Η ελληνική τυπογραφία στα χρόνια της Επανάστασης είναι στενά συνυφασμένη με τον αγώνα για την ελευθερία. Τη σημασία και την ανάγκη αυτού του σημαντικού μέσου διάδοσης ιδεών και ειδήσεων αλλά και οργάνου διοικήσεως, συνειδητοποίησαν ευθύς εξ αρχής όσοι ασχολήθηκαν με την προετοιμασία της εξέγερσης του έθνους. Οι Φιλικοί στο Ιάσιο χρησιμοποίησαν κρυφά την εκεί ελληνική τυπογραφία για να τυπώσουν τα "Άσματα και πονήματα διαφόρων" και τις προκηρύξεις του Αλέξανδρου Υψηλάντη λίγο αργότερα. Τον καιρό της Ελληνικής Επανάστασης εμφανίζονται και τα πρώτα τυπογραφεία στις περιοχές που σιγά-σιγά ελευθερώνονταν, Καλαμάτα-Κόρινθο (1821-1822), Μεσολόγγι (1823-1825), Ύδρα (1824-1827), Αθήνα (1825-1826).
Τα Ψαρά είχαν την τύχη να κατοικούνται από έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες τυπογράφους τον Κωσταντίνο Δημίδη. Ο Δημίδης γεννήθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα στα Γρεβενά. Σε μικρή ηλικία εγκαταστάθηκε στις Κυδωνιές προς αναζήτηση εργασίας. Εκεί έμαθε την τέχνη του οπλοποιού. Το 1818 μετέβη στο Παρίσι μαζί με τον Κωνσταντίνο Τόμπρα και μαθήτευσαν δίπλα στον Φερμέν Ντιντό στην τέχνη της τυπογραφίας. Ένα χρόνο αργότερα,το 1819, με την επιστροφή τους στις Κυδωνίες, ίδρυσαν μαζί τυπογραφείο.
 |
| Τυπογραφικό πιεστήριο |
Λίγο μετά το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης , το Ιούνιο του 1821, οι Κυδωνίες πυρπολήθηκαν από τους Οθωμανούς. Οι Ψαριανοί προσέτρεξαν να βοηθήσουν τους Αϊβαλιώτες και μετέφεραν στο νησί τους πλήθος προσφύγων που περιέθαλψαν, τάισαν και στέγασαν προσωρινά στο νησί τους. Ανάμεσά τους και οι Κωσταντίνος Δημίδης και Κωσταντίνος Τόμπρας. Ο τελευταίος έπειτα από πρόσκληση του Υψηλάντη θα μεταβεί στην Ύδρα όπου θα αναλάβει το εκεί τυπογραφείο. Ενώ ο Δημίδης θα παραμείνει στα Ψαρά.
Έπειτα από συνεννόηση με την Βουλή Ψαρών αποφασίζετε η δημιουργία τυπογραφείου στα Ψαρά . Οι Ψαριανοί προμηθεύουν τον Δημίδη με ότι τους ζητά και κατασκευάζει ιδίαις χερσί ένα πιεστήριο ενώ χυτεύει και τα δικά του στοιχεία. Έτσι προς το τέλος του 1823 αρχίζει τις δοκιμές και αρχές του 1824 το τυπογραφείο αρχίζει κανονικά την λειτουργεία του εκδίδοντας προκηρύξεις και έγγραφα της Βουλής των Ψαρών καθώς και ναυτικά έγγραφα που χρειάζονται τα Ψαριανά πλοία.
 |
| Άγιος Ευθύμιος ,σήμερα |
Στεγάζετε στα κελία του Αγίου Ευθυμίου , μετοχή της Ιεράς Μονής Ψαρών, τα οποία του παραχωρούνται από τους μοναχούς για τον σκοπό αυτό. Εκεί αποφασίζει την δημιουργία εφημερίδας. Την ιδέα εκμυστηρεύεται στην Βουλή τον Ψαρών όπου φυσικά συναινεί. Έτσι ξεκινάει και πάλι της δοκιμές. Την ίδια περίοδο ,τον Απρίλιο του 1824, θα λάβει μια επιστολή του Άγγλου Λέστερ Στάνχωπ όπου του ανακοινώνει ότι προσεχώς θα φτάσει στο νησί, ως δωρεά από την Φιλελληνικό Κομιτάτο του Λονδίνου, ένα λιθογραφικό πιεστήριο. Η είδηση αυτή τον γεμίζει ενθουσιασμό καθώς με το Λιθογραφικό πιεστήριο θα γίνει πιο εύκολη η εκτύπωση εφημερίδας.
 |
| Άγιος Ευθύμιος ,σήμερα |
Ο αντισυνταγματάρχης Λέστερ Στάνχωπ ήταν Άγγλος ευγενής και στρατιωτικός όπου ήρθε στην Ελλάδα συνοδεύοντας τον Λόρδο Βύρωνα. Μαζί του, έφερε σημαντική οικονομική ενίσχυση για τον αγώνα καθώς και τέσσερα πιεστήρια δύο λιθογραφικά και δύο τυπογραφικά ,όλα δωρεά του Φιλελληνικού Κομιτάτου. Από τα δυο τυπογραφικά το ένα έμεινε στο Μεσολόγγι όπου ήλπιζε ο Στάνχωπ να δημιουργήσει εφημερίδα. Το άλλο αν και προοριζόταν για την Ελληνική Διοίκηση λόγω του εμφυλίου μεταφέρθηκε στην Αίγινα αντί την έδρα της κυβερνήσεως. Τα δε λιθογραφικά το ένα δωρίσθηκε στο Νομοθετικό και το άλλο δωρίσθηκε στα Ψαρά. Την δωρεά ανακοινώνει στην Βουλή των Ψαρών ο Στάνχωπ με επιστολή του στις 21 Απριλίου 1824 από τα Σάλωνα. Η επιστολή έχεις ως εξής
Γενναιότατοι Ψαριανοί
Πεπεισμένος δια τον προς την Πατρίδα ένθερμον ζήλον και προθυμίαν σας και γνωρίζων κάλλιστα πόσον μετά των λοιπών συναδέλφων σας νησιωτών εθυσιάσατε υπέρ αυτής, έχοντες σκοπόν αμετάθετον να αποκτήσετε την ανεξαρτησίαν της πολυποθήτου Ελλάδος και να επιστηρίξετε τον οργανικόν της Επιδαύρου νόμον, ως σημείον και εγώ της προς τους αδελφούς νησιώτας κλίσεως και αγάπης θέλω σας εξαποστείλει με πρώτην ευκαιρίαν μιαν τυπογραφίαν, ήτις μου εδόθη από την φιλλεληνικήν της Βρεττανίας εταιρείαν. Δεχθήτε την λοιπόν, παρακαλώ ευμενώς, μεταχειριζόμενοι αυτήν εις φωτισμόν των κατοίκων του Αρχιπελάγους.
Δεν αμφιβάλλω, ότι αρκετάς πείρας ελάβατε της από τον φωτισμόν προερχομένης ωφελείας, αρκετά εγνωρίσατε, ότι η δύναμις, τα πλούτη, η ευδαιμονία και η καλή φήμη γεννώνται από μόνα τα φώτα. Οι απόγονοι Σας κληρονομούντες τα αγαθά ταύτα αιωνίως θέλουν ευγνωμονεί διά τους ευγενείς αγώνας σας.
Ο πρόθυμος εις τας διαταγάς σας
Λ. Στάνχωπ
 |
Κάπως έτσι οι Klempe και Jacobi θα
δούλευαν στο Λιθογραφείο
του Αγ. Ευθυμίου |
Κατά τον Κ. Νικόδημο η δωρεά δεν έφτασε ποτέ στα Ψαρά καθώς τους πρόλαβε η Καταστροφή του νησιού. Όμως στην διήγηση του λίγο αργότερα αναφέρει ότι λίγες ημέρες προ της Καταστροφής έφτασαν στα Ψαρά δυο Γερμανοί με ένα λιθογραφικό πιεστήριο το οποίο έστησαν και αυτή στον Άγιο Ευθύμιο και άρχισαν να τυπώνουν έγγραφα της Βουλής των Ψαρών. Σύμφωνα με τον Φ. Βίλμπεργ ο Κ. Νικόδημος περιπλανήθηκε από ένα λάθος στην μετάφραση του γράμματος του Στάνχωπ όπου το λιθογραφικό πιεστήριο από δόθηκε απλά ως τυπογραφία. Έτσι πίστεψε ότι το κομισθέν πιεστήριο από τους Γερμανούς δεν ήταν το αναμενόμενο του Στάνχωπ. Στην πραγματικότητα ήταν το ένα και το αυτό και οι Γερμανοί κομιστές δεν ήταν άλλοι από τον ανθυπολοχαγό Klempe και τον ξυλουργό Jacobi, οι οποίοι είχαν έρθει στο Μεσολόγγι έπειτα από πρόσκληση του Στάνχωπ για να διδάξουν την τέχνη της λιθογραφίας. Οι δυο Γερμανοί πολέμησαν στο πλάι των Ψαριανών κατά την άλωση του νησιού και έπεσαν μαχόμενοι. Ο Δημίδης επέζησε και έπειτα από την απελευθέρωση άνοιξε με τον Τόμπρα στο Ναύπλιο το πρώτο ιδιωτικό τυπογραφείο στην Ελλάδα.
Αυτή ήταν η σύντομη ιστορία του τυπογραφείου τον Ψαρών. Μπορεί να μην μακροημέρευσε αλλα από τα μέσα του βγήκαν σημαντικά έγγραφα και φλογερές προκηρύξεις που εμψύχωσαν τους επαναστατημένους Έλληνες. Όπως το παρακάτω που είναι ένα από τα ελάχιστα διασωθέντα έγγραφα, που τυπώθηκε στο τυπογραφείο των Ψαρών. Εκδόθηκε την 8η Φεβρουαρίου 1824 μόλις τέσσερις μήνες πριν την Καταστροφή των Ψαρών. Είναι μια πρόσκληση της Βουλής των Ψαρών προς τους Έλληνες, που αλληλοσκοτώνονταν στον εμφύλιο πόλεμο, να συστρατευθούν μαζί τους και να συνεχίσουν των αγώνα μέχρι την τελική νίκη.
Α.Μ. Καραγιώργης
