Δυο μελέτες για τον Γ. Κανάρη

Σήμερα θα αναρτήσω δύο μελέτες που μου έδωσε ο Αντιναυαρχος ΠΝ ΕΑ Κωνσταντίνος Βαρβαρέσος σχετικά με την δράση του Γεώργιου Κανάρη ,ψαριανού αγωνιστή της Επανάστασης και αδελφού του Κωνσταντή. Η πρώτη έχει να κάνει με την παρουσία του ως Έπαρχος του Αιτωλικού και η δεύτερη για την υπηρεσία του ως διαχειριστής του Ταμείου των Ψαριανών. Καλή ανάγνωση!


Ο Γ. Κανάρης έπαρχος του Ανατολικού

Ο Γεώργιος Κανάρης γεννήθηκε στα Ψαρά και απεβίωσε στα Νέα Ψαρά (Ερέτρια) στις 6 Απριλίου 1848(1), ήταν ναυμάχος στις ναυτικές επιχειρήσεις της επανάστασης του 1821(2)( και αγωνιστής στην πολιορκία του Μεσολογγίου το 1825-26), πρόκριτος και δημογέροντας των Ψαριανών.
Στις αρχές του 1825 ο Γεώργιος Κανάρης τοποθετήθηκε Έπαρχος του Ανατολικού (σήμερα Αιτωλικού), το οποίο αποτελούσε προμαχώνα της πόλης και της λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου. Ο διορισμός των Έπαρχων γινόταν από την Κεντρική Κυβέρνηση, το Εκτελεστικό Σώμα που έδρευε στο Ναύπλιο, με την απαραίτητη προϋπόθεση να μην κατάγεται από την Επαρχία της οποίας είχε ορισθεί Διοικητής(3). Ο Έπαρχος για να ασκήσει την Διοίκηση(3) του Ανατολικού διέθετε το απαραίτητο προσωπικό στο Επαρχείο του :
α. Τον Γενικό Γραμματέα.
β. Στα θέματα εσωτερικής ασφάλειας , προστασίας των πολιτών και ευταξίας της πόλης, είχε τον φροντιστή Αστυνομίας (ή Πολιτάρχη), ο οποίος ασκούσε και τα καθήκοντα του φροντιστή Θάλασσας (ή Λιμενάρχη).
γ. Στα θέματα είσπραξης φόρων και των εξόδων, είχε τον φροντιστή Οικονομίας, ο οποίος κατέγραφε τα έσοδα και έλεγχε τις δαπάνες της Επαρχίας.
δ. Ένοπλους (στρατιώτες) εφόσον είχαν διατεθεί στο Επαρχείο.
Επιπροσθέτως, ο Έπαρχος συνεργαζόταν στενά με τους πρόκριτους του Ανατολικού, το Επαρχείο, την Διευθυντική και Στρατιωτική Επιτροπή του Μεσολογγίου.
Με την έναρξη της δεύτερης πολιορκίας του Μεσολογγίου από τον Κιουταχή την 15η Απριλίου 1825, το Ανατολικό είχε προετοιμαστεί κατάλληλα για την άμυνά του. Διορίστηκαν οπλαρχηγοί για την οργάνωση της άμυνας της πόλης, της νησίδας Ντολμά, του Καστελίου στο Κεφαλόβρυσο στα βορειοανατολικά του Ανατολικού, επί της ηπειρωτική ακτής από όπου προμηθευόταν το πόσιμο νερό(4) και της νησίδας του Πόρου, μέσω της οποίας καταχρήσεις εξασφαλιζόταν η επικοινωνία με το Μεσολόγγι.
Ο Έπαρχος Γεώργιος Κανάρης έπρεπε να διατηρήσει την τάξη στο Ανατολικό με την βοήθεια του Πολιτάρχη Γ.Λέλη και των προκρίτων, έργο αρκετά δύσκολο λόγω των ενόπλων που ήρθαν για την άμυνα της πόλης(5).
Τον Νοέμβριο του 1825 στο Ανατολικό, λόγω της αύξησης των ενόπλων που έφθασαν περίπου τα 500-600 άτομα(20), ο Έπαρχος με τον Πολιτάρχη Γιάννη Καραπανάκη είχαν να αντιμετωπίσουν την αταξία που επικρατούσε στην πόλη και τις ενοχλήσεις των πολιτών. Η ύπαρξη πολλών Οπλαρχηγών με διάφορα σώματα χωρίς έναν Στρατιωτικό Διοικητή, χειροτέρευε συνεχώς την κατάσταση στην πόλη(6).
Το Ανατολικό άρχισε να δέχεται περί τα μέσα Δεκεμβρίου 1825 σποραδικούς κανονιοβολισμούς από το κανονιοστάσιο που είχαν εγκαταστήσει οι Τούρκοι στα ανατολικά του, επί της ηπειρωτικής ακτής χωρίς να προκαλούνται σοβαρές ζημιές(7).
Ο Έπαρχος στο Ανατολικό μαζί με τον Στρατιωτικό Επιθεωρητή Τάτζη Μαγγίνα προσπαθούσε να ελέγξει τους ενόπλους, για να αποκαταστήσει την τάξη στην πόλη και να μειώσει τις καταχρήσεις στον αριθμό των μερίδων τροφοδοσίας, που δήλωνε ο κάθε οπλαρχηγός με εικονικά ονόματα ανδρών του(8), καταχρήσεις που είχαν σαν αποτέλεσμα, η σπατάλη των τροφών να προκαλεί μείωση στα αποθέματα του Ανατολικού και κατ’ επέκταση πρόβλημα στην άμυνα και την επιβίωση του.
Μετά την υποβολή πολλών αναφορών από τον Έπαρχο προς την Διευθυντική και την Στρατιωτική Επιτροπή του Μεσολογγίου, για τα προβλήματα της ευταξίας και των καταχρήσεων τροφοδοσίας που συνέβαιναν στο Ανατολικό(9), αποφασίστηκε περί την 15η Ιανουαρίου 1826 ο διορισμός του Στρατηγού Γρηγόρη Λιακατά ως Στρατιωτικού Διοικητή του Ανατολικού, με την ευθύνη της άμυνας της πόλης, του Ντολμά και του Πόρου(10). Στο Ανατολικό, η συνεργασία μεταξύ του νέου Στρατιωτικού Διοικητή με τον Έπαρχο και τον Στρατιωτικό Επιθεωρητή (26), βελτίωσε την κατάσταση στη πόλη.
Ο Ιμπραήμ μετά την πλήρη αποτυχία των εφόδων από ξηράς, αποφάσισε τον θαλάσσιο αποκλεισμό των οδών εφοδιασμού του Μεσολογγίου και του Ανατολικού ώστε να πετύχει την εξάντληση των πολιορκουμένων από πείνα. Στις 17 Φεβρουαρίου 1826 άρχισε ο ναυτικός αποκλεισμός, στην λιμνοθάλασσα με πλοιάρια χωρίς καρίνα (με ένα κανόνι και χωρητικότητας 30 ανδρών) και σχεδίων με βομβοβόλο και στην ανοικτή θάλασσα με τον Τουρκοαιγυπτιακό στόλο(11).



Το Πολεμικό Συμβούλιο στο Μεσολόγγι γνωρίζοντας το σχέδιο του θαλάσσιου αποκλεισμού, έγκαιρα αποφάσισε να οχυρώσει τις νησίδες Βασιλάδι, Κλεισόβη, Σκύλα και Ντολμά, ώστε να δημιουργηθεί άμυνα στη περίμετρο της λιμνοθάλασσας(12).
Στις 25 Φεβρουαρίου 1826 άρχισε η επίθεση στην νησίδα Βασιλάδι, η οποία μετά από ηρωική αντίσταση καταλήφθηκε. Η επόμενη νησίδα στα σχέδια του Ιμπραήμ ήταν ο Ντολμάς μεταξύ Ανατολικού και Μεσολογγίου, που πλέον είχε διακοπεί η επικοινωνία μεταξύ τους(13).
Ο Στρατιωτικός Διοικητής του Ανατολικού Γρηγόρης Λιακατάς μαζί με τον Έπαρχο Γεώργιο Κανάρη(14) μερίμνησαν για την συγκέντρωση και προώθησή τους στη νησίδα Ντολμά 300 ανδρών υπό τον Στρατηγό Γρηγόρη Λιακατά (εάν καταλαμβανόταν ο Ντολμάς, τότε η θέση του Ανατολικού γινόταν πολύ δύσκολη) και 50 ανδρών στο Πόρο(30). Στις 28 Φεβρουαρίου 1826 εκδηλώθηκε επίθεση εναντίον του Ντολμά συγχρόνως με πλοιάρια που μετέφεραν στρατιώτες από την λιμνοθάλασσα και με στρατιώτες από την πλευρά της Φοινικιάς (παραλία στην ηπειρωτική ακτή ανατολικά) μέσω των αβαθών υδάτων. Οι υπερασπιστές του Ντολμά, μετά από άνισο αγώνα έπεσαν όλοι στη μάχη. Ακολούθησε ο Πόρος που είχε την ίδια τύχη με την νησίδα Ντολμά (15).
Έφθασε πλέον η σειρά του Ανατολικού, πανικός απλώθηκε στη πόλη. Ο Έπαρχος Γεώργιος Κανάρης που είχε την άποψη υπεράσπισης της πόλης μέχρις εσχάτων, ο Στρατιωτικός Επιθεωρητής Τατζής Μαγγίνας και οι Πρόκριτοι συγκεντρώθηκαν στην εκκλησία της Παναγιάς. Κάλεσαν τους Οπλαρχηγούς, των ενόπλων που είχαν απομείνει στο Ανατολικό σε Πολεμικό Συμβούλιο, με το ερώτημα εάν θα υπερασπιστούν όλοι μαζί την πόλη. Έγινε καταμέτρηση των πολεμοφοδίων και των τροφίμων και αποφασίστηκε αφού ασφαλίσουν τα πλοιάρια για να μην φύγει κανείς, να πολεμήσουν ορκιζόμενοι όλοι να μην προσκυνήσουν ή να φύγουν, αλλά να υπερασπιστούν την πόλη μέχρι θανάτου(16).
Η κατάσταση η οποία έχει διαμορφωθεί πλέον στο Ανατολικό δεν επιτρέπει αισιοδοξία για την τύχη του. Είναι περικυκλωμένο από Τουρκοαιγυπτιακές δυνάμεις και ο Στρατιωτικός Διοικητής του με τους 350 πιο ικανούς άνδρες, έχουν πέσει μαχόμενοι σε Ντολμά και Πόρο. Επίσης οι πρόκριτοι σκεπτόμενοι την πιθανή σφαγή του πληθυσμού (υπήρχαν 4.000 γυναικόπαιδα) και σε συμφωνία με τη λαϊκή βούληση, αποφασίζουν την έναρξη διαπραγματεύσεων για παράδοση της πόλης. Η γνώμη του Έπαρχου Γεωργίου Κανάρη για υπεράσπιση της πόλης δεν μέτρησε, διότι δεν ήταν ντόπιος, έτσι δεν μπορούσε να κάνει κάτι άλλο(17) όταν ο πληθυσμός του Ανατολικού αποφάσισε την παράδοση της πόλης.
Μετά την τροπή που πήραν τα πράγματα στο Ανατολικό, ο Έπαρχος Γεώργιος Κανάρης, την νύκτα πριν την παράδοση της πόλης (Το Ανατολικό παραδόθηκε την 1 Μαρτίου 1826), με λίγους ενόπλους που δεν ήθελαν και αυτοί να παραδοθούν, επιχείρησαν με βάρκες να σπάσουν τον ασφυκτικό κλοιό των Τουρκοαιγυπτίων. Πολεμώντας συνεχώς και με βαριές απώλειες, κατάφεραν να διαφύγουν στην ηπειρωτική ακτή και από εκεί να μεταβούν στα Κράβαρα (ορεινή Ναυπακτία)(18). Από εκεί μέσω του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου Γενικού Γραμματέα του Εκτελεστικού Σώματος, ο Γεώργιος Κανάρης ενημερώνει την προϊστάμενη πολιτική αρχή, για την πτώση του Ντολμά και την μάχη που έγινε στο Ανατολικό(19). Στη συνέχεια ο Γεώργιος Κανάρης μεταβαίνει στο Ναύπλιο έδρα της Διοίκησης(20) και ακολούθως στην Αίγινα.






Υποσημειώσεις
1. Βλέπε Υποσημείωση (1).
2. Σπανού ΓΡ. Δ.Η Συμβολή των Ψαριανών κατά το 1821 (1958) Αθήνα.
3. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα (1991). Τόμος 31, σελίδα 373.
4. Ελληνικά Χρονικά φύλλο 6/1824 Μεσολόγγι.
5. Μπαλιούτας Λάμπρος Ο Θεσμός της Διοικητικής Αποκέντρωσης (2003) Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών Επιστημών. Σελίδα 78.
6. Σπυρομίλιος Απομνημονεύματα της Δεύτερης Πολιορκίας του Μεσολογγίου 1825-1826 (1926.) Αθήνα. Σελίδα 5.
7. Εφημερίδα Ελληνικά Χρονικά .Μεσολόγγι, φύλλο 29/1825.
8. Κασομούλης Ν.Κ Ενθυμήματα Στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων 1821-1833 (1941) Αθήνα. Τόμος Δεύτερος, σελίδα 149.
9. Στο ίδιο με Υποσημείωση(18), σελίδα 101.
10. Στο ίδιο με Υποσημείωση(20), σελίδα 150.
11. Στο ίδιο με Υποσημείωση(18), σελίδα 101.
12. Στο ίδιο με Υποσημείωση(20), σελίδα 196.
13 Στο ίδιο με Υποσημείωση(20), σελίδα 198.
14. Στο ίδιο με Υποσημείωση(20), σελίδα 195.
15. Στο ίδιο με Υποσημείωση(18), σελίδα 126.
16. Στο ίδιο με Υποσημείωση(20), σελίδα 209.
17. Στο ίδιο με Υποσημείωση(20), σελίδα 211.
18. Στο ίδιο με Υποσημείωση(20), σελίδα 213.
19. Στο ίδιο με Υποσημείωση(18), σελίδα 129.
20. Βλέπε το “Αρχείο Κοινότητας Υδρας”, Τόμος 12, σελίδες 68 και 69.


Βιβλιογραφία
1. Σπανού ΓΡ. Δ.Η Συμβολή των Ψαριανών κατά το 1821 (1958) Αθήνα.
2. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα (1991). Τόμος 31, σελίδα 373.
3. Μπαλιούτας Λάμπρος Ο Θεσμός της Διοικητικής Αποκέντρωσης (2003) Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών Επιστημών. Σελίδα 78.
4. Σπυρομίλιος Απομνημονεύματα της Δεύτερης Πολιορκίας του Μεσολογγίου 1825-1826 (1926.) Αθήνα. Σελίδα 5.
5. Εφημερίδα Ελληνικά Χρονικά .Μεσολόγγι, φύλλο 29/1825.
6. Κασομούλης Ν.Κ Ενθυμήματα Στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων 1821-1833 (1941) Αθήνα. Τόμος Δεύτερος, σελίδα 149.



Ο Γ. Κανάρης διαχειριστής του Ταμείου των Ψαριανών


Ο Γεώργιος Κανάρης γεννήθηκε στα Ψαρά και απεβίωσε στα Νέα Ψαρά (Ερέτρια) στις 6 Απριλίου 1848(1), ήταν ναυμάχος στις ναυτικές επιχειρήσεις της επανάστασης του 1821(2)( και αγωνιστής στην πολιορκία του Μεσολογγίου το 1825-26), πρόκριτος και δημογέροντας των Ψαριανών. Ήταν το μεσαίο αγόρι του δημογέροντα των Ψαρών Μικέ Κανάρη και της Μάρως (το γένος Βουρέκα, πού είχαν ακόμη δύο γιούς : τον μεγαλύτερο Αναγνώστη και τον μικρότερο Κωνσταντίνο τον πυρπολητή.
Ο Γεώργιος Κανάρης διετέλεσε και διαχειριστής του ταμείου των Ψαριανών, από τις αρχές του 1827 μέχρι την 11η Νοεμβρίου 1833, οπότε και το παρέδωσε μαζί με τα βιβλία διαχείρισης στην τότε Δημογεροντία στην Αίγινα(3). Το ταμείο είχε εισροές χρημάτων από τα εισοδήματα των νήσων του Αιγαίου Πελάγους, σε αναλογία προς τον αριθμό των ψαριανών πλοίων που συμμετείχαν στις επιχειρήσεις (διατίθεντο συνολικά 15-16 πλοία ), χρήματα που έστελνε η Διοίκηση που κυβερνούσε την Ελλάδα, καθώς και από την διανομή των λαφύρων, τους εράνους, τις δωρεές και την αγορά των εθνικών εισοδημάτων/προσόδων. Οι δαπάνες του ταμείου κάλυπταν μισθοδοσίες πληρωμάτων και στρατιωτών, οχυρωματικά έργα, αγορές κανονιών, όπλων και πολεμοφοδίων, κατασκευή πυρπολικών, αποστολές πλοίων για κατασκοπεία και ταχυπλόων μεταφοράς ταχυδρομείου, τοπικές ανάγκες, τροφίμων, συντήρηση νοσοκομείου. Επίσης διέθεσαν σημαντικά ποσά για ναυτικές εκστρατείες πλοίων και πυρπολικών και συνδρομή χερσαίων επιχειρήσεων σε Σάμο, Μαγνησία και Θεσσαλία(4).
 
Κατά την διάρκεια της εξάσκησης των καθηκόντων του ως διαχειριστής του ταμείου, διεκπεραίωσε και τις παρακάτω ιδιαίτερες οικονομικές υποθέσεις:
α. Την οφειλή του Εθνικού Ταμείου, στον ψαριανό Καπετάνιο Δημήτριο Παπά Μικέλη ή Μικέ, του ποσού των 13.800 γροσιών, σύμφωνα με την υπ. αριθμό 5373 απόδειξη της Διοικητικής Επιτροπής(5), για την εξόφληση των εξόδων της Γολέτας του, κατά τον αποκλεισμό του Ευρίπου και την πολιορκία του φρουρίου της Χαλκίδας(6). Τα μέλη του Αρείου Πάγου(7) τον Σεπτέμβριο του 1823, προσέλαβαν στην υπηρεσία τους, τον ψαριανό καπετάνιο που συμμετείχε στις ναυτικές επιχειρήσεις στον Ευβοϊκό Κόλπο μέχρι τον Απρίλιο του 1824(8). Το οφειλόμενο ποσό πληρώθηκε από τις Εθνικές Προσόδους της Πελοποννήσου(9).



Εικόνα 2. Έγγραφο Εθνικού Ταμείου.
Πηγή Αρχείο Αντιναυάρχου Σ.Α.Κανάρη ΠΝ ε.α.


β. Επίσης, την οφειλή της Ελληνικής Πολιτείας προς το ταμείο των Ψαριανών, ποσού των 10345 γροσιών, σύμφωνα με την υπ. αριθμό 989 απόδειξη της Αντικυβερνητικής Επιτροπής(9)(10), που καταβλήθηκαν από το ταμείο των ψαριανών, για την αγορά των Εθνικών Εισοδημάτων(12) του έτους 1825, των Επαρχιών Αγίου Πέτρου, Πραστού και του Μοναστηριού Πραστού(13). Οι δαπάνες του ταμείου των Ψαριανών πληρώθηκαν από το Εθνικό Ταμείο(14).

Εικόνα 3. Έγγραφο της Επι της Οικονομίας Γραμματείας της Επικρατείας.
Πηγή Αρχείο Αντιναυάρχου Σ.Α.Κανάρη ΠΝ εα
 
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Βλέπε Υποσημείωση (1).
2. Σπανού ΓΡ. Δ.Η Συμβολή των Ψαριανών κατά το 1821 (1958) Αθήνα


3. Πιστοποιητικό Δημογεροντίας Ψαρών υπ. αριθμ.141 Εν Αιγήνει 11 Νοεμβρίου 1833.
4. Νικόδημος Κ. Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών (1862). Τόμος Α, σελίδα 251 και Τόμος Β, σελίδα 346.
5. Έγγραφο Εθνικού Ταμείου υπ. αριθμό. 1084, Εν Αιγίνει 28 Ιανουαρίου 1827. Με διαταγή υπ. αριθ.5373 της Διοικητικής Επιτροπής, που κυβερνούσε την Ελλάδα από τον Απρίλιο του 1826 μέχρι τον Απρίλιο του 1827.
6. Νικόδημος Κ. Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών (1862). Τόμος Β, σελίδα 236.
7. Ο Άρειος Πάγος ήταν η Γερουσία της Ανατολικής Ελλάδος, που συστάθηκε με την έναρξη της6
8. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Η Ελληνική Επανάσταση. Εκδοτική Αθηνών. Τόμος ΙΒ, σελίδα 339.
9. Οι Εθνικοί Πρόσοδοι των Επαρχιών ή Περιφερειών (Πελοποννήσου, Στερεάς Ελλάδος, Νησιών) είναι έσοδα από προϊόντα όπως σταφίδα, δημητριακά, ελαιόλαδο, ενοίκια εθνικών μύλων, ιχθυοτροφείων και γης, τελωνείων κ.λπ., δηλαδή οι Εγχώριοι Πόροι ή τα Εθνικά εισοδήματα. Για εξεύρεση χρημάτων στο εσωτερικό της χώρας, η Κεντρική Διοίκηση (Εκτελεστικό, Διοικητική και Αντικυβερνητική Επιτροπή) δια των Οργάνων της ή των Διοικητών των Επαρχιών που διόριζε, μέσω δημοπρασιών ενοικίαζε από το 1822 τις Εθνικές Προσόδους, σε προκρίτους, καπετάνιους και ανώτατους κρατικούς υπαλλήλους. Η αγορά των προσόδων αποτέλεσε σημείο διαμάχης. Ο Κυβερνήτης Ι. Καποδίστριας με την συσταθείσα Επιτροπή Οικονομίας αναθεώρησε την διαδικασία και πέτυχε μεγάλη αύξηση για τα οικονομικά του κρατικού ταμείου.
10. Έγγραφο Ελληνικής Πολιτείας επί της Οικονομίας Γραμματείας της Επικρατείας υπ’ αριθμό 518, Εν Αιγήνει 10 Δεκέμβριου 1827.

11. Η Αντικυβερνητική Επιτροπή, ανέλαβε προσωρινά την Διοίκηση της Ελλάδος την 3 Απριλίου του 1827, μέχρι την άφιξη του Ι. Καποδίστρια τον Ιανουάριο του 1828.
12. Όπως στην Υποσημείωση (9).
13. Οι αναφερόμενες επαρχίες Πραστού και Αγίου Πέτρου , διαχωρίσθηκαν το 1819, ο Πραστός από το Βιλαέτι Αγίου Πέτρου και έγινε πρωτεύουσα του Βιλαετιού Πραστού. Στον Υποθετικό Λογαριασμό Εσόδων Εξόδων του έτους 1823, στην ανάλυση των προϋπολογισμένων εσόδων των δύο αυτών επαρχιών αναγράφονται για την Επαρχία Πραστού το πόσο των 9.500 γρόσια και για την Επαρχία του Αγίου Πέτρου το ποσό των 30.000 γρόσια.
14. Η σύσταση του Εθνικού Ταμείου έγινε αρχικά το 1822, αλλά λόγω κακής οργάνωσης, έλλειψης εμπειρίας και πολλών άλλων δυσχερειών ουσιαστικά άρχισε να λειτουργεί από το 1824 στα πλαίσια της άφιξης του πρώτου δανείου προς την Ελλάδα.




ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Σπανού ΓΡ. Δ.Η Συμβολή των Ψαριανών κατά το 1821 (1958) Αθήνα
2. Νικόδημος Κ. Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών (1862). Τόμος Α, σελίδα 251 και Τόμος Β, σελίδες 346 και 236 .
3. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Η Ελληνική Επανάσταση. Εκδοτική Αθηνών. Τόμος ΙΒ, σελίδα 339.
ΕΓΓΡΑΦΑ
1. Πιστοποιητικό Δημογεροντίας Ψαρών υπ. αριθμ.141 Εν Αιγήνει 11 Νοεμβρίου 1833.
2. Έγγραφο Εθνικού Ταμείου υπ. αριθμό. 1084, Εν Αιγίνει 28 Ιανουαρίου 1827. Με διαταγή υπ. αριθ.5373 της Διοικητικής Επιτροπής.
3. Έγγραφο Ελληνικής Πολιτείας επί της Οικονομίας Γραμματείας της Επικρατείας υπ’ αριθμό 518, Εν Αιγήνει 10 Δεκέμβριου 

Έγγραφο Νο  1

Έγγραφο Νο  2

Έγγραφο Νο 3

Το προεπαναστατικό ναυτικό των Ψαρών

   

Σεμπέκ με Γραικοθωμάνικη σημαία

    Σε προηγούμενη ανάρτηση σας είχα μιλήσει για τα πλοία των Ψαριανών που συμμετείχαν στην επανάσταση του 1821. (link στο τέλος) Τα πλοία αυτά που μετετράπησαν σε πολεμικά εν μια νυκτί δεν ήταν παρά ο εμπορικός στόλος των Ψαρών που για το τελευταίο τέταρτο του 18ου αιώνα κυριαρχούσε στο θαλάσσιο εμπόριο της Μεσογείου . Σήμερα θα δούμε μερικά στοιχεία για την προεπαναστατική διαδρομή των πλοίων αυτών.

      Όπως πολλές φορές έχω τονίσει η καταστροφή των αρχείων των Ψαρών κατά την άλωση του νησιού το 1824 δυσκολεύει αφάνταστα τον ερευνητή. Παρόλα αυτά υπάρχουν άλλες πηγές που μπορούν να μας δώσουν πρωτογενή γνώση. Μια τέτοια πηγή γνώσης είναι η βάση δεδομένων «Αμφιτρίτη». Προϊόν πολυετούς έρευνας από μια ομάδα πανεπιστημιακών του Ιονίου Πανεπιστήμιου σε συνεργασία με ξένους συναδέλφους τους σε αρχεία 16 πόλεων, Κωνσταντινούπολη, Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ηράκλειο, Κέρκυρα, Αργοστόλι, Βενετία, Μεσίνα, Παλέρμο, Νάπολη, Φλωρεντία, Λιβόρνο, Γένοβα, Μασσαλία, Λονδίνο και Άμστερνταμ. Η συγκομιδή ήταν πάνω από 20.000 εγγραφές ελληνικών και ξένων πλοίων σε έξι γλώσσες, ελληνικά, οθωμανικά, ιταλικά, γαλλικά, αγγλικά και ολλανδικά, και το τελικό προϊόν υπήρξε η Αμφιτρίτη, μια ενιαία ηλεκτρονική βάση δεδομένων από 15.000 εγγραφές ελληνικών πλοίων, με ενοποιημένη όλη αυτήν την πληροφόρηση στα ελληνικά, πάνω στην οποία στηρίχτηκε και η έκδοση του βιβλίου «Ναυτιλιακή Ιστορία των Ελλήνων 1700-1821» των εκδόσεων Κέδρος σε επιμέλεια Τζελίνας Χαρλάυτη και Κατερίνας Παπακωνσταντίνου. Το οποίο προτείνω ανεπιφύλακτα σε όποιον θέλει να εμβαθύνει την γνώση του.

 

H Ναυαρχίδα των Ψαρών "Λεωνίδας"

     Μελετώντας την βάση δεδομένων μπορούμε να εξάγουμε υπέροχα συμπεράσματα για την άγνωστη προεπαναστατική δράση των ποντοπόρων Ψαριανών πλοίων. Και λέω ποντοπόρων γιατί στην βάση δεδομένων συμπεριλαμβάνονται μόνο αυτά και όχι τα δεκάδες αν όχι εκατοντάδες μικρότερα πλοία, τρεχαντήρια, περάματα, μπότηδες κλπ, που έπλεαν τοπικά και στα γύρω νησιά. Οπότε από εδώ και στο εξής όταν αναφέρω πλοία θα εννοώ τα ποντοπόρα. Αρχικά μπορούμε να παρατηρήσουμε την άνοδο του ψαριανού εμπορικού στόλου. Στα 1780 συναντάμε δεκατρία πλοία. Είκοσι εννέα στα 1790 για να αυξηθούν στα 68 στις αρχές του 1800 . Την τελευταία δεκαετία πριν την επανάσταση 1810-1820 συναντάμε 78 Ψαριανά πλοία κατατάσσοντας τα Ψαρά δεύτερα στον αιγαιοπελαγίτικο εμπορικό στόλο μετά την Ύδρα των 112 πλοίων και τις Σπέτσες να ακλουθούν με 56. Παρακάτω μπορείτε να δείτε την εξέλιξη στον πίνακα από το βιβλίο που προανέφερα

     Άλλες πληροφορίες που αντλούμε είναι σχετικά με τα ταξίδια των πλοίων. Βλέπουμε πως οι ψαριανοί ένωναν με τα πλοία τους την ανατολική μεσόγειο και τον Εύξεινο Πόντο με την Δυτική Μεσόγειο και την Βόρεια Ευρώπη. Στα αρχεία του Άμστερνταμ συναντάμε αρκετά ταξίδια Ψαριανών πλοίων προς το λιμάνι αυτό. Άλλο ένα αξιοσημείωτο γεγονός είναι ότι βλέπουμε αρκετές φορές ως λιμάνι αφετηρίας  τα Ψαρά. Γεγονός που δείχνει ότι τα Ψαρά αποτελούσαν κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου, κυρίως σιτηρών .

 

     Τέλος λαμβάνουμε πληροφορίες για τα πλοία ,τους τύπους , τα πληρώματα, τον εξοπλισμό και την εξέλιξη τους. Τα πλοία είναι σακολέβες , μπρίκια και κυρίως πολάκες. Στην συντριπτική τους πλειοψηφία δηλώνονται με το όνομα «Άγιος Νικόλαος». Είναι τα ιδία καράβια που παραμονές της Επανάστασης θα τους δοθούν αρχαιοελληνικά ονόματα.

      Επίσης ενδιαφέρον είναι και η εξέλιξη των ναυτικών οικογενειών. Βλέπουμε παραδείγματος χάριν τα αδέλφια Μαμούνη, Νικολής, Δημήτρης και Ανδρέας, να ταξιδεύουν αρχικά με την σακολέβα τους Άγιος Νικόλαος στα 1796 . Έπειτα ο Νικολής Μαμούνης χτίζει μια τριίστια πολάκα που ονομάζει και πάλι Άγιος Νικόλαος στα 1805 και την ταξιδεύει τόσο εκείνος όσο και ο γιος του Κυριάκος. Ενώ ο αδελφός του Ανδρέας χτίζει το 1809 την Νάβα "Ποσειδών".

Πολάκα Άγιος Νικόλαος, Αntoin Roux 

Για όποιον θέλει να ερευνήσει στα link θα βρείτε:

Βάση δεδομένων «Αμφιτρίτη»

Τα πλοία των Ψαρών στην Επανάσταση του 1821

Τα Ψαριανά πλοία του Π. Μαστραντώνη

Ανδρέας M. Καραγιώργης

 

Το μετάλλιο του Ολοκαυτώματος των Ψαρών

    Η κοπή μεταλλίων για σημαντικά γεγονότα της ιστορίας αποτελεί αρχαία συνήθεια. Την συναντάμε από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Τα μετάλλια που έχουν κοπή για τα Ψαρά ή για ψαριανές προσωπικότητες δεν είναι πολλά. Παρόλα αυτά κάποια είναι υψηλής καλλιτεχνικής αξίας. Σήμερα  θα σας παρουσιάσω το μοναδικό μετάλλιο του Ολοκαυτώματος των Ψαρών.

     Το μετάλλιο κόπηκε το 1932 από την Αδελφότητα Ψαριανών με αφορμή των εορτασμό της εκατονταετηρίδας του Ολοκαυτώματος του νησιού μας το 1824. Αν και αρχικά οι εορτασμοί σχεδιάστηκαν να γίνουν το 1924, η Μικρασιατική Καταστροφή άλλαξε τα σχέδια και μόλις το 1932 κατάφεραν να πραγματοποιηθούν. Στο πλαίσιο του εορτασμού δημιουργήθηκε με  δαπάνη και φροντίδα της Αδελφότητας και το μαρμάρινο ηρώο που σήμερα κοσμεί την κεντρική πλατεία των Ψαρών. Για την δωρεά του μνημείου στο νησί και τον εορτασμό πραγματοποιήθηκε ταξίδι, με ειδικά ναυλωμένο πλοίο, αρκετών Ψαριανών απογόνων των ηρώων της Άλωσης των Ψαρών και γενικά του αγώνα της ανεξαρτησίας. Σε όλους τους απογόνους που πήγαν στα Ψαρά για τον σκοπό αυτό άλλα και τους απογόνους που έμεναν μόνιμα στο νησί  δόθηκε το μετάλλιο περί ου ο λόγος. 

      Το μετάλλιο είναι χάλκινο διαμέτρου 4 εκ. και κρεμόταν από κορδέλα λευκή και κόκκινη,  όπως τα χρώματα της σημαίας των Ψαρών. Στην μια πλευρά φέρει αναπαράσταση της στιγμής της ανατίναξης της Μαύρης Ράχης.  Και περιμετρικά τον όρκο ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ. Η άλλη πλευρά είναι πιο λιτή.  Αναγράφει απλά την φράση ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΨΑΡΡΩΝ και την ημερομηνία 24 ΙΟΥΝΙΟΥ 1824. Για άγνωστο λόγο επιλέχθηκε η 24η , τελευταία μέρα της καταστροφής των Ψαρών και όχι η 22α , ημέρα της ανατίναξης της πυριτιδαποθήκης του Παλαιοκάστρου. Ο καλλιτέχνης είναι άγνωστος το μόνο που μπορούμε να υποθέσουμε είναι ότι όπως το ηρώο είναι έργο του Γ. Μπονάνου ίσως και το μετάλλιο να αποτελεί έργο του. 

         Δυστυχώς λόγω του υλικού κατασκευής πολύ λίγα αντίτυπα έχουν σωθεί μέχρι τις μέρες μας και ελάχιστα στα Ψαρά. 

      Από το 2002 με πρωτοβουλία του τότε Δημάρχου Ψαρών Ε. Αγαπούση αντίγραφο του μεταλλίου αποτελεί την ύψιστη τιμητική διάκριση του Δήμου και δίνεται σε προσωπικότητες που δρουν υπέρ του νησιού. 

Ανδρέας Μ Καραγιώργης

 

1813, Η επιδημία πανώλης στα Ψαρά

     Το βιβλίο του Κ. Νικόδημου “Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών" πέρα του γεγονότος ότι αποτελεί ένα μοναδικό τεκμήριο για την δράση των Ψαριανών στην Επανάσταση του 1821 διασώζει αρκετές πληροφορίες για την προεπαναστατική κοινωνία των Ψαρών. Πολλές από αυτές θα μας ήταν παντελώς άγνωστες αν δεν τις κατέγραφε ο Κ. Νικόδημος. Ένα τέτοιο θέμα είναι η Ιατρική περίθαλψη των Ψαριανών καθώς και η επιδημία πανώλης που ξέσπασε στα Ψαρά το 1813.

      Όπως μας εξηγεί ο Νικόδημος στην σελίδα 76 του Α΄ τόμου του Υπομνήματος του στα Ψαρά προεπαναστατικά δεν υπήρξε ποτέ κανονικός ιατρός καθώς αυτό αποτελούσε προνόμιο των μεγάλων αστικών κέντρων. Διάφοροι Ψαριανοί όμως ασκούσαν πρακτική ιατρική. Σημαντικότερος όλων ο Μηκές Νικόδημος, παππούς του αγωνιστή, ο οποίος ήταν άριστος γνώστης των βοτάνων και μάλιστα στα κτήματα του στον Μαυρομύτη καλλιεργούσε σπάνια φαρμακευτικά φυτά που είχε φέρει κυρίως από το Άγιον Όρος αλλά και από αλλού Με τα βότανα αυτά παρασκεύαζε φάρμακα που έδινε στους ασθενείς του, ανθρώπους και ζώα. Για τις υπηρεσίες του ποτέ δεν έλαβε χρηματική αμοιβή και όπως χαρακτηριστικά λέει ο συγγραφέας “αρκούμενος εις την ευγνωμοσύνην των θεραπευθέντων”. Ομοίως και η μητέρα του Κανάρη που εξασκούσε πρακτική ιατρική τα τελευταία χρόνια πριν την επανάσταση το έκανε αφιλοκερδώς. 

Σπιτάλια 1930

     Η κούρα τον ασθενών λάμβανε χώρα στις οικίες τους καθώς δεν υπήρχε άλλη δομή. Την περίοδο 1813-1815 χτίζεται όμως το λοιμοκαθαρτήριο “Σπιτάλια” (εκ του Γαλλικού hospital= νοσοκομείο) με αφορμή την επιδημία Πανώλης που ξέσπασε στο νησί. Τα Σπιτάλια που σώθηκαν από την καταστροφή των Ψαρών μετατράπηκαν από τον ΕΟΤ την δεκαετία του 1980 σε εστιατόριο όπερ και λειτουργούν σήμερα. Πρόκειται για ένα κτήριο μοναδικής αρχιτεκτονικής στην ανατολική πλευρά του όρμου Κατσούνι και αποτελούνταν από έξι αυτόνομα δωμάτια με δικό τους τζάκι το καθένα, έναν βοηθητικό χώρο και δυο στέρνες για την συλλογή του βρόχινου νερού. Σήμερα διασώζεται η μια στέρνα και οι πέντε καμάρες και ο χώρος είναι ενιαίος. Όπως θα δούμε παρακάτω τα Σπιτάλια χρησιμοποιήθηκαν για την αντιμετώπιση της πανώλης και έπειτα χρησιμοποιούνταν για την καραντίνα ναυτικών που έρχονταν από μολυσμένα λιμάνια.

Σπιτάλια σήμερα 

     Το 1813 ο Ψαριανός πλοίαρχος Γεώργιος Κούτουκας βρισκόταν με την Σακολέβα του στην Τρωάδα της Μικράς Ασίας εκεί άραξαν σε κάποιο λιμανάκι και βρήκαν το χωρίο έρημο. Μη γνωρίζοντας την αιτία της ερήμωσης φόρτωσαν τρόφιμα και αλλά προϊόντα που βρήκαν εγκαταλελειμμένα και επέστρεψαν στα Ψαρά οπού και πούλησε τα πράγματα. Έπειτα από λίγες μέρες αρρώστησε και μη ξέροντας ότι πρόκειται για πανώλη πολλοί συγγενείς τον επισκέφτηκαν και όταν μετά από λίγο πέθανε φίλοι και συγγενείς τον συνόδευσαν στην τελευταία του κατοικία. Τις επόμενες μέρες αρκετοί από όσους είχε έρθει σε επαφή ή είχαν αγοράσει τα εμπορεύματα που έφερε, ασθένησαν. Έγινε οπότε αντιληπτό ότι επρόκειτο για μολυσματική ασθένεια και δη πανώλη. Πλήθος κόσμου έτρεξε να απομονωθεί στις εξοχές και στα Αντίψαρα και όταν η κατάσταση ξέφυγε αρκετοί έφυγαν για Χίο, Μύκονο, Λέσβο, Σμύρνη και Αϊβαλί Επέστρεψαν ύστερα από αρκετό διάστημα όμως τότε άρχισε ένας δεύτερος κύκλος ασθένειας και μάλιστα δριμύτερος. Πιθανολογείται ότι το δεύτερο κύμα ξεκίνησε από ρούχα νεκρών ασθενών που οι οικείοι τους αντί να κάψουν ως όφειλαν μοίρασαν σε φτωχούς. Για καλή τύχη των Ψαρών οι

ικανότατοι Δημογέροντες Ιωάννης Καλάρης και Χατζή Νικολής Μαμούνης πήραν γρήγορα σκληρά μέτρα για τον περιορισμό της ασθένειας Συνέστησαν πολιτοφυλακή και διέταξαν άμα τη εμφανίσει κρούσματος σε οικία ο ασθενής να μεταφέρεται στα Σπιτάλια και οι υγιείς σε καραντίνα για σαράντα μέρες. Ο εξοπλισμός του σπιτιού και τα αντικείμενα του ασθενή να καίγονται αμέσως ενώπιον της πολιτοφυλακής. Η οικία να καθαρίζεται, να ασβεστώνεται και να παραμένει σφραγισμένη για σαράντα μέρες. Με αυτά τα μέτρα κατάφερε η Δημογεροντία να αντιμετωπίσει την πανώλη μετά από δυο χρόνια και αφού αυτή η απερισκεψία του πλοιάρχου στοίχισε την ζωή σε περισσότερους από 900 άνδρες, γυναίκες και παιδιά! 

     Τέλος ο Νικόδημος μας πληροφορεί και για την ύπαρξη 5-6 λεπρών, λωβών όπως τους έλεγαν (αρχ ελλ. λώβα=λέπρα), που ζούσαν απομονωμένοι στο βουνό ανατολικά του όρμου του λιμένος. Στους λεπρούς αναφέρετε και ο παπά Μικές Δούκας στο βιβλίο του “Ηρερούσια Συμβάντα της Αλώσεως των Ψαρών” όπου περιγράφει ότι κατά την εορτή του Αγίου Νικολάου μερίδες φαγητού έστελναν και στους λωβούς που ζούσαν στο βουνό απέναντι του οικισμού. Το βουνό αυτό μέχρι και σήμερα αποκαλείται “Λωβοί”. Επίσης η ονομασία της παραλίας Λαζαρέτα από το βενετσιάνικο Lazareto που σημαίνει λεπροκομείο και λοιμοκαθαρτήριο δείχνει ότι ενδεχομένως και εκεί κάποτε υπήρξε μια υγειονομικού ενδιαφέροντος εγκατάσταση.

Ανδρέας Μ. Καραγιώργης