Οι πρώτοι 576 Ψαριανοί που επέστρεψαν στα Ψαρά μετά την καταστροφή

   

   Το σημερινό τεκμήριο είναι από εκείνες τις περιπτώσεις που μπορεί να βρίσκονται μπροστά στα μάτια σου, που μπορεί να τις έχεις προσπεράσει δεκάδες φορές και ποτέ να μην συναντιέστε. Στην ψηφιοποιημένη συλλογή του Γενικού Αρχείου του Κράτους έχω κάνει πάμπολλες αναζητήσεις και έχω κατεβάσει στον υπολογιστή μου ίσως και εκατοντάδες αρχεία που περιμένουν την σειρά τους να μελετηθούν. Το συγκεκριμένο όμως κατάλογο με τους 576 Ψαριανούς δεν έτυχε να τον ανακαλύψω. Μου τον έστειλε μόλις χθες ένας άνθρωπος που ενώ η οικογένεια του δεν επέστρεψε ποτέ στα Ψαρά μετά την καταστροφή έχει μια αγάπη για το νησί και την Ιστορία του που πραγματικά με κατέπληξε. Πρόκειται για τον χημικό μηχανικό Κωνσταντίνο Γ. Κουτσοδόντη. Με καταγωγή από τα Ψαρά αλλά χωρίς καμία επαφή με το νησί, έχει ένα πάθος με την αναζήτηση της ιστορία της οικογένειάς του που μοιραία διασταυρώνεται με την ιστορία των Ψαρών. Με τον Κωνσταντίνο ήρθαμε σε επαφή όταν διάβασε το blog μου και μου έστειλε email. Όταν χθες μου έστειλε τον κατάλογο που είχε ανακαλύψει στο Γενικό Αρχείο του Κράτους πραγματικά δεν πίστευα στα μάτια μου.

Ψαρά 1834

     Πρόκειται για ένα γραμμα των 576 κατοίκων των Ψαρών, τον Μάρτιο του 1831, προς την Δημογεροντία των Ψαριανών που έχει έδρα την Αίγινα. Οι Δημογέροντες μεταβιβάζουν αντίγραφο της επιστολής των Ψαριανών προς τον Κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια. Η επιστολή αναφέρει τα εξής ο νέος Μουσελίμης της Χίου ζητά από τους Ψαριανούς να στείλουν αντιπροσώπους προκειμένου να τους μιλήσει. Καταλαβαίνουμε ότι θέλει να επικυρώσει την Σουλτανική Κυριαρχία στο νησί. Οι Ψαριανοί που έχουν επιστρέψει στο νησί τους σχεδόν αποκομμένοι από του υπολοίπους και ενώ η δημιουργία του ελληνικού κράτους είναι σε εξέλιξη αναρωτιούνται αν τελικά το νησί τους θα “μπει εις την Τουρκιά ή εις την Κυβέρνησιν” όπως χαρακτηριστικά γράφουν. Έτσι αντί να απαντήσουν στον Μουσελίμη της Χίου συντάσσουν κατάλογο με όσους βρίσκονται στο νησί “576 ψυχαί” και τον αποστέλλουν μαζί με την επιστολή του Μουσελίμη στην Δημογεροντία των Ψαριανών στην Αίγινα με τον συμπατριώτη τους Κωσταντή Γιαλουράκη. Παράλληλα ζητούν ενημέρωση για τα τεκταινόμενα αλλά και σε περίπτωση που τα Ψαρά παραμείνουν Τουρκικά, προστασία προκειμένου να μην βιώσουν μια νέα καταστροφή. 

     Από τα ονόματα που βλέπουμε στον κατάλογο όπως Νικολής Μαρίνος, Κωνσταντής Κοτρόζος, Νικολής Καραγιώργης, Γιάννης Μόρος κ.α. καταλαβαίνουμε ότι η πλειοψηφία αυτόν παρέμειναν στα Ψαρά. Βέβαια από το παράδειγμα του μοναχού και αγωνιστή Ιωάσαφ Νικολάρα που αναφέρεται στον κατάλογο μαζί με την συνοδεία του και τον πετυχαίνουμε στις 21/2/1850 να απογράφεται στην Ερμούπολη κάποιοι από αυτούς ίσως να επέστρεψαν πρόσκαιρα ή και μόνιμα στο Ελληνικό Ανεξάρτητο πια κράτος. 

     Η αξία αυτού του καταλόγου είναι πολλαπλή. Αρχικά αποδεικνύεται ότι οι Ψαριανοί επέτρεψαν στο νησί τους γύρω στο 1830 κάτι που έρχεται σε αντίθεση με αυτό που μέχρι πρότινος πιστεύαμε, την επιστροφή δηλαδή των Ψαριανών μετά το 1845. Δεύτερον βλέπουμε ότι αναφέρονται έξι μοναχοί στο επάνω Μοναστήρι και τρεις στην Αγία Τριάδα του Ξερόκαμπου κάτι που δείχνει ότι η πρόσφατη ανακάλυψη του πατρός Ιωακείμ Αρχοντού με σφραγίδα της Μονής με αναγραφόμενο το έτος 1836 έχει μια λογική βάση. Τρίτον μπορούμε να βγάλουμε συμπεράσματα για όσους επέστρεψαν. Πολυμελής οικογένειες, χήρες με τα τέκνα τους, υπερήλικες αλλά και άνθρωποι εντελώς μόνοι εμπεριέχονται στον κατάλογο. Κάποιοι αναφέρονται με ονοματεπώνυμο και κάποιοι άλλοι με παρατσούκλια. Τέλος το σημαντικότερο όλων είναι αυτός καθ' αυτός ο κατάλογος καθώς ίσως αποτελεί την μόνη καταγραφή των πρώτων Ψαριανών που επέστρεψαν στον νησί τους μετά την καταστροφή καθώς ως γνωστόν το αρχείο των Ψαρών μετά την καταστροφή και έως το 1940 εκλάπη από του Γερμανούς το 1941 κατ' εντολή του φον Κανάρι που έψαχνε απεγνωσμένα να αποδείξει την ανύπαρκτη καταγωγή του από τον Κ. Κανάρη. 

     Παρακάτω θα βρείτε την επιστολή των Ψαριανών προς την Δημογεροντία των Ψαριανών με τον κατάλογο των 576 κατοίκων καθώς και το αντίγραφο της επιστολής του Μουσελίμη της Χίου που τους ώθησε σε αυτήν την ενέργεια. 

Α. Μ. Καραγιώργης

Αντίγραφο της επιστολής του Μουσελίμη της Χίου