής μερίδας του Μικέ Κανάρη και των παιδιών του.

Παράρτημα «Α».

Η Μαριγώ Γεωργίου Κανάρη

Η Μαριγώ Κανάρη σύζυγος του Γεωργίου Κανάρη , δεν αναφέρεται πουθενά ούτε στους προεπαναστατικούς χρόνους, αλλά και ούτε μετά την Επανάσταση. Εκτιμάται ότι υπάρχουν δύο ενδεχόμενα,

α) δεδομένου ότι ο μέσος όρος γεννήσεων για τις τότε ψαριανές γυναίκες ήταν περίπου τα πέντε παιδιά, απεβίωσε στα προεπαναστατικά χρόνια .

β) έζησε μέχρι την ημέρα της καταστροφής των Ψαρών, χωρίς να μπορέσει να γεννήσει άλλα παιδιά και χάθηκε σε αυτήν.

Η καταγραφή των νεκρών από τον Κωνσταντίνο Νικόδημο είναι ελλιπής , γιατί εσφάγησαν περίπου 3.500 χιλιάδες ψυχές και αναφέρονται ονομαστικά μόνο 402 άτομα. Η μαύρη ράχη των Ψαρών υπήρξε σημείο διάσωσης ικανού αριθμού γυναικών, αλλά και νέος τόπος θυσίας (Ζάλογγος) για τις περισσότερες ψαριανές.

Τέλος εκτιμάται ότι ονομαζόταν Μαριγώ, γιατί το όνομα αυτό συναντάται από κοινού στις κόρες των γιών της, του Μικέ και του Ανδρέα.

Πηγή : α) Αρχείο Αντιναυάρχου Σταμάτη Ανδρέα Κανάρη ΠΝ ε.α. Απόγονου του Γεωργίου Μικέ Κανάρη.

β) Κ. Νικόδημος .Υπόμνημα της νήσου Ψαρών. Αθήνα 1861.Τόμος Α σελίδα 508 και

Β σελίδα 379.

_____________________

Οικογένεια Μικε Κανάρη

Εισαγωγή

Ο Μικές Κανάρης και η Μάρω (το γένος Βουρέκα) είχαν τρείς γιούς : τον Αναγνώστη, τον Γεώργιο, τον Κωνσταντίνο, καθώς επίσης και μια κόρη την Μαρία. Ο Κωνσταντίνος (Κωνσταντής) υπήρξε σπουδαία μορφή του αγώνα ως καπετάνιος πυρπολικών και μετά την απελευθέρωση υπηρέτησε την Χώρα σαν ναύαρχος του πολεμικού ναυτικού αλλά και σαν πολιτικός, που διετέλεσε υπουργός ναυτικών και πέντε φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας. Ο ίδιος και τα παιδιά του μνημονεύονται όπως είναι φυσικό στην βιβλιογραφία και σε ιστορικές μελέτες. Για τα υπόλοιπα μέλη της οικογενείας που συμμετείχαν στο θαλάσσιο αγώνα του έθνους: τον Αναγνώστη ως πυρπολητή, τον Γεώργιο ως ναυμάχο - καπετάνιο πλοίου του Ψαριανού στόλου και σαν αγωνιστή στην πολιορκία του Μεσολογγίου και για τα παιδιά του, τον Μικέ σαν ναυμάχο και τον Αντρέα σαν πυρπολητή, δεν υπάρχουν καταγεγραμμένα ιστορικά στοιχεία. Αυτό το κενό αποσκοπεί να καλύψει η παρούσα ιστορική μελέτη.

Εικόνα 1. Λιθογραφία Κωνσταντίνου Κανάρη 1851.

Πηγή Αρχείο Αντιναυάρχου Σ.Α.Κανάρη ΠΝ ε.α.

Αναγνώστης Μικέ Κανάρης

Ο Αναγνώστης Μικέ Κανάρης που γεννήθηκε στα Ψαρά το 1988(1α) και απεβίωσε την 28 Μαρτίου 1844(1β), ήταν αγωνιστής στις ναυτικές επιχειρήσεις της επανάστασης του 1821. Έλαβε μέρος ως πυρπολητής(2) στο πλήρωμα του πυρπολικού του μικρότερου αδελφού του Κωνσταντίνου Μ. Κανάρη και διακρίθηκε κατά την πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο, της τουρκικής υποναυαρχίδας στη Τένεδο, της τουρκικής κορβέτας στην Αγία Μαρίνα Μυτιλήνης και της τουρκικής φρεγάτας 56 κανονιών στη Σάμο. Μετά την απελευθέρωση υπηρέτησε ως Αξιωματικός του Βασιλικού Ναυτικού, ως Επιστάτης των λιμανιών της Μεθώνης και του Καλαμακίου και ως Υπολιμενάρχης - Υγειοαστυνομολιμενάρχης στο λιμάνι της νήσου Καλύμνου.

Γεννήθηκε στα Ψαρά και τα παιδικά του χρόνια τα έζησε στο νησί. Ήταν ο μεγαλύτερος αδελφός του ήρωα πυρπολητή Κωνσταντίνου Μικέ Κανάρη. Κατά τον αγώνα, επέβαινε ως πλήρωμα στο πυρπολικό του μικρότερου αδελφού του, ήρωα πυρπολητή Κωνσταντίνου Κανάρη. Τα πυρπολικά που κυβερνούσε ο Κωνσταντίνος Μ. Κανάρης πυρπόλησαν τέσσερα εχθρικά πλοία: α) τουρκική ναυαρχίδα στη Χίο την 6-7 Ιουνίου 1822. β) τουρκική υποναυαρχίδα του Κακλαμάν Μεχμέτ στη Τένεδο την 28η Οκτωβρίου 1822. γ) κορβέτα στην Αγ. Μαρίνα Μυτιλήνης την 23η Σεπτεμβρίου 1824 και δ) φρεγάτα στη Σάμο την 5η Αυγούστου 1824(3). Συνέχισε να αγωνίζεται στον αγώνα στη θάλασσα σε πολεμικά και Πυρπολικά πλοία μέχρι το 1827.

Η επιτροπή των Ψαριανών την 21η Ιουλίου 1827, έστειλε τον Αναγνώστη Κανάρη στη στερεά Ελλάδα και τις βόρειες Σποράδες με έγγραφη διαταγή, που ενημέρωνε για την επικείμενη ανεξαρτησία της Ελλάδος και με την εντολή να προτρέψει τους στρατηγούς των Β. Σποράδων, τους οπλαρχηγούς των άλλων νήσων και της Στερεάς Ελλάδος, να οργανώσουν επαναστάσεις σε όσο το δυνατόν περισσότερα νησιά και ηπειρωτικά εδάφη εναντίον των Οθωμανών, ώστε σε συνδυασμό με τις εκστρατείες των τριών ναυτικών νησιών Ύδρας, Σπετσών και Ψαρών, οι περιοχές και τα νησιά αυτά, να έχουν δικαίωμα να συμπεριληφθούν στα όρια του απελευθερωμένου νέου Ελληνικού κράτους, κατά την υπογραφή της Συνθήκης ανεξαρτησίας από τις Μεγάλες Δυνάμεις (Αγγλία – Γαλλία – Ρωσία)(4).

Ο Αναγνώστης Κανάρης ο Ψαριανός (5)(6) το 1829 διορίζεται Υγειοαστυνομολιμενάρχης στo λιμάνι της Καλύμνου.

Κατά την βασιλεία του Όθωνα η επιτροπή που κατέγραψε τις εκδουλεύσεις των αγωνιστών στην θάλασσα στις 26 Σεπτεμβρίου 1833, για τον Αναγνώστη Κανάρη αναφέρει τα ακόλουθα στοιχεία : υπηρέτησε στον Ιερό Αγώνα από το 1821 έως το1827 ως Ναύκληρος και Υποπλοίαρχος σε πολεμικά πλοία και Πυρπολικά και σε μία εκστρατεία ως Πλοίαρχος Πυρπολικού. Η αρχαιότητά του ορίζεται από το έτος 1821. Σχετικά με την οικονομική του κατάσταση σήμερα (1833) διάγει βίο απόρου (δυστυχή) Η πρόταση της επιτροπής είναι : ότι κρίνεται άξιος για Πολιτική Υπηρεσία. Στις 23 Φεβρουαρίου 1834, του απονέμεται με Βασιλικό Διάταγμα, ο βαθμός του Σημαιοφόρου του Βασιλικού Ναυτικού(7) για τις υπηρεσίες που προσέφερε στον αγώνα του έθνους. Επίσης το 1834 προτείνεται από την Επιτροπή Αριστείων και του απονέμεται με Βασιλικό Διάταγμα(8) το Αργυρούν Αριστείο Αγώνα 1821.

Διορίζεται Επιστάτης στο λιμάνι της Μεθώνης στις 9 Φεβρουαρίου 1834(9α) μέχρι το 1837 και στην συνέχεια μεταξύ Ιανουαρίου και Ιουνίου του 1837 μετατίθεται στο Καλαμάκι(9β). Στις 24 Ιουνίου 1838 καταργείται η Επιστασία του λιμένος Καλαμακίου(9γ), οπότε ο Αναγνώστης Μ. Κανάρης μετατάσσεται στους Διαθέσιμους Αξιωματικούς.

Στην επετηρίδα των Αξιωματικών Ναυτικού την 1η Μαρτίου 1844 αναφέρεται ως Σημαιοφόρος από της 23ης Φεβρουαρίου 1834(10). Απεβίωσε την 28 η Μαρτίου 1844.

Όσον αφορά την προσωπική του ζωή έμεινε άγαμος. Ωστόσο το 1817 επρόκειτο να παντρευτεί την Δέσποινα Μανιάτη κόρη Ψαριανού πλοιοκτήτη, σύμφωνα με την επιθυμία των γονέων του. Αλλά όταν οι γονείς του αντελήφθησαν το σφοδρό έρωτα του μικρότερου γιού τους Κωνσταντίνου για την κοπέλα, τότε πάντρεψαν αυτόν με την Δέσποινα (11α). Έκτοτε ο Αναγνώστης δεν δημιούργησε οικογένεια και ως ανύπανδρος δεν μπορούσε να πάρει κάποιο δημόσιο αξίωμα στη Δημογεροντία των Ψαριανών(11β).

Γεώργιος Μικέ Κανάρης

Ο Γεώργιος Κανάρης γεννήθηκε στα Ψαρά το 1786(12α) και απεβίωσε στα Νέα Ψαρά (Ερέτρια) στις 6 Απριλίου 1848(12β), ήταν ναυμάχος στις ναυτικές επιχειρήσεις της επανάστασης του 1821(13), αγωνιστής στην πολιορκία του Μεσολογγίου ως Έπαρχος του Ανατολικού το 1825-26, Πρόκριτος, Δημογέροντας και Διαχειριστής του ταμείου των Ψαριανών.

Αναλυτικότερα, συμμετείχε ως καπετάνιος πολεμικού καραβιού του ψαριανού στόλου στον κατά θάλασσα αγώνα. Διετέλεσε Έπαρχος Ανατολικού (σήμερα Αιτωλικού)(14) από τις αρχές του 1825 έως την 1η Μαρτίου 1826. Εκλεγόταν μέλος της Επιτροπής των Ψαριανών από τις αρχές του 1827 έως το 1828 και στην συνέχεια που δημιουργήθηκε η Δημογεροντία των Ψαριανών από τον Μάρτιο του 1828, διετέλεσε μέλος της μέχρι το 1832. Επίσης διορίσθηκε εκπρόσωπος των Ψαρών στην Δ΄ κατά επανάληψη Πράξη Εθνικής των Ελλήνων Συνέλευσης στο Άργος και στην Ε΄ Πράξη Εθνικής των Ελλήνων Συνέλευσης στο Ναύπλιο, όπου ορίστηκε και μέλος της επιτροπής Αναφορών. Τέλος Υπηρέτησε ως Αξιωματικός του Βασιλικού Ναυτικού από την 18η Σεπτεμβρίου 1835.

Στις αρχές του 1825 ο Γεώργιος Κανάρης, προτάθηκε και διορίστηκε από το Βουλευτικό μετά την έγκριση του Εκτελεστικού (16α), Έπαρχος του Ανατολικού (σήμερα Αιτωλικού). Με την αιτιολογία: « …Επειδή το Ανατολικό χηρεύει έπαρχου και επειδή ο Γεώργιος Κανάρης και πολλάς προς την πατρίδα εκδουλεύσεις και ικανήν φρόνησιν έχει και αξιότητα διά τιούτον υπούργημα…». Το Ανατολικό τότε αποτελούσε τον προμαχώνα της λιμνοθάλασσας και της πόλης του Μεσολογγίου. Ο διορισμός των Έπαρχων γινόταν από την Κεντρική Κυβέρνηση, το Εκτελεστικό Σώμα που έδρευε στο Ναύπλιο, με την απαραίτητη προϋπόθεση να μην κατάγεται από την Επαρχία της οποίας είχε ορισθεί Διοικητής(16β). Ο Έπαρχος για να ασκήσει την Διοίκηση(17) του Ανατολικού διέθετε το απαραίτητο προσωπικό στο Επαρχείο του :

α. Τον Γενικό Γραμματέα.

δ. Ένοπλους (στρατιώτες) εφόσον είχαν διατεθεί στο Επαρχείο.

Με την έναρξη της δεύτερης πολιορκίας του Μεσολογγίου από τον Κιουταχή την 15η Απριλίου 1825, το Ανατολικό είχε προετοιμαστεί κατάλληλα για την άμυνά του. Διορίστηκαν οπλαρχηγοί για την οργάνωση της άμυνας της πόλης, της νησίδας Ντολμά, του Καστελίου στο Κεφαλόβρυσο στα βορειοανατολικά του Ανατολικού, επί της ηπειρωτική ακτής από όπου προμηθευόταν το πόσιμο νερό(18) και της νησίδας του Πόρου, μέσω της οποίας εξασφαλιζόταν η επικοινωνία με το Μεσολόγγι.

Τον Νοέμβριο του 1825 στο Ανατολικό, λόγω της αύξησης των ενόπλων που έφθασαν περίπου τα 500-600 άτομα(20), ο Έπαρχος με τον Πολιτάρχη Γιάννη Καραπανάκη είχαν να αντιμετωπίσουν την αταξία που επικρατούσε στην πόλη και τις ενοχλήσεις των πολιτών. Η ύπαρξη πολλών Οπλαρχηγών με διάφορα σώματα χωρίς έναν Στρατιωτικό Διοικητή, χειροτέρευε συνεχώς την κατάσταση στην πόλη(21).

Ο Έπαρχος στο Ανατολικό μαζί με τον Στρατιωτικό Επιθεωρητή Τάτζη Μαγγίνα προσπαθούσε να ελέγξει τους ενόπλους, για να αποκαταστήσει την τάξη στην πόλη και να μειώσει τις καταχρήσεις στον αριθμό των μερίδων τροφοδοσίας, που δήλωνε ο κάθε οπλαρχηγός με εικονικά ονόματα ανδρών του(23), καταχρήσεις που είχαν σαν αποτέλεσμα, η σπατάλη των τροφών να προκαλεί μείωση στα αποθέματα του Ανατολικού και κατ’ επέκταση πρόβλημα στην άμυνα και την επιβίωση του.

Μετά την υποβολή πολλών αναφορών από τον Έπαρχο προς την Διευθυντική και την Στρατιωτική Επιτροπή του Μεσολογγίου, για τα προβλήματα της ευταξίας και των καταχρήσεων τροφοδοσίας που συνέβαιναν στο Ανατολικό(24), αποφασίστηκε περί την 15η Ιανουαρίου 1826 ο διορισμός του Στρατηγού Γρηγόρη Λιακατά ως Στρατιωτικού Διοικητή του Ανατολικού, με την ευθύνη της άμυνας της πόλης, του Ντολμά και του Πόρου(25). Στο Ανατολικό, η συνεργασία μεταξύ του νέου Στρατιωτικού Διοικητή με τον Έπαρχο και τον Στρατιωτικό Επιθεωρητή(26), βελτίωσε την κατάσταση στη πόλη.

Στις 25 Φεβρουαρίου 1826 άρχισε η επίθεση στην νησίδα Βασιλάδι, η οποία μετά από ηρωική αντίσταση καταλήφθηκε. Η επόμενη νησίδα στα σχέδια του Ιμπραήμ ήταν ο Ντολμάς μεταξύ Ανατολικού και Μεσολογγίου, που πλέον είχε διακοπεί η επικοινωνία μεταξύ τους(29α). Μετά την απώλεια του Βασιλαδίου οι αρχές του Ανατολικού, υποβάλλουν αναφορά προς την Κυβέρνηση, που φέρει την υπογραφή του Έπαρχου Γεωργίου Κανάρη, των Στρατιωτικών Διοικητών και των Προκρίτων, που ζητούν την ενίσχυσή τους με την αποστολή στόλου(29β).

Ο Στρατιωτικός Διοικητής του Ανατολικού Γρηγόρης Λιακατάς μαζί με τον Έπαρχο Γεώργιο Κανάρη(30) μερίμνησαν για την συγκέντρωση και προώθησή τους στη νησίδα Ντολμά 300 ανδρών υπό τον Στρατηγό Γρηγόρη Λιακατά (εάν καταλαμβανόταν ο Ντολμάς, τότε η θέση του Ανατολικού γινόταν πολύ δύσκολη) και 50 ανδρών στο Πόρο(30). Στις 28 Φεβρουαρίου 1826 εκδηλώθηκε επίθεση εναντίον του Ντολμά συγχρόνως με πλοιάρια που μετέφεραν στρατιώτες από την λιμνοθάλασσα και με στρατιώτες από την πλευρά της Φοινικιάς (παραλία στην ηπειρωτική ακτή ανατολικά) μέσω των αβαθών υδάτων. Οι υπερασπιστές του Ντολμά, μετά από άνισο αγώνα έπεσαν όλοι στη μάχη. Ακολούθησε ο Πόρος που είχε την ίδια τύχη με την νησίδα Ντολμά(31).

Η κατάσταση η οποία έχει διαμορφωθεί πλέον στο Ανατολικό δεν επιτρέπει αισιοδοξία για την τύχη του. Είναι περικυκλωμένο από Τουρκοαιγυπτιακές δυνάμεις και ο Στρατιωτικός Διοικητής του με τους 350 πιο ικανούς άνδρες, έχουν πέσει μαχόμενοι σε Ντολμά και Πόρο. Επίσης οι πρόκριτοι σκεπτόμενοι την πιθανή σφαγή του πληθυσμού (υπήρχαν 4.000 γυναικόπαιδα) και σε συμφωνία με τη λαϊκή βούληση, αποφασίζουν την έναρξη διαπραγματεύσεων για παράδοση της πόλης. Η γνώμη του Έπαρχου Γεωργίου Κανάρη για υπεράσπιση της πόλης δεν μέτρησε, διότι δεν ήταν ντόπιος, έτσι δεν μπορούσε να κάνει κάτι άλλο(33) όταν ο πληθυσμός του Ανατολικού αποφάσισε την παράδοση της πόλης.

Μετά την τροπή που πήραν τα πράγματα στο Ανατολικό, ο Έπαρχος Γεώργιος Κανάρης, την νύκτα πριν την παράδοση της πόλης (Το Ανατολικό παραδόθηκε την 1 Μαρτίου 1826), με λίγους ενόπλους που δεν ήθελαν και αυτοί να παραδοθούν, επιχείρησαν με βάρκες να σπάσουν τον ασφυκτικό κλοιό των Τουρκοαιγυπτίων. Πολεμώντας συνεχώς και με βαριές απώλειες, κατάφεραν να διαφύγουν στην ηπειρωτική ακτή και από εκεί να μεταβούν στα Κράβαρα (ορεινή Ναυπακτία)(34). Από εκεί μέσω του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου Γενικού Γραμματέα του Εκτελεστικού Σώματος, ο Γεώργιος Κανάρης ενημερώνει την προϊστάμενη πολιτική αρχή, για την πτώση του Ντολμά και την μάχη που έγινε στο Ανατολικό(35). Στη συνέχεια ο Γεώργιος Κανάρης μεταβαίνει στο Ναύπλιο έδρα της Διοίκησης(36) και ακολούθως στην Αίγινα.

Το 1827 ο Γεώργιος Κανάρης εκλέγεται μέλος της Επιτροπής των Ψαριανών στην Αίγινα, με τους Ιωάννη Μαμούρη και τον Απόστολο Ν. Αποστόλη(37). Η νέα επιτροπή συνεχίζει να επιδεικνύει έντονη δραστηριότητα, με την επιβολή της τάξης και της ασφάλειας στην Αίγινα, με αποτέλεσμα να έχει αναδειχθεί στην ισχυρότερη τοπική αρχή.

Ο Αρχιστράτηγος Γεώργιος Καραϊσκάκης που έχει ως αποστολή την απελευθέρωση της Αττικής και την διάσωση της Ακρόπολης, από την πολιορκία των Τουρκικών στρατευμάτων, υπό τον Κιουταχή, εμπιστεύεται την επιτροπή των Ψαριανών(38), για την υποστήριξη του στρατοπέδου του. Η επιτροπή, από τον Ιανουάριο του 1827 εκπληρώνει τις απαιτήσεις και τις ανάγκες του Γ. Καραϊσκάκη, με την συνδρομή σε χρήματα, πλοία, μεταφορές στρατευμάτων, τροφίμων, ζωοτροφών και κάθε είδους εφόδια και υποστήριξη, του στρατοπέδου στην Αττική. Επίσης, απέστειλε για την επάνδρωση των κανονιοστασίων της Καστέλλας στον Πειραιά, τον Φεβρουάριο του 1827, πενήντα ψαριανούς πυροβολητές.

Οι Ψαριανοί και η Επιτροπή τους και μετά τον ατυχή θάνατο του Γεωργίου Καραϊσκάκη στις 23 Απριλίου του 1827 στο στρατόπεδο του Φαλήρου, συνέχισαν να συνδράμουν(39) με όλα τα μέσα που διέθεταν, τον Αρχιστράτηγο του ελληνικού στρατού ξηράς Ρίτσαρντ Τσώρτς(40).

Στην Σαλαμίνα, τον Ιούλιο του 1827 δημιουργούνται σοβαρά επεισόδια, με κίνδυνο εμφύλιας διαμάχης, μεταξύ των στρατιωτικών που υπήρχαν στο νησί. Η επιτροπή των Ψαριανών, με αποφασιστικότητα, στέλνει τον Γεώργιο Κανάρη, τον Ανδρέα Αργύρη και τον Γεώργιο Χ. Μικέ, που κατάφεραν και εξομάλυναν τις διαφορές, που είχαν προκύψει, μεταξύ των Στρατηγών Κριεζώτη, Δ. Ευμορφόπουλου, Γεράσιμου Φωκά, Ιωάννη Ρούκη και Αντιστράτηγου Ιωάννη Μαμούρη(41). Ενδεικτικό της ισχύος που είχε η επιτροπή των Ψαριανών, είναι το γεγονός, ότι σε περίπτωση που δεν είχε επιτυχία η αποστολή των μελών της για ειρήνευση των αντιμαχόμενων, τότε υπήρχε η βούληση των Ψαριανών για αποστολή πλοίων, με σκοπό τον αποκλεισμό της Σαλαμίνας, μέχρι να ηρεμήσουν τα πνεύματα.

Την 21η Ιουλίου 1827, η Επιτροπή των Ψαριανών ενημερώνει τους Έλληνες, για την Συνθήκη Ανεξαρτησίας της Ελλάδος που θα υπέγραφαν οι Μεγάλες Δυνάμεις και διαθέτει ψαριανά καράβια, μαζί με την Ύδρα και τις Σπέτσες, για επιχειρήσεις απελευθέρωσης νησιών και εδαφών, που θα περιλαμβάνονταν στα όρια του νέου κράτους(42), σύμφωνα με προτροπή του Ναυάρχου του Εγγλέζικου στόλου Κόδριγκτον προς την Ελληνική Κυβέρνηση(43).

Στις 16 Μαρτίου 1831, η Δημογεροντία των Ψαριανών στην Αίγινα, διαβιβάζει επιστολή, που έλαβε από 576 ψαριανούς οι οποίοι είχαν επαναποικίσει τα Ψαρά, το 1830 (μετά την καταστροφή τους το 1824)(47) στον Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια. Το ερώτημα που αναγράφεται και τους απασχολούσε ήταν, εάν τα Ψαρά θα παρέμεναν κάτω από την οθωμανική κυριαρχία ή εάν θα προστίθενται στην Ελλάδα (καθώς ήταν σε εξέλιξη η δημιουργία του νέου Ελληνικού Κράτους και ο καθορισμός των ορίων και των εδαφών).

Ο Γεώργιος Κανάρης διετέλεσε και διαχειριστής του ταμείου των Ψαριανών, από τις αρχές του 1827 μέχρι την 11η Νοεμβρίου 1833, οπότε και το παρέδωσε μαζί με τα βιβλία διαχείρισης στην τότε Δημογεροντία στην Αίγινα(48). Το ταμείο είχε εισροές χρημάτων από τα εισοδήματα των νήσων του Αιγαίου Πελάγους, σε αναλογία προς τον αριθμό των ψαριανών πλοίων που συμμετείχαν στις επιχειρήσεις (διατίθεντο συνολικά 15-16 πλοία), χρήματα που έστελνε η Διοίκηση που κυβερνούσε την Ελλάδα, καθώς και από την διανομή των λαφύρων, τους εράνους, τις δωρεές και την αγορά των εθνικών εισοδημάτων/προσόδων. Οι δαπάνες του ταμείου κάλυπταν μισθοδοσίες πληρωμάτων και στρατιωτών, οχυρωματικά έργα, αγορές κανονιών, όπλων και πολεμοφοδίων, κατασκευή πυρπολικών, αποστολές πλοίων για κατασκοπεία και ταχυπλόων μεταφοράς ταχυδρομείου, τοπικές ανάγκες, τροφίμων, συντήρηση νοσοκομείου. Επίσης διέθεσαν σημαντικά ποσά για ναυτικές εκστρατείες πλοίων και πυρπολικών και συνδρομή χερσαίων επιχειρήσεων σε Σάμο, Μαγνησία και Θεσσαλία(49).

Εικόνα 2. Πιστοποιητικό Δημογεροντίας Ψαριανών.

Πηγή Αρχείο Αντιναυάρχου Σ.Α.Κανάρη ΠΝ ε.α.

α. Την οφειλή του Εθνικού Ταμείου, στον ψαριανό Καπετάνιο Δημήτριο Παπά Μικέλη ή Μικέ, του ποσού των 13.800 γροσιών, σύμφωνα με την υπ. αριθμό 5373 απόδειξη της Διοικητικής Επιτροπής(50), για την εξόφληση των εξόδων της Γολέτας του, κατά τον αποκλεισμό του Ευρίπου και την πολιορκία του φρουρίου της Χαλκίδας(51). Τα μέλη του Αρείου Πάγου(52) τον Σεπτέμβριο του 1823, προσέλαβαν στην υπηρεσία τους, τον ψαριανό καπετάνιο που συμμετείχε στις ναυτικές επιχειρήσεις στον Ευβοϊκό Κόλπο μέχρι τον Απρίλιο του 1824(53). Το οφειλόμενο ποσό πληρώθηκε από τις Εθνικές Προσόδους της Πελοποννήσου(54).

Εικόνα 3. Εγγραφο Εθνικού Ταμείου.

Πηγή Αρχείο Αντιναυάρχου Σ.Α.Κανάρη ΠΝ ε.α.

β. Επίσης, την οφειλή της Ελληνικής Πολιτείας προς το ταμείο των Ψαριανών, ποσού των 10345 γροσιών, σύμφωνα με την υπ. αριθμό 989 απόδειξη της Αντικυβερνητικής Επιτροπής(55)(56), που καταβλήθηκαν από το ταμείο των ψαριανών, για την αγορά των Εθνικών Εισοδημάτων(57) του έτους 1825, των Επαρχιών Αγίου Πέτρου, Πραστού και του Μοναστηρίου Πραστού(58). Οι δαπάνες του ταμείου των Ψαριανών πληρώθηκαν από το Εθνικό Ταμείο(59).

Εικόνα 4. Εγγραφο της Επι της Οικονομίας Γραμματείας της Επικρατείας.

Πηγή Αρχείο Αντιναυάρχου Σ.Α.Κανάρη ΠΝ ε.α

Στην Β΄ συνεδρίαση της 8ης Δεκεμβρίου 1831 στο Άργος, στα πλαίσια της Δ΄ κατά επανάληψη της Πράξης Εθνικής των Ελλήνων Συνέλευσης (Δεκέμβριος 1831-Μάρτιος 1832), ο Γεώργιος Κανάρης επικυρώθηκε ως ένας εκ των πληρεξούσιων των Ψαρών(60). Στην συνέχεια συμμετέχει ως πληρεξούσιος των Ψαρών και στην Ε΄ Πράξη Εθνικής των Ελλήνων Συνέλευσης, όπου ορίζεται μέλος της Επιτροπής των Αναφορών(61), από 16 Δεκεμβρίου 1831 αρχικά στο Άργος και στην συνέχεια στο Ναύπλιο μέχρι τον Μάρτιο 1832.

Κατά την Βασιλεία του Όθωνα, η επιτροπή που κατέγραψε τις εκδουλεύσεις των αγωνιστών στην θάλασσα στις 26 Σεπτεμβρίου 1833, για τον Γεώργιο Κανάρη αναφέρει τα ακόλουθα στοιχεία : υπηρέτησε στον Ιερό Αγώνα από το 1821 έως το1824 ως Αξιωματικός σε πολεμικά πλοία. Η αρχαιότητά του ορίζεται από το έτος 1821. Σχετικά με την οικονομική του κατάσταση σήμερα (1833) διάγει βίο απόρου (δυστυχή) Η πρόταση της επιτροπής είναι : ότι κρίνεται άξιος για Πολιτική Υπηρεσία. Στις 18 Σεπτεμβρίου 1835, του απονέμεται με Βασιλικό Διάταγμα(62), ο βαθμός του Υποπλοιάρχου του Βασιλικού Ναυτικού για την προσφορά του, στον αγώνα του 1821 στη θάλασσα .

Εικόνα 5. Δίπλωμα Ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού Γ.Κανάρη.

Πηγή Αρχείο Αντιναυάρχου Σ.Α.Κανάρη ΠΝ ε.α.

Η Στρατιωτική Επιτροπή των Αριστείων, τον πρότεινε και με Βασιλικό Διάταγμα(63), το 1834 του απονεμήθηκε το Αργυρούν Αριστείο Αγώνα 1821(64).

Εικόνα 6. Απονομή Αριστείου Αγώνα στον Γ.Κανάρη.

Πηγή Αρχείο Αντιναυάρχου Σ.Α.Κανάρη ΠΝ ε.α.

Το 1836 εξακολουθεί να είναι κάτοικος στο νησί της Αίγινας(65).

Στην επετηρίδα των Αξιωματικών του πολεμικού ναυτικού την 1η Μαρτίου του 1844, αναφέρεται ως Υποπλοίαρχος από 18 Σεπτεμβρίου του 1835(66).

Τέλος εγκαθίσταται στα Νέα Ψαρά (Ερέτρια), όπου τελειώνει τον βίο του στις 6 Απριλίου του 1848(67).

Όσον αφορά την προσωπική του ζωή, είχε παντρευτεί αρκετά πριν από την έναρξη της επανάστασης του 1821 και η σύζυγος του ήταν Ψαριανή αγνώστων στοιχείων και από τον γάμο του απέκτησε δύο γιούς, τον Μικέ και τον Ανδρέα που γεννήθηκαν το 1811 και το 1812 αντίστοιχα(68), τους οποίους διέθεσε, από την παιδική τους ηλικία, στον Εθνικό Αγώνα. Τον μεγαλύτερο Μικέ έπαιρνε σαν ναυμάχο μαζί του, στο πλοίο του και τον Ανδρέα έστελνε σαν πυρπολητή δίπλα στον ένδοξο θείο του πυρπολητή Κωνσταντίνο Κανάρη. Εκτενώς η δράση τους περιγράφεται παρακάτω.

Μικές Γεωργίου Κανάρης

Ο Μικές Γεωργίου Κανάρης, γεννήθηκε στα Ψαρά το 1811(69α) και απεβίωσε στη νήσο Σκόπελο το 1890(69β) και συμμετείχε στις ναυτικές επιχειρήσεις του αγώνα στο πολεμικό πλοίο του πατέρα του Γεωργίου Κανάρη. Μετά την λήξη του αγώνα, υπηρέτησε ως Αξιωματικός στο προ του Όθωνα Πολεμικό Ναυτικό, στη συνέχεια στο Βασιλικό Ναυτικό και Επιστάτης του Λιμανιού της Νέας Μιτζέλας (Αμαλιούπολη) τα έτη 1837-1840 και της νήσου Σκοπέλου τα διαστήματα 1840-1857, 1864-1866,1868-1869 και 1877-1879.

Γεννήθηκε στα Ψαρά και πέρασε τα παιδικά του χρόνια στο νησί. Ήταν ο πρωτότοκος γιός του Γεώργιου Μικέ Κανάρη. Γνώρισε την θάλασσα ταξιδεύοντας με τον καπετάνιο πατέρα του. Κατά τον αγώνα της ανεξαρτησίας, επιβαίνει σαν πλήρωμα στο πολεμικό πλοίο των Ψαρών που κυβερνούσε ο πατέρας του μέχρι το 1824. Στη συνέχεια συμμετέχει σε πολλές ναυτικές επιχειρήσεις και επιδρομές στα μικρασιατικά παράλια, με πολεμικά πλοία και Πυρπολικά.

Στα χρόνια του Κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια υπηρετούσε στο Πολεμικό Ναυτικό με τον βαθμό του Σημαιοφόρου , στην Κορβέτα «Η Νήσος των Σπετσών» (Σπέτσαι). Κατά την ανταρσία της Ύδρας υπό τον Ανδρέα Μιαούλη , σε «Αναφορά των εν τη Ναυτική Υπηρεσία» με ημερομηνία 28 Ιουλίου 1833, υπάρχει το όνομα του Σημαιοφόρου Μ Κανάρη μεταξύ των Αξιωματικών, οι οποίοι δεν προσχώρησαν στο Κίνημα του Α. Μιαούλη. Στις 30 Ιουλίου 1831 πυρπολήθηκε και η κορβέτα «Η Νήσος των Σπετσών», στην οποία ήταν Κυβερνήτης (Μοίραρχος) ο Κωνσταντίνος Κανάρης και επέβαινε ο Σημαιοφόρος Μ. Κανάρης. Στη συνέχεια συμμετείχε στην προετοιμασία και τον εξοπλισμό του βρίκιου «Ηρακλής» στην Αίγινα, με καπετάνιο τον θείο του Κωνσταντίνο Κανάρη, που λαμβάνει μέρος με άλλα πλοία στον θαλάσσιο αποκλεισμό (του βορείου περάσματος) των στασιαστών του Πόρου. Μετά την προαγωγή του Κωνσταντίνου Κανάρη σε Αντιναύαρχο ( για την αρετή και την ανδρεία του μέχρι σήμερα), ο Σημαιοφόρος Μικές Γ. Κανάρης συμμετέχει υπό τις διαταγές του, στην καταδίωξη των πλοίων των στασιαστών στο Αιγαίο.

Κατά την βασιλεία του Όθωνα, η επιτροπή που κατέγραψε τις εκδουλεύσεις των αγωνιστών στην θάλασσα στις 26 Σεπτεμβρίου 1833, για τον Μικέ Γ. Κανάρη αναφέρει τα ακόλουθα στοιχεία : φέρει τον βαθμό του Σημαιοφόρου κατά ανδρεία, υπηρέτησε στον Ιερό Αγώνα από το 1822 για όλο το διάστημά του, ως Ναύτης σε Πυρπολικά πλοία. Προσκόμισε το υπ. Αριθμό 667 έγγραφο του Μοιράρχου Κωνσταντίνου Κανάρη, από το οποίο προκύπτει με το υπ. Αριθμό. 3187 έγγραφο της Ναυτικής Υπηρεσίας, ο διορισμός του, με τον βαθμό του Σημαιοφόρου στη Κορβέτα «Η Νήσος των Σπετσών». Η αρχαιότητά του ορίζεται από το έτος 1822. Σχετικά με την οικονομική του κατάσταση σήμερα (1833) διάγει βίο απόρου (δυστυχή) Η πρόταση της επιτροπής είναι : ότι κρίνεται άξιος για τον Βασιλικό στόλο. Στις 3 Μαΐου 1836, του απονέμεται ο βαθμός του Σημαιοφόρου του Βασιλικού Ναυτικού(70) και διορίζεται(71) με μισθό Διαθεσίμου Σημαιοφόρου(72). Η Στρατιωτική Επιτροπή Αριστείων τον προτείνει και με το Βασιλικό Διάταγμα(73), το 1834 του απονέμει το Αργυρούν Αριστείο Αγώνα 1821, για τις υπηρεσίες που προσέφερε στον ναυτικό αγώνα του έθνους(74).

Εικόνα 7. Δίπλωμα Ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού Μ.Γ.Κανάρη.

Πηγή Αρχείο Αντιναυάρχου Σ.Α.Κανάρη ΠΝ ε.α.

Εικόνα 8. Διορισμός Μ.Γ.Κανάρη ως Σημαιοφόρου.

Πηγή Αρχείο Αντιναυάρχου Σ.Α.Κανάρη ΠΝ ε.α.

Εικόνα 9. Απονομή Αριστείου Αγώνα Μ.Γ.Κανάρη.

Πηγή Αρχείο Αντιναυάρχου Σ.Α.Κανάρη ΠΝ ε.α.

Την 6η Ιουλίου 1837, διορίζεται Επιστάτης στο λιμάνι (Λιμενάρχης) Νέας Μιτζέλας (Αμαλιούπολη), όπου παραμένει για διάστημα τριών χρόνων περίπου(75). Στη συνέχεια, στις 28 Οκτωβρίου 1840, μετατίθεται στο λιμάνι νήσου Σκοπέλου(76).

Στην επετηρίδα των Αξιωματικών Ναυτικού την 1ην Μαρτίου 1844, αναφέρεται ως Μιχαήλ αντί Μικές Κανάρης Σημαιοφόρος, Επιστάτης στο λιμάνι νήσου Σκοπέλου(77).

Την 9η Αυγούστου 1851, προάγεται σε Υποπλοίαρχο(78) και παραμένει Επιστάτης στον λιμένα της Σκοπέλου. Την 1η Ιανουαρίου 1857 τίθεται σε αποστρατεία και του απονέμεται σύνταξη.

Ως απόστρατος Αξιωματικός του Βασιλικού Ναυτικού, διορίζεται ξανά Επιστάτης στο λιμάνι της νήσου Σκοπέλου, για τα διαστήματα από 14 Μαΐου 1864(79) έως 2 Ιουλίου 1866(80) από 2 Ιουλίου 1868(81) έως 18 Ιουλίου 1869(82) και από 10 Αυγούστου 1877(83) έως τον Ιούλιο του 1879(84).

Εικόνα 10. Διορισμός Μ.Γ.Κανάρη ως Λιμενάρχη Σκοπέλου.

Πηγή Αρχείο Αντιναυάρχου Σ.Α.Κανάρη ΠΝ ε.α.

Παντρεύτηκε τρείς φορές στην Σκόπελο, πρώτη το 1835 την Μαγδαληνή Μοναχάκη, η οποία απεβίωσε χωρίς να γεννήσει παιδιά. Η δεύτερη σύζυγος του ήταν η Αγγελική Ιωάννου Μελαχροινού, 33 ετών με την οποία παντρεύτηκαν στις 15 Απριλίου 1853. Μαζί της απέκτησε τον Γεώργιο Κανάρη στις 30 Δεκεμβρίου 1854 και την Αγγελική Κανάρη στις 8 Ιουλίου 1856, η οποία πήρε το όνομα της μητέρας της, που απεβίωσε πριν την βάπτιση της. Τέλος με την τρίτη σύζυγο του την Σηραϊνώ, απέκτησε την Κυρατσώ Κανάρη το 1866, την Μαριγώ Κανάρη το 1868 και τον μικρότερο γιό του, που γεννήθηκε το 1875(85), στον οποίο δίνει το όνομα του πυρπολητή αδελφού του Ανδρέα Κανάρη, που έχει ήδη αποβιώσει από το έτος 1871.

Εικόνα 11. Άδεια Γάμου Υποπλοιάρχου Γ.Κανάρη.

Πηγή Αρχείο Αντιναυάρχου Σ.Α.Κανάρη ΠΝ ε.α.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η Μαγδαληνή Μοναχάκη ήταν ανιψιά του Ευγένιου, τελευταίου Επισκόπου Σκοπέλου και Σκιάθου, στην οποία ο εν λόγω, μετά το θάνατο του στις 6 Οκτωβρίου 1842, κληροδότησε το νεόκτιστο σπίτι του δίπλα στη Παναγία Φανερωμένη(86), στη περιοχή του Φραγκομαχαλά(87) στη πόλη της Σκοπέλου. Επιπρόσθετα αξίζει να αναφερθεί, ότι στο σπίτι του Επισκόπου Ευγένιου, διανυκτέρευσε ο Βασιλέας Όθωνας κατά την επίσκεψη του στο νησί της Σκοπέλου στις 19-20 Σεπτεμβρίου 1841.

Εικόνα 12. Άνω Αριστερά ο Κωνσταντίνος Κανάρης, Δεξιά η Δέσποινα Κανάρη,

Κάτω Αριστερά ο Υπουργός Ναυτικών Μιλτιάδης Κωνσταντίνου Κανάρης, Δεξιά ο Μικές Γ. και η Σηραϊνώ Κανάρη.

Πηγή Αρχείο Αντιναυάρχου Σ.Α.Κανάρη ΠΝ ε.α.

Εικόνα 13. Ο Μ.Γ.Κανάρης με την σύζυγο του Σηραϊνώ.

Πηγή Αρχείο Αντιναυάρχου Σ.Α.Κανάρη ΠΝ ε.α.

Στη Σκόπελο, ο Μικές Κανάρης εκτελεί καθήκοντα επιστάτη λιμένος επί 24 έτη ενώ παράλληλα είναι και κτηματίας. Συνεχίζει να κατοικεί στο σπίτι του στη Φανερωμένη μέχρι το τέλος της ζωής του 1890(88).

Ανδρέας Γεωργίου Κανάρης

Ο Ανδρέας Κανάρης, γεννήθηκε στα Ψαρά το 1812(89) και απεβίωσε την 16 Οκτώβριου 1871(90). Έλαβε μέρος στον αγώνα της ανεξαρτησίας και υπηρέτησε ως πυρπολητής στο πλήρωμα του πυρπολικού του θείου του Κωνσταντίνου Μ. Κανάρη. Διακρίθηκε κατά την πυρπόληση της τουρκικής κορβέτας στην Αγία Μαρίνα στη Μυτιλήνη και της τουρκικής φρεγάτας στη νήσο Σάμο. Στη συνέχεια υπηρέτησε ως Αξιωματικός σε Πολεμικά Πλοία στην προ του Οθωνα εποχή στη συνέχεια στο Βασιλικό Ναυτικό σε Πολεμικά Πλοία , επίσης ως Υπολιμενάρχης δύο φορές στη Χαλκίδα στην Άνδρο και το Ναύπλιο και εξελίχθηκε μέχρι τον βαθμό του Πλωτάρχη.

Γεννήθηκε στα Ψαρά και μεγάλωσε στο νησί. Ήταν ο μικρότερος γιος του Γεωργίου Μικέ Κανάρη. Από νεαρή ηλικία έμαθε την ναυτική τέχνη και τα μυστικά της θάλασσας, δίπλα στον πατέρα του. Κατά τον αγώνα, ο πατέρας του τον εμπιστεύτηκε στον αδελφό του πυρπολητή Κωνσταντή Κανάρη. Επέβαινε ως πλήρωμα του πυρπολικού μαζί με τον άλλο θείο του Αναγνώστη Κανάρη, υπό τις διαταγές του καπετάνιου του πυρπολικού Κωνσταντίνου Μ. Κανάρη. Συμμετείχε στις πυρπολήσεις της τουρκικής κορβέτας στην Αγία Μαρίνα Μυτιλήνης, την 23 Σεπτεμβρίου 1824 και της τουρκικής φρεγάτας των 56 κανονιών στη Σάμο, την 5 Αυγούστου 1824(91). Συνέχισε να συμμετέχει στις ναυτικές επιχειρήσεις μέχρι το 1828.

Μετά την λήξη του αγώνα, στην εποχή του Κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια συνεχίζει να υπηρετεί σε πολεμικά πλοία ως πλήρωμα. Κατά την ανταρσία της Ύδρας, υπό τον Ανδρέα Μιαούλη, σε «Αναφορά των εν τη Ναυτική Υπηρεσία» με ημερομηνία 28 Ιουλίου 1833, υπάρχει το όνομα του Υποπλοιάρχου Β΄ τάξεως Ανδρέα Γ. Κανάρη μεταξύ των Αξιωματικών, οι οποίοι δεν προσχώρησαν στο Κίνημα του Α. Μιαούλη. Στη συνέχεια συμμετείχε στην προετοιμασία και τον εξοπλισμό του βρίκιου «Ηρακλής» στην Αίγινα, με καπετάνιο τον θείο του Κωνσταντίνο Κανάρη, που λαμβάνει μέρος με άλλα πλοία στον θαλάσσιο αποκλεισμό (του βορείου περάσματος) των στασιαστών του Πόρου. Μετά την προαγωγή του Κωνσταντίνου Κανάρη σε Αντιναύαρχο, για την αρετή και την ανδρεία του μέχρι σήμερα, ο Υποπλοίαρχος Β΄ τάξεως Ανδρέας Γ. Κανάρης συμμετέχει υπό τις διαταγές του στην καταδίωξη των πλοίων των στασιαστών στο Αιγαίο. Την 20η Δεκεμβρίου 1831 υπηρετεί ως αξιωματικός στην κορβέτα «ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ» , που ανήκε στην μοίρα του Αιγαίου Πελάγους, στην οποία επέβαινε ο θείος του Αντιναύαρχος Κωνσταντίνος Κανάρης ως διοικητής με έδρα τη νήσο Σύρο(92).

Κατά την βασιλεία του Όθωνα, η επιτροπή που κατέγραψε τις εκδουλεύσεις των αγωνιστών στην θάλασσα στις 26 Σεπτεμβρίου 1833, για τον Ανδρέα Γ. Κανάρη αναφέρει τα ακόλουθα στοιχεία : φέρει το υπ. Αριθμό 55 δίπλωμα και είναι Υποπλοίαρχος «Β» τάξεως από το 1830, υπηρέτησε στον Ιερό Αγώνα από το 1821 έως το1828 ως Αξιωματικός σε Πυρπολικά Πλοία. Η αρχαιότητά του ορίζεται από το έτος 1821. Τώρα ως Υποπλοίαρχος «Β» τάξεως, είναι αδικημένος για τις εκδουλεύσεις που έχει προσφέρει. Στις 15 Ιουνίου 1834 του απονέμεται με Βασιλικό Διάταγμα(93), ο βαθμός του Σημαιοφόρου του Βασιλικού Ναυτικού και για την προσφορά του στο αγώνα στη θάλασσα, του απονέμεται το Αργυρούν Αριστείο Αγώνα 1821 με Βασιλικό Διάταγμα(94) το 1834.

Κατά την υπηρεσία του ως Αξιωματικός στα πολεμικά πλοία, τοποθετήθηκε, ως Σημαιοφόρος στη Γολέτα «ΣΜΥΡΝΑ» έως το1837(95) και στο Βασιλικό Βρίκιον «ΗΡΑΚΛΗΣ» από το 1837 έως το 1839(96), όπου και παραιτείται από την ενεργητική υπηρεσία και τίθεται σε καθεστώς Επίτακτου Αξιωματικού(97).

Επίσης διορίστηκε ως Αξιωματικός στα λιμάνια: Υπολιμενάρχης Χαλκίδας ως Υποπλοίαρχος «Α» τάξεως στις 5 Ιουλίου 1853(98), Επιστάτης στο Λιμάνι της νήσου Άνδρου ως Υποπλοίαρχος μέχρι τις 10 Μαΐου 1856(99). Το 1856 μετατάσσεται στο σώμα των επίτακτων Αξιωματικών και στις 31 Δεκεμβρίου 1856 διορίζεται Υπολιμενάρχης Άνδρου(100), επίσης στις 10 Μαΐου 1858 τοποθετείται Λιμενάρχης Χαλκίδας ως Υποπλοίαρχος. Ακολούθως μετατάσσεται στους διαθέσιμους Αξιωματικούς και στις 23 Οκτωβρίου 1862 διορίζεται Υπολιμενάρχης στο λιμάνι του Ναυπλίου(101) μέχρι τις 30 Απριλίου 1864.

Το 1865 προάγεται στο βαθμό του Πλωτάρχη(102) , ενώ ήταν σε καθεστώς αργίας από το 1864 και στην συνέχεια τίθεται σε αποστρατεία στις 31 Ιουλίου 1865 με απονομή σύνταξης(103).

Παντρεύτηκε την Καλή Κανάρη με την οποία απέκτησε τρείς κόρες, την Μαργαρώνα που γεννήθηκε το 1841, την Μαριγώ που γεννήθηκε το 1846 , την Μαρουσώ που γεννήθηκε το 1848(104) και ένα γιό τον Μιλτιάδη , που υπηρέτησε στο Βασιλικό Ναυτικό από το 1868(105). Ο Ανδρέας Κανάρης απεβίωσε την 16η Οκτωβρίου του 1871.

Επίλογος

Η εργασία αυτή προσπάθησε να καλύψει το κενό που υπήρχε στην βιβλιογραφία, για τα μέλη της οικογένειας του Μικέ Κανάρη, (πλην του κλάδου του πυρπολητή Κωνσταντίνου Κανάρη) και την συμμετοχή τους στον αγώνα της εθνικής παλιγγενεσίας το 1821. Προσωπικότητες όπως:

- Ο πυρπολητής Αναγνώστης Κανάρης, ένας χαμηλών τόνων ήρωας που παραμερίζει μπροστά στην αξία του μικρότερου αδερφού αλλά βρίσκεται πάντα στο πλάι του.

- Ο Γεώργιος Μικέ Κανάρης ναυμάχος με τον Ψαριανό στόλο, πολεμιστής στον αγώνα του Μεσολογγίου, επιφανής Ψαριανός και τίμιος εκπρόσωπος των Ψαριανών με συμμετοχή σε αποφάσεις ορθές και σημαντικές για την υπόθεση της ελευθερίας, πατέρας που δεν διστάζει στιγμή, να αποσπάσει από την παιδικότητα και να τους ρίξει στην φωτιά του αγώνα, τους δύο του γιους το μεν Μικέ ναυμάχο και πυρπολητή, το δε Ανδρέα πυρπολητή.

Αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ένδοξης ιστορίας των Ψαρών και οι προσωπικές τους ιστορίες, είναι κληρονομιά όλων των Ελλήνων και πλαισιώνουν επάξια την ιστορία του ενδόξου ήρωα μπουρλοτιέρη μικρού τους αδελφού Κωνσταντίνου Κανάρη.

Υποσημειώσεις

1. (α) Η ημερομηνία γέννησης του αναγράφεται στο «Πρακτικό των Εκδουλεύσεων των κατά θάλασσαν αγωνιστών» της 26 Σεπτεμβρίου 1833. – ( β) Η ημερομηνία θανάτου του αναγράφεται στο Γενικό Μητρώο Αξιωματικών ΒΝ από 1833 έως το τέλος 1850, Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος.

2. Νικόδημος Κ. Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών (1862). Τόμος Α , σελίδα 546.

3. Βλέπε Υποσημείωση (2).

4. Νικόδημος Κ. Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών (1862). Τόμος Β, σελίδα 304.

5. Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος, φύλλο 13/1829

6. Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος, φύλλο 52/1829

7. Επετηρίδα των Αξιωματικών του ΒΝ 1844, σελίδα 19,

8. ΦΕΚ 20Α/1834 «Περί διανομής αριστείου εις τους περί πατρίδος αγωνισθέντας Αξιωματικούς, Υπαξιωματικούς, στρατιώτας τακτικούς και ατάκτους και ναύτας».

9. (α) ΦΕΚ 12Α/1834 «Διορισμοί». - (β) ΦΕΚ 24Α/1837 «Περί διορισμού, προβιβασμών, μεταθέσεων και λοιπά στο Β. Ναυτικό: Ο Αναγνώστης Κανάρης Επιστάτης Μεθώνης εις Καλαμάκιον». – (γ) ΦΕΚ 26Α/1838 « Περί Καταργήσεως Διαφόρων Λιμεναρχικών Επιστασιών»

10. Βλέπε Υποσημείωση (7).

11. Κανάρης του Φωτιάδη Δ. Κανάρης (1978) (8η έκδοση) Αθήνα. Δωρικός : (α) σελίδα 19 και (β) σελίδα 28.

12. (α) Βλέπε Υποσημείωση (1α). - (β) Υποσημείωση (1β)

13. Σπανού ΓΡ. Δ.Η Συμβολή των Ψαριανών κατά το 1821 (1958) Αθήνα.

14. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα (1991). Τόμος 31, σελίδα 373.

15. Τα ψαριανά μύστικα οπλισμένα καταδίωκαν οθωμανικά βρίκια και σακολέβας (βάρκες με τετράγωνα πανιά).

16 (α) Έγγραφα του Βουλευτικού Σώματος : (1) Το υπ’ αριθμό. 546, τη 28 Μαρτίου 1825, Εν Ναυπλίω. - (2) Το υπ’ αριθμό. 602, τη 17 Απριλίου 1825, Εν Ναυπλίω. - (β) Ελληνικά Χρονικά φύλλο 6/1824 Μεσολόγγι.

17. Μπαλιούτας Λάμπρος Ο Θεσμός της Διοικητικής Αποκέντρωσης (2003) Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών Επιστημών. Σελίδα 78.

18. Σπυρομίλιος Απομνημονεύματα της Δεύτερης Πολιορκίας του Μεσολογγίου 1825-1826 (1926.) Αθήνα. Σελίδα 5.

19. Εφημερίδα Ελληνικά Χρονικά .Μεσολόγγι, φύλλο 29/1825.

20,21. Κασομούλης Ν.Κ Ενθυμήματα Στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων 1821-1833 (1941) Αθήνα. Τόμος Δεύτερος, σελίδα 149.

22. Στο ίδιο με Υποσημείωση(18), σελίδα 101.

23. Στο ίδιο με Υποσημείωση(20), σελίδα 150.

24. Στο ίδιο με Υποσημείωση(20), σελίδα 150.

25. Στο ίδιο με Υποσημείωση(18), σελίδα 101.

26. Στο ίδιο με Υποσημείωση(20), σελίδα 196.

27. Στο ίδιο με Υποσημείωση(20), σελίδα 198.

28. Στο ίδιο με Υποσημείωση(20), σελίδα 195.

29. (α) Στο ίδιο με Υποσημείωση(18), σελίδα 126. – (β) Βλέπε σελίδα 358 στην Ιστορία του Ελληνικού Ναυτικού Σεπτέμβριος 1824- Απρίλιος 1826, του Ιωάννου Θεοφανίδου Υποναυάρχου, έκδοσης Ναυτικής Επιθεώρησης. Αθήνα 1932.

30. Στο ίδιο με Υποσημείωση(20), σελίδα 209.

31. Στο ίδιο με Υποσημείωση(18), σελίδα 128.

32. Στο ίδιο με Υποσημείωση(20), σελίδα 211.

33. Στο ίδιο με Υποσημείωση(20), σελίδα 213.

34. Στο ίδιο με Υποσημείωση(18), σελίδα 129.

35. Βλέπε το “Αρχείο Κοινότητας Ύδρας”, Τόμος 12, σελίδες 68 και 69.

36. Eγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα (1991). Τόμος 31, σελίδα 373.

37. Νικόδημος Κ. Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών (1862). Τόμος Β, σελίδα 262.

38. Νικόδημος Κ. Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών (1862). Τόμος Β, σελίδες 266-269.

39. Νικόδημος Κ. Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών (1862). Τόμος Β, σελίδα 282.

40. Σερ Ρίτσαρντ Τσώρτς-Sir Richard Church (1784-1873 ).Φιλέλληνας στρατιωτικός ,που το 1827 ανέλαβε ως Αρχιστράτηγος των ελληνικών χερσαίων δυνάμεων.

41. Νικόδημος Κ. Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών (1862). Τόμος Β, σελίδες 309 – 311.

42. Νικόδημος Κ. Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών (1862). Τόμος Β, σελίδα 304.

43. Σίμψα Μ.Γ Η Ναυμαχία που Θεμελίωσε την Ελευθερία της Ελλάδος (1974) Αθήνα. Σελίδα 102.

44. Γενική εφημερίδα της Ελλάδος ,φύλλα 25/1828 και 42/1829.

45. Γενική εφημερίδα της Ελλάδος ,φύλλα 3/1828 και 8/1828.

46. Νικόδημος Κ. Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών (1862). Τόμος Β, σελίδες 262,311 και 373.

47. Γενικά Αρχεία Κράτους. Επιστολές Δημογεροντίας των Ψαριανών στην Αίγινα από τον Κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια Μάρτιος 1831.

48. Πιστοποιητικό Δημογεροντίας Ψαρών υπ. αριθμ.141 Εν Αιγήνει 11 Νοεμβρίου 1833.

49. Νικόδημος Κ. Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών (1862). Τόμος Α, σελίδα 251 και Τόμος Β, σελίδα 346.

50. Έγγραφο Εθνικού Ταμείου υπ. αριθμό. 1084, Εν Αιγίνει 28 Ιανουαρίου 1827. Με διαταγή υπ. αριθ.5373 της Διοικητικής Επιτροπής, που κυβερνούσε την Ελλάδα από τον Απρίλιο του 1826 μέχρι τον Απρίλιο του 1827.

51. Νικόδημος Κ. Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών (1862). Τόμος Β, σελίδα 236.

52. Ο Άρειος Πάγος ήταν η Γερουσία της Ανατολικής Ελλάδος, που συστάθηκε με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης στις 27 Μαρτίου 1821 στα Σάλωνα (Άμφισσα ) και καταργήθηκε το 1825.

53. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Η Ελληνική Επανάσταση. Εκδοτική Αθηνών. Τόμος ΙΒ, σελίδα 339.

54. Οι Εθνικοί Πρόσοδοι των Επαρχιών ή Περιφερειών (Πελοποννήσου, Στερεάς Ελλάδος, Νησιών) είναι έσοδα από προϊόντα όπως σταφίδα, δημητριακά, ελαιόλαδο, ενοίκια εθνικών μύλων, ιχθυοτροφείων και γης, τελωνείων κ.λπ., δηλαδή οι Εγχώριοι Πόροι ή τα Εθνικά εισοδήματα. Για εξεύρεση χρημάτων στο εσωτερικό της χώρας, η Κεντρική Διοίκηση (Εκτελεστικό, Διοικητική και Αντικυβερνητική Επιτροπή) δια των Οργάνων της ή των Διοικητών των Επαρχιών που διόριζε, μέσω δημοπρασιών ενοικίαζε από το 1822 τις Εθνικές Προσόδους, σε προκρίτους, καπετάνιους και ανώτατους κρατικούς υπαλλήλους. Η αγορά των προσόδων αποτέλεσε σημείο διαμάχης. Ο Κυβερνήτης Ι. Καποδίστριας με την συσταθείσα Επιτροπή Οικονομίας αναθεώρησε την διαδικασία και πέτυχε μεγάλη αύξηση για τα οικονομικά του κρατικού ταμείου.

55. Έγγραφο Ελληνικής Πολιτείας επί της Οικονομίας Γραμματείας της Επικρατείας υπ’ αριθμό 518, Εν Αιγήνει 10 Δεκέμβριου 1827.

56. Η Αντικυβερνητική Επιτροπή, ανέλαβε προσωρινά την Διοίκηση της Ελλάδος την 3 Απριλίου του 1827, μέχρι την άφιξη του Ι. Καποδίστρια τον Ιανουάριο του 1828.

57. Όπως στην Υποσημείωση (54).

58. Οι αναφερόμενες επαρχίες Πραστού και Αγίου Πέτρου , διαχωρίσθηκαν το 1819, ο Πραστός από το Βιλαέτι Αγίου Πέτρου και έγινε πρωτεύουσα του Βιλαετίου Πραστού. Στον Υποθετικό Λογαριασμό Εσόδων Εξόδων του έτους 1823, στην ανάλυση των προϋπολογισμένων εσόδων των δύο αυτών επαρχιών αναγράφονται για την Επαρχία Πραστού το πόσο των 9.500 γρόσια και για την Επαρχία του Αγίου Πέτρου το ποσό των 30.000 γρόσια.

59. Η σύσταση του Εθνικού Ταμείου έγινε αρχικά το 1822, αλλά λόγω κακής οργάνωσης, έλλειψης εμπειρίας και πολλών άλλων δυσχερειών ουσιαστικά άρχισε να λειτουργεί από το 1824 στα πλαίσια της άφιξης του πρώτου δανείου προς την Ελλάδα.

60. Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, φύλλο 3/1832.

61. Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, φύλλο 6/1832.

62. ΦΕΚ 11Α/1835 «Περί πρώην αξιωματικών, διορισμός: ως Υποπλοιάρχου του Γεωργίου Κανάρη».

63. ΦΕΚ 20Α/1834 «Περί διανομής αριστείου εις τους περί πατρίδος αγωνισθέντας Αξιωματικούς Υπαξιωματικούς, στρατιώτας τακτικούς και ατάκτους και ναύτας».

64. Διαταγή του Ναυτικού Διευθυντηρίου, υπ. αριθμό 1307 από 1 Απριλίου 1836.

65. Γενικά Αρχεία Κράτους. Ιστοσελίδα Ειρηνοδικείου Αιγίνης.

66. Επετηρίδα των Αξιωματικών ΒΝ 1844. Σελίδα 14.

67. Βλέπε Υποσημείωση(1).

68. Αρχείο Αντιναυάρχου Σταμάτη Ανδρέα Κανάρη ΠΝ ε.α.

69. (α) Η αναγραφόμενη ημερομηνία γέννησης 1806, στο Πρακτικό της Επιτροπής που κατέγραψε τις εκδουλεύσεις στον αγώνα του Μικέ Γ. Κανάρη, δεν είναι ακριβής, καθόσον όπως προκύπτει από τα αρχεία του Αντιναυάρχου Ανδρέα Κανάρη ΠΝ έ.α. και το χειρόγραφο Πιστοποιητικό του Δήμου Σκοπέλου, με στοιχεία της Οικογενειακής μερίδας του Μικέ Κανάρη και των παιδιών του αναγράφει ότι : … 15 Ιουλίου 1853 Μικές Κανάρης ετών 42…, οπότε συνάγεται ότι γεννήθηκε το 1811. (β) Βλέπε Υποσημείωση (68).

70. ΦΕΚ 24Α/1836 «Περί διορισμών εις το ναυτικόν: διορισμός ως Σημαιοφόρου του Μ.Γ Κανάρη».

71. Έγγραφο της επι των Ναυτικών Γραμματείας της Επικρατείας, Αθήναι 24 Μαΐου 1836.

72. Ο μισθός του Διαθεσίμου Σημαιοφόρου, είναι ο μισός από τον εν ενεργεία Σημαιοφόρο που λαμβάνει 80 δραχμές ,δηλαδή 40 δραχμές, βλέπε το άρθρο στη σελίδα 11, “Οργάνωση και Προσωπικό ΒΝ 1833-1838” Αντιπλοιάρχου (Ο) Ε.Χαραλάμπη ΠΝ, Ναυτική Επιθεώρηση τεύχος 139, Ιούλιος -Αύγουστος 1935.

73. ΦΕΚ 20Α/1834 «Περί διανομής αριστείου εις τους περί πατρίδος αγωνισθέντας Αξιωματικούς Υπαξιωματικούς, στρατιώτας τακτικούς και ατάκτους και ναύτας».

74. Διαταγή του Ναυτικού Διευθυντηρίου ,υπ.΄ αριθμ.2615 από 18 Ιουλίου 1836.

75. ΦΕΚ 24Α/1837 «Περί διορισμών: ο Διαθέσιμος Σημαιοφόρος Μ.Κανάρης ως προσωρινός Επιστάτης του λιμένος Νέας Μιτζέλας (Αμαλιουπόλεως όπως ονομάστηκε αργότερα προς τιμή της Βασίλισσας Αμαλίας)».

76. ΦΕΚ 20Α/1840 «Περί μετάθεσης του Αξιωματικού του λιμένος Αμαλιούπολεως Μιχαήλ Κανάρη εις Σκόπελον».

77. Επετηρίδα των Αξιωματικών ΒΝ 1844. Σελίδα 23.

78. ΦΕΚ 20Α/1851 «Περί προβιβασμού εις τον βαθμόν του Υποπλοιάρχου: του Σημαιοφόρου Μ.Γ Κανάρη, Επιστάτου του λιμένος Σκοπέλου».

79. ΦΕΚ 22Α/1864 «Περί διορισμού ως Επιστάτου του λιμένος Σκοπέλου: του Απόστρατου Υποπλοιάρχου Μιχαήλ Γ. Κανάρη».

80. ΦΕΚ 54Α/1866 «Περί διάφορων μεταβολών, εις τους αξιωματικούς του Β. Ναυτικού: απόλυση της υπηρεσίας του Αποστράτευτου πρώην αξιωματικού του ναυτικού Μ.Γ Κανάρην».

81. ΦΕΚ14Α/1868 «Περί διορισμού αξιωματικών λιμένων: ως επιστάτην του λιμένος Σκοπέλου τον Αποστράτευτον Υποπλοιάρχον Μιχ. Γ. Κανάρη».

82. ΦΕΚ 33Α/1869 «Περί απολύσεως εκ της υπηρεσίας Επιστασιών λιμένος: τον Μικέν Κανάρη».

83. ΦΕΚ 66Α/1877 «Περί διορισμού Υπολιμεναρχών: ως Επιστάτου λιμένος Σκοπέλου τον Μιχαήλ Γ. Κανάρη».

84. ΦΕΚ 56Α/1879 «Περί διορισμού ως Επιστάτου λιμένος του Μιλτιάδη Α. Κανάρη». Πρόκειται για τον γιό του Ανδρέα Γ. Κανάρη και αδελφού του Μικέ Κανάρη, δηλαδή ανιψιός του.

85. Βλέπε Υποσημείωση(68).

86. Η Ιδιόγραφη Διαθήκη του Ευγένιου Επισκόπου Σκοπέλου, 21 Αυγούστου 1839. Επιμέλεια κειμένου από Ιερέα Κωνσταντίνο Καλλιάνο Σκοπέλου.

87. Γειτονιά με αρχοντικές κατοικίες δυτικών επιρροών ιδιοκτησίας μεγαλοκτημόνων. Πλοιοκτητών και προξένων (Γαλλίας, Αγγλίας, Βενετίας), πλησίον του οικονομικού και εμπορικού κέντρου της πόλης. Γεγονός που ενισχύει την άποψη της διανυκτέρευσης του Βασιλέα Όθωνα στο νεόκτιστο σπίτι του Επισκόπου Ευγένιου.

88. Βλέπε την Υποσημείωση (68).

89. Βλέπε την Υποσημείωση (68). Η αναγραφόμενη ημερομηνία γέννησης 1798 , στο Πρακτικό της Επιτροπής που κατέγραψε τις εκδουλεύσεις στον αγώνα του Ανδρέα Γ. Κανάρη, δεν είναι ακριβής για τους παρακάτω λόγους : 1) Ο πατέρας του Γεώργιος Κανάρης γεννήθηκε το 1786, αδύνατο να τον απέκτησε στα 12 χρόνια του, 2 ) Ο Ανδρέας Κανάρης αποστρατεύτηκε το 1865, ως Υποπλοίαρχος προαγόμενος σε Πλωτάρχη σε ηλικία 67 χρονών, πράγμα που δεν συνάδει με το ηλικιακό όριο του βαθμού Υποπλοιάρχου, εφόσον σύμφωνα με τον νόμο «Περί της Καταστάσεως των Αξιωματικών» ήταν 53/4 έτη και 3) Ο Μικές Κανάρης ο αδελφός του Ανδρέα Κανάρη είναι ο Πρωτότοκος, καθόσον ως το πρώτο εγγόνι από τα παιδιά των αδελφών Κανάρη, φέρει το όνομα του παππού του Μικέ ( οικογενειακή παράδοση). Συνεπώς τεκμαίρεται ότι ο Ανδρέας γεννήθηκε μετά το 1811. Επιπρόσθετα προς επίρρωση των ανωτέρω και η ημερομηνία γέννησης του Κωνσταντίνου Κανάρη κυμαίνεται από το 1790 έως το 1795 ( Μητρώο των προ του 1837 Αξιωματικών και Υπαξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού). Γενικά υπήρχε πρόβλημα με την αποτύπωση της ορθής ημερομηνίας γέννησης , λόγω των συνθηκών της εποχής.

90. ΦΕΚ 2Α/1872 «Περί απονομής σύνταξης εις την χήρα και τας ορφανάς του Πλωτάρχου Ανδρέα Γ. Κανάρην».

91. Νικόδημος Κ. Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών (1862). Τόμος Α, σελίδα 546.

92. Γενική εφημερίδα της Ελλάδος, φύλλο 10/1832

93. ΦΕΚ 20Α/1834 «Περί διανομής αριστείου εις τους περί πατρίδος αγωνισθέντας Αξιωματικούς Υπαξιωματικούς, στρατιώτας τακτικούς και ατάκτους και ναύτας».

94. ΦΕΚ 24Α/1837 «Περί διορισμών στο Βασιλικό Ναυτικό: ο επι Σμύρνας Σημαιοφόρος Α. Κανάρης επι του Βρικίου ο Ηρακλής».

95. ΦΕΚ 14Α/1839 «Περί παραίτησης του Σημαιοφόρου Α.Γ Κανάρη».

96. Βλέπε το άρθρο στη σελίδα 20, “Οργάνωση και Προσωπικό ΒΝ 1833-1838” Αντιπλοιάρχου (ο) Ε. Χαραλάμπη ΠΝ, Ναυτική Επιθεώρηση τεύχος 139, Ιούλιος -Αύγουστος 1935.

97. ΦΕΚ 23Α/1853 «Περί διορισμού διαφόρων αξιωματικών λιμένων: ο Υποπλοίαρχος Α τάξεως Α.Γ. Κανάρης εις Χαλκίδαν».

98. ΦΕΚ 68Α/1856 «Περί διατηρήσεως στο σώμα των Επιτάκτων: τον Ανδρέα Γ. Κανάρη».

99. ΦΕΚ 15Α/1858 «Περί αμοιβαίας μετάθεσης των Υπολιμεναρχών Χαλκίδας και Άνδρου: στην Χαλκίδα ο Α. Γ. Κανάρης».

100. ΦΕΚ 1Α/1856 «Περί διορισμού ως Υπολιμενάρχη, του Υποπλοιάρχου Ανδρ. Γ. Κανάρη στην Άνδρο».

101. ΦΕΚ 8Α/1862 «Περί διορισμού του Διαθεσίμου Υποπλοιάρχου Ανδρέα Κανάρη ως Υπολιμενάρχη Ναυπλίας από Υπολιμενάρχης Χαλκίδας».

102. ΦΕΚ 40Α/1865 «Περί προβιβασμού και αργίας: του Υποπλοιάρχου Α.Γ.Κανάρη σε Πλωτάρχη και αποστρατεία του».

103. Βλέπε την Υποσημείωση(101).

104. Βλέπε την Υποσημείωση(90).

105. ΦΕΚ 41Α/1872. «Περί απονομής του βαθμού του Επίτακτου Ανθυποπλοιάρχου στον Μιλτιάδη Ανδρέου Κανάρη». Ο Μιλτιάδης Ανδρέου Κανάρης διορίστηκε ως Επίτακτος Ανθυποπλοίαρχος στις 22 Αυγούστου 1868 και στη συνέχεια υπηρέτησε ως Επιστάτης λιμένων: Κύμης (1870), Χαλκίδας (1872), Σκοπέλου (1873), Μήλου (1874/5) , Άνδρου (1877), Μήλου (1878), και Σκοπέλου (1879)….