Βραχονησίδες Καλόγηροι. Μόνοι, όπως το όνομά τους...

     Σήμερα δεν θα αναρτήσω δικό μου άρθρο αλλά θα κάνω μια αναδημοσίευση από αυτή την ιστοσελίδα. Είναι ένα άρθρο για τις βραχονησίδες των Καλόγερων που βρίσκονται στην καρδιά του Αιγαίου και διοικητικά ανήκουν στον Δήμο Ψαρών. Είναι ότι καλύτερο βρήκα για τους Καλόγερους και σας το δίνω χωρίς να αλλάξω το παραμικρό.

                 

Βραχονησίδες Καλόγηροι. Μόνοι, όπως το όνομά τους...

Στίγμα 38 μοίρες 09 πρώτα Βόρειο, 25 μοίρες 17 πρώτα Ανατολικό.

     Ψαροντουφεκάδικος συνήθως προορισμός, για παράνομους, οι βράχοι Καλόγεροι, εκεί στη μέση του Αιγαίου. Τους αγνάντευα κάθε φορά που άφηνα πίσω μου τον Καφηρέα έχοντας την πλώρη στο Γρέγο. Άλλοτε πιο κοντά, όταν προορισμός ήταν η Χίος, άλλοτε μακρύτερα, όταν προορισμός ήταν τα Ψαρρά. Πάντοτε όμως έστρεφα το βλέμμα, προσπαθώντας να τους διακρίνω στον ορίζοντα. Τον ένα διέκρινα, συνήθως, το «μεγάλο». Ο άλλος, ο μικρός, βραχάκι σωστό, ζούσε ανέκαθεν στη σκιά του "μεγάλου"...

   Αυτή τη φορά, όμως, οι Καλόγεροι δεν έμειναν στους απωθημένους προορισμούς μου. Σαλπάροντας απ’ το Λιθί με τον Κωνσταντάτο, όπου περάσαμε την τελευταία μας νύχτα στη Χίο, με πορεία για τη Μαντηλού, πέσαμε σχεδόν επάνω τους! Θάλασσα ακίνητη, ευκαιρία μοναδική, ακόμη και για να περπατήσω στο ολισθηρό μονοπάτι του «μεγάλου» Καλόγερου...

Θα δώσω όμως τη σκυτάλη στον καλό μου φίλο Γιώργο Μισετζή απ’ τη Χίο, για να σας ταξιδεύσει αυτός πίσω στο απίστευτο παρελθόν αυτών των μοναχικών βράχων του Αιγαίου. Και είναι πράγματι εκπληκτικό. Αν ένας τόσο δα μικρός βράχος έχει τόσα να πει, πόσα άραγε έχουν να εξιστορήσουν τα εκατοντάδες νησιά και μικρονήσια αυτού του Αρχιπελάγους;

Ιωσήφ Παπαδόπουλος

Κείμενο και επιμέλεια : Γιώργος Μισετζής.

Φωτογραφίες : Αρχείο Βιβλιοθήκης Χίου, Γιώργος Μισετζής, Ιωσήφ Παπαδόπουλος.

  

Ο μεγάλος Καλόγερος όπως
φαίνεται πλησιάζοντας από Β.Α.

    Οι κεντρικά... απόκεντροι «Καλόγεροι» δεν θα κινούσε το ενδιαφέρον περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο, αν δεν συνέβαινε η απότομη εξαφάνισή τους στα μέσα του 17ου αιώνα.

        Αμέτρητες είναι οι εικόνες που έχω κρατήσει στην ψυχή μου από τα μέρη πού έχω επισκεφθεί, ταξιδεύοντας με το φουσκωτό όλα αυτά τα χρόνια, και αμέτρητα είναι τα συναισθήματα που το κάθε μέρος από αυτά αποτύπωσε  μέσα στην ψυχή μου. Δύο πράγματα όμως με έχουν συγκλονίσει βαθιά, δύο εικόνες, που όσα χρόνια και αν πέρασαν από τότε και όσες φορές αν  επισκέφτηκα ξανά (και ξανά) αυτά τα μέρη, δεν άλλαξαν. Ο χρόνος και η επανάληψη δεν αλλοίωσαν ποτέ τα συναισθήματα αυτής, της πρώτης φοράς.

      Εικόνες που μόνο τα έμπειρα χέρια ενός ζωγράφου ή συγγραφέα  - και σίγουρα όχι εγώ - μπορούν κατά ένα ποσοστό να περιγράψουν και να μεταφέρουν προς εσάς τη μαγεία τους. Πώς να περιγράψεις εκείνη τη γλύκα των χρωμάτων που αντίκρισα στο παιγνίδι της δύσης,  κάτω στο μακρινό Καστελόριζο, μπαίνοντας για πρώτη φορά στο λιμάνι του, και το άλλο… εκείνη την αφιλόξενη αγριάδα του απομονωμένου ξερόβραχου του Καλόγερου που μετά από τις τόσες ιστορίες που είχα ακούσει γι' αυτόν, κατόρθωσα και αντίκρισα γύρω στο ’96 σε κάποιο ταξίδι μου προς την Εύβοια. Αυτή λοιπόν η συγκλονιστική εικόνα του δεύτερου μ’ έκανε να γράψω δυο αράδες για τους Καλόγερους τους «κεντρικά απόκεντρους» του Αιγαίου. 

Ο Μεγάλος Καλόγερος, όπως τον αναπαρέστησαν
οι ταξιδιώτες του παρελθόντος.

 Την ονομασία «Καλόγερος» ή «Καλόγεροι» τη συναντάμε σε έξι διαφορετικά σημεία στις Ελληνικές Θάλασσες. Οι  ναυτικοί μας γενικά ονομάτιζαν έτσι τους απομονωμένους βράχους. Σίγουρα όμως όλοι εσείς που ταξιδεύετε, θα έχετε συναντήσει στη ρότα σας από το Κάβο Ντόρο με κατεύθυνση από και προς την Χίο, τους πιο γνωστούς, τους "Καλόγερους"  Άνδρου ή Ψαρρών. Δύο μονήρεις βράχοι που βρίσκονται στο κέντρο του Αιγαίου από όπου δεν διακρίνεται σχεδόν καμία στεριά.

        Ο «Μεγάλος Καλόγερος» με εμβαδόν 6 στρέμματα, ύψος 36,5 μέτρα και συνολική ακτογραμμή 302 μέτρα, σημάδι των πλοίων που περνούσαν από την μια μεριά του πελάγους στην άλλη.Στα 1400 μέτρα Βορειοανατολικά του πρώτου βρίσκεται ο «Μικρός Καλόγερος» με ύψος 1 μέτρο και αβαθή προς τον Νοτιά σε απόσταση 100 μέτρων. Ανατολικά τους βρίσκεται η Χίος στα  27 μίλια, νοτιοδυτικά, η Άνδρος στα 23, δυτικά, το Κάβο ντ' Όρο στα 33, στο βοριά, η Σκύρος στα 46 και τέλος βορειοανατολικά τους βρίσκονται τα Αντίψαρρα στα 22 μίλια. 

Σκαρφαλωμένος στα βράχια της
νοτιοανατολικής πλευράς
του Μεγάλου Καλόγερου.

     Είναι ηφαιστειογενείς και κατά καιρούς χρησιμοποιήθηκαν ως σκοπόσημο από διάφορους στόλους, γι' αυτό και σήμερα υπάρχουν πάνω τους πολλά θραύσματα από οβίδες. «Κατά την απογραφή πληθυσμού της 16ης Οκτωβρίου 1940 φέρεται να κατοικείται από 6 κατοίκους», σημειώνει στα νησιολόγιά του ο Γ. Κ. Γιαγκάκης, «άνδρες, μάλλον του Πολεμικού Ναυτικού που επιτηρούσαν το Θαλάσσιο χώρο εν όψει Ιταλικής επίθεσης». 

     To 1920 φωτίστηκε ο Μεγάλος Καλόγερος με αυτόματο φάρο που βοήθησε πολύ τους παραπλέοντες, εξ αιτίας της επικινδυνότητας των βράχων. Η προσέγγιση τους δύσκολη, σχεδόν με όλους τους καιρούς. Το σκάφος με κανένα τρόπο δεν μπορείς να το φουντάρεις με ασφάλεια. Το νησί περιτριγυρίζεται από πολύ απότομα νερά, με βάθη που ξεπερνούν τα 70 μέτρα ακόμα και δίπλα στα βράχια. Μια σειρά από αβαθή (ξέρες) που εκτείνονται προς τα νοτιοανατολικά, νομίζεις ότι ξεφυτρώνουν από το πουθενά και δίπλα τους το βάθος είναι μεγάλο. Είναι πολύ επικίνδυνες κατά τον περίπλου, γιατί σχεδόν πάντα υπάρχουν ισχυρά ρεύματα που μπορούν να σε ρίξουν πάνω τους. 

Ξυλογραφία του B. Bordone

Το μοναδικό μέρος, όπου κατά κάποιον τρόπο μπορείς να αγκυροβολήσεις, βρίσκεται στα Νότια του νησιού, αλλά και εκεί με μεγάλη προσοχή, ακόμη και με άπνοια, γιατί τα διερχόμενα πλοία δημιουργούν απόνερα. Το ασφαλέστερο είναι να μείνει κάποιος μέσα στο σκάφος για να το προσέχει.

 Η ανάβαση στο νησί δεν είναι εύκολη υπόθεση. Υπάρχουν διάφορα πατήματα – σκαλοπάτια που έχουν σμιλευτεί στους  βράχους από παλιά αλλά λόγω του νερού, του αέρα και της σύστασης των πετρωμάτων έχουν σχεδόν εξαφανιστεί. Οι βράχοι θρυμματίζονται εύκολα και γλιστράνε. Εάν το λέει η καρδιά σας για μια τέτοια αναρρίχηση, μετά από δέκα-δεκαπέντε λεπτά βρίσκεστε στην κορυφή του βράχου. Το «μονοπάτι» βρίσκεται στα ανατολικά. Κατά την αναρρίχηση περνάς δίπλα από κάποια μισογκρεμισμένα κτίσματα που πρέπει να ήταν αποθήκες νερού (δεξαμενές) και πυρομαχικών. Ο τόπος είναι διάσπαρτος από βλήματα και σφαίρες, απομεινάρια των δύο μεγάλων πολέμων, που έχουν μείνει μέσα στις σχισμές των βράχων και με την πάροδο του χρόνου έγιναν ένα με αυτούς και την ιστορία τους. 

Χαλκογραφία Piacenza

          Στην κορυφή υπάρχει ο σιδερένιος φάρος, που είναι τοποθετημένος πάνω στη βάση του παλιού πέτρινου, και δίπλα του βρίσκεται ένα ερειπωμένο κτίσμα, μάλλον νεότερο στρατιωτικό φυλάκιο.

Αγναντεύοντας από εκεί, οι εντυπώσεις είναι μοναδικές. Ο κύκλος  του ορίζοντα σε όλο το φάσμα του! Η απόλυτη ένωση ουρανού και θάλασσας σε όλο το μεγαλείο της! Το συναίσθημα ότι είσαι στη μέση του Αιγαίου, ατενίζοντας το γαλάζιο, χωρίς καμιά στεριά να το διακόπτει, είναι συγκλονιστικό. Αυτή λοιπόν η συγκλονιστική μαγεία της κεντρικής τους απομόνωσης μ’ έκανε και έψαξα την ιστορία τους λίγο παραπέρα, από βιβλία που βρήκα ως επί το πλείστον στην κορυφαία Δημοτική βιβλιοθήκη της Χίου. Σας παραθέτω λοιπόν την κεντρική ιδέα από τις πολύ ενδιαφέρουσες γνώσεις που αποκόμισα από εκεί, βάζοντας τες σε μία χρονική σειρά :

 Οι Καλόγεροι κίνησαν το ενδιαφέρον πολλών γεωγράφων, περιηγητών και ταξιδιωτών από τα παλιά χρόνια. Για τον Πλίνιο τον πρεσβύτερο ο Μεγάλος Καλόγερος φαίνεται να είναι ο σκόπελος ή η νήσος Αίξ, από την οποία πήρε και το όνομα του το Αιγαίο. Ο πρώτος από τους νεότερους γεωγράφους και ταξιδευτές που έγραψαν για τον Καλόγερο ήταν ο Φλωρεντιανός ιερέας Cristoforo Buondelmonti το 1420. 

Η ανάβαση στο ψηλότερο
σημείο με τις ετοιμόρροπες
σκάλες εγκυμονεί κινδύνους

         Το νησί, στους χάρτες του 16ου και 17ου αιώνα, σημειώνεται στα βόρεια του στενού της Τήνου και στη μέση της διαδρομής προς τη Χίο. Επάνω σ’ αυτή την αποκλεισμένη από παντού βραχώδη κορυφή χτίστηκε ένα μοναστήρι σαν τα ερημητήρια των τελευταίων αιώνων του Βυζαντίου. Φαίνεται ότι αυτή η μονή υπάρχει από τον 15ο αιώνα, αφού την συναντά ο Bartolomeo dalli Sonetti και την περιλαμβάνει στις εικόνες του Isolario του 1485. Από τότε σχεδόν όλοι οι χαρτογράφοι που αποτυπώνουν το Αρχιπέλαγος μνημονεύουν τον Καλόγερο αλλά και το παράξενο σχήμα του.

       Ο ξεχασμένος αυτός ξερόβραχος και το μοναστήρι που ήταν χτισμένο πάνω του δεν θα κινούσε το ενδιαφέρον περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο, αν δεν συνέβαινε η απότομη εξαφάνισή του στα μέσα του 17ου αιώνα και αν δεν είχε αποχτήσει τους προηγούμενους αιώνες μια θέση στα ιζολάρια και τους πορτολάνους  ανάλογη με τα άλλα μεγάλα νησιά του Αιγαίου.(βλ.Mercator, G., Atlas sive Cosmographicae Meditationes 1950 και Boschini, M., L’Arcipelago con tutte le Isole, Venezia 1658.) Από αυτές τις απεικονίσεις προκύπτει ότι ήταν ένας πολύ απότομος βράχος περιτριγυρισμένος από αμέτρητες ξέρες. 

Οι κατεστραμένες πλέον δεξαμενές νερού

           Στα νότια του νησιού υπήρχε ένα μικρό πλάτωμα δίπλα στη θάλασσα με κάποια κτίσματα, αλλά και ολόκληρο το νησί είχε πολύ απόκρημνες ακτές που απέκλειαν την αναρρίχηση. Ήταν αρκετά ψηλό και στην κορυφή του σχηματιζόταν ένα οροπέδιο όπου επάνω του κτίστηκε το μοναστήρι αλλά και κάποια σπίτια. Σε όλες τις απεικονίσεις των Καλόγερων φαίνονται αρκετά κτίρια και καλλιέργειες δίπλα τους. Μάλιστα στην χαλκογραφία του Piancenza  του 1688 έχουν σχεδιαστεί και οχυρώσεις με ένα στρογγυλό πύργο, και διακρίνονται κτίσματα σε δύο γειτονικά προς τον νοτιά νησάκια με τα ονόματα: «Chirana» και «Lesindra».  

Παλιό κτίσμα στην κορυφή
του Μεγάλου Καλόγερου

           Το χαρακτηριστικό που είχαν όλες οι απεικονίσεις ήταν ένας μεγάλος γερανός στα ανατολικά κάτω από έναν εξώστη, όπου αλλού απεικονίζεται ξύλινος και αλλού σαν φυσική προεξοχή του βράχου.Ο γερανός ανεβοκατέβαζε μια βάρκα και αυτός πρέπει απ’ ότι φαίνεται να ήταν ο τρόπος που οι κάτοικοι του νησιού επικοινωνούσαν με τα περαστικά πλοία αλλά και τα γύρω νησιά, κάτι σαν τα Μετέωρα δηλαδή μέσα στο πέλαγος.Από τη στιγμή λοιπόν που σηκωνόταν αυτός ο γερανός - ο μόνος τρόπος επικοινωνίας  τους - το φυσικό οχυρό του Καλόγερου ήταν απόρθητο. 

Kοντινό πλάνο των ερειπίων που 

έχουν απομείνει στο Μεγάλο Καλόγερο.

         Το σημαντικότερο πράγμα που φαίνεται από τις περιγραφές για το νησί είναι η συγκέντρωση αγαθών στο μοναστήρι από τους ναυτικούς εμπόρους του Αιγαίου. Είτε γίνονταν αγοραπωλησίες, που εκείνη την περίοδο ταυτίζονταν με την πειρατεία, είτε κάποιοι έδιναν στο μοναστήρι πολύτιμα αγαθά προς φύλαξη, το βέβαιο είναι ότι ο Καλόγερος είχε μαζέψει εκείνη την εποχή πολλά πλούτη από την «νόμιμη» ή «παράνομη» ναυτιλία. Εκείνη την εποχή πάντως ήταν συνηθισμένα και τα δύο, και η φύλαξη της περιουσίας των χριστιανών αλλά και η εκποίηση εμπορευμάτων από τα μοναστήρια.

      Το 1688 επίσης η ίδια εικόνα του απόκρημνου νησιού με τον γερανό και το μοναστήρι σχεδιάσθηκε από τον Francesco Piacenza και αργότερα  από τον Vicenzo Maria Corenelli, με πολύ μεγαλύτερη  ακρίβεια από τους προγενέστερούς του, και το βιβλίο του δημοσιεύθηκε το 1696 στην Βενετία.    

Ο Μεγάλος Καλόγερος σε γκραβούρα της εποχής

   

       Το 1687 ο άγγλος Bernard Randolph στο βιβλίο του «Τhe Present State of the Islands in the Archipelago», Oxford 1687, γράφει ότι περνώντας από τη Σμύρνη άκουσε για μια κατοικημένη νησίδα, τον Καλόγερο ανάμεσα στην Άνδρο και στη Χίο και για μια περίεργη ανατίναξη, ότι το μεγαλύτερο τμήμα του νησιού κατέρρευσε και ότι όλοι οι κάτοικοι σκοτώθηκαν, χωρίς να αναφέρει τα αίτια αυτής της περίεργης ανατίναξης. Γράφει επίσης ότι : «Άκουσα πολλούς εμπόρους της Σμύρνης να λένε ότι τα λεφτά και  οι σφραγίδες τους έχασαν την αξία τους όταν το νησί ανατινάχτηκε. Πολλά βράχια τινάχτηκαν μέχρι την Τήνο και την Άνδρο! Ένα πολύ μικρό μέρος του νησιού υπάρχει σήμερα». Σημειωτέων ότι ο άγγλος περιηγητής, στις περιγραφές των άλλων νησιών, είναι ιδιαίτερα ακριβής στις πληροφορίες του. Δεν αναφέρει καθόλου την ύπαρξη μοναστηριού, αν και η εικόνα που φιλοτεχνεί την ίδια εποχή ο Corenelli το δείχνει καθαρά. Άλλωστε ίσως τα λόγια του να επιβεβαιώνονται από τον γάλο περιηγητή Andre Thevet, ο οποίος υποστηρίζει ότι ο Βυζαντινός χρονογράφος του 12ου αιώνα Ζωναράς έζησε πέντε χρόνια στον Καλόγερο της Άνδρου και ότι υπήρχε μοναστήρι εκεί. Το οικονομικό στοιχείο που αναφέρει δείχνει την συσσώρευση πλούτου στον Καλόγερο. 

Από το Isolario του Antonio di Millo

           Τέλος οι Καλόγεροι προσείλκυσαν το εικαστικό ενδιαφέρον του Sir Francis Beauford, γνωστού σε όλους από την επίσης γνωστή κλίμακα μέτρησης των ανέμων, που τους σχεδίασε το 1812 και μπορούμε να δούμε το σχέδιο του δημοσιευμένο το 1819 από το Αγγλικό Ναυαρχείο. Αυτά έχουν αφήσει πίσω τους οι άνθρωποι που κατά καιρούς έγραψαν την ιστορία για τους βράχους στο κέντρο του Αρχιπελάγους.

          Μύθος ή πραγματικότητα; Καμμιά σημασία δεν έχει. Εξ άλλου και τα δύο βρίσκονται θαμμένα στην άβυσσο, στο κέντρο του Αιγαίου, και ποτέ (μάλλον) δεν θα τα δούμε. Αν λοιπόν τους συναντήσετε στη ρότα σας, σε κάποιο από τα ταξίδια σας, και αν σας το επιτρέψει ο καιρός, παραπλεύσετε γύρω τους, αξίζει τον κόπο. Η εικόνα τους θα σας ανταμείψει.

Σημείωση : Το ταξιδιωτικό αυτό του Γιώργου Μισετζή, διαφορετικά στημένο, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Φουσκωτό» τον Ιανουάριο του 2006.

Μόνο κάποια ψυχή σαν κι' αυτή
μπορεί ακόμη να κτυπάει στο Μεγάλο Καλόγερο...

http://www.ribandsea.com/travels/154-2009-08-03-04-55-38.html

Η επίσκεψη του Βασιλέα Κωνσταντίνου Α΄στα Ψαρά

 Σήμερα θα σας παρουσιάσω μερικά ιστορικά στοιχεία για την επίσκεψη του Βασιλέα Κωνσταντίνου Α' στα Ψαρά το 1921. Αφορμή  μια φωτογραφία που πέρα από ιστορική αξία για εμένα έχει και οικογενειακή  καθώς  σε αυτή εικονίζεται ο προ-προπάππους μου Αντριάς Μαρκή Καραγιώργης. Από μικρός άκουγα από τον παππού μου για ένα κάδρο που απεικόνιζε τον παππού του, τον Αντριά τον Καραγιώργη τον Δήμαρχο όπως έλεγε, μαζί με τον Βασιλιά. Το κάδρο αυτό το είχε ο αδελφός του προπάππου  μου Μαρκή,  Νικολής Αντριά Καραγιώργης. Όταν λοιπόν μεγάλωσα  το αναζήτησα και  μαζί με τον ξάδελφο μου Δημήτρη Παπαμιχάλη το ανακαλύψαμε στην αποθήκη της γιαγιάς του Μαρία Παπαμιχάλη (το γένος Νικολή Καραγιώργη), όπου αν δεν έχει καταστραφεί από την υγρασία πιστεύω ότι ακόμα βρίσκεται. Τότε ,το 2006, το φωτογράφισα για να το κρατήσω στο αρχείο μου σαν οικογενειακό κειμήλιο.

    Το 2014 καθώς έψαχνα στο ψηφιακό αρχείο του ΕΛΙΑ (Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο) ανακάλυψα το τεκμήριο υπ’ αριθμόν 6Κ10.009. με τίτλο «6 Ιουνίου 1922, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α' σε γεύμα προς τιμήν του στα Ψαρά» . Αμέσως αναγνώρισα το  προπάππου μου και  έστειλα email στο ΕΛΙΑ εξηγώντας του ποιος εικονίζεται στην φωτογραφία και ότι υπάρχει και δεύτερο αντίγραφο της φωτογραφίας στα Ψαρά . Μου απάντησε η κ. Β. Χατζηγεωργίου υπεύθυνη του φωτογραφικού αρχείου του ΕΛΙΑ. Αφού με ευχαρίστησε για τα πρόσθετα στοιχεία, τα οποία συμπεριέλαβε στην περιγραφή του τεκμηρίου, μου ζήτησε να της δώσω και την δική μου φωτογραφία για να τις συγκρίνουν. Ψάχνοντας στις δικές μου φωτογραφίες από το κάδρο ανακάλυψα ότι δεν πρόκειται για την ίδια φωτογραφία αλλά για άλλη τραβηγμένη με λίγα λεπτά διαφορά από την ίδια οπτική γωνία. Στέλνοντας την στο ΕΛΙΑ και μετά από έλεγχο που της έκαναν πιστεύουν ότι η λήψη έγινε και για τις δύο φωτογραφίες από την ίδια απόσταση απλά στη δική μου ο φωτογράφος έκανε μεγέθυνση και έτσι φαίνεται σαν πιο κοντινή.

Δέιτε το τεκμήριο στο Ε.Λ.Ι.Α πατώντας εδώ .

    Στην φωτογραφία από το ΕΛΙΑ βλέπουμε τον Βασιλιά Κωνσταντίνο Α να συνομιλεί με τον Πρόεδρο της Κοινότητας Ψαρών Αντριά Καραγιώργη. Η σκηνή λαμβάνει χώρα μπροστά από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Στα Αριστερά στέκεται ο Πρίγκιπας Νικόλαος ενώ στα δεξιά Ψαριανές με τις παραδοσιακές φορεσιές , ένα παιδάκι και ένας Ιερέας. Μπροστά είναι στρωμένο τραπέζι με δίσκους γεμάτους φαγητά και μια μπότσα με κρασί.

     Στην δική μου φωτογραφία η οποία είναι κοντινότερη  δίπλα στον Πρόεδρο υπάρχει ένας Ψαριανός, οι ίδιες γυναίκες με τις Ψαριανές φορεσιές και το παιδάκι, αυτή την φορά με το πρόσωπο στραμμένο προς τα εμπρός. Στο παράθυρο που  βρίσκεται ακριβώς από πίσω τους διακρίνονται αμυδρά τρεις φιγούρες που παρακολουθούν την συζήτηση του Βασιλιά με τον Πρόεδρο.
         Τυχαία το 2017 βρήκα να πωλείται σε μια Δημοπρασία μια ακόμα φωτογραφία από εκείνη την επίσκεψη. Πλειοδότησα στην δημοπρασία και πλέον ανήκει στο αρχείο μου. Σε αυτήν την φωτογραφία που παραθέτω τώρα βλέπουμε μια Ψαριανή να φιλά το χέρι του βασιλιά, συνήθεια της εποχή, και να ακολουθούν δυο ακόμα που προφανώς θέλουν να τον χαιρετήσουν. Ο προπάππους μου σε αυτή την φωτογραφία έχει το πρόσωπό του  στραμμένο προς το παράθυρο του Αγίου Νικολάου όπου συνομιλεί με κάποιον από μέσα.

       Και ενώ το 2019 πίστευα ότι δεν υπάρχει άλλο υλικό από την ιστορική αυτή επίσκεψη ανακαλύπτω από σύμπτωση  ,στο ψηφιοποιημένο αρχείο του ΕΛΙΑ και πάλι, το τεκμήριο L204.091 στο οποίο εικονίζεται μια άλλη σκηνή της επίσκεψης. Ανήκει στην συλλογή Αναστασίου Κανελλόπουλο και δυστυχώς δεν ανέφερε ότι ήταν τραβηγμένο στα Ψαρά αλλά την Μικρά Ασία προφανώς έτσι θα είχε αποθηκευθεί αφού όπως θα δείτε παρακάτω τα Ψαρά ήταν ενδιάμεση στάση του Βασιλιά στο ταξίδι της επιστροφής του από την Σμύρνη. Στην φωτογραφία αυτή γυναίκες και άνδρες με τις παραδοσιακές φορεσιές παρατάσσονται μαζί με αξιωματικούς και ναύτες του «Αβέρωφ» καθώς και άλλους επισήμους επισκέπτες για μια αναμνηστική φωτογραφία μπροστά από τον Άγιο Νικόλαο. Μάλιστα από την φωτογραφία συμπεραίνουμε ότι όλη η εκδήλωση έλαβε χώρα στην βορινή πλατεία της εκκλησίας.

      Οι εκπλήξεις μου όμως δεν σταμάτησαν εδώ κάνοντας έλεγχο μια μια στις καταχωρήσεις του αρχείου εντόπισα και αλλά τεκμήρια που είχαν λανθασμένα καταχωρηθεί ως εικόνες από την περιοδεία στην Μικρά Ασία ενώ ήταν από την στάση στα Ψαρά. Σε κάποιες από αυτές φαίνεται το πλούσιο τραπέζι που είχε στρωθεί κάτω από μια τέντα στα βορινά του Αϊ Νικόλα.

      Ενώ σε δυο τελευταίες φωτογραφίες έχουμε την σπάνια τύχη να δούμε ένα κτίριο που πλέον δεν υπάρχει. Καθώς ο Βασιλιάς κατηφορίζει από τον Άι Νικόλα για την επιστροφή πίσω του διακρίνουμε  το καμπαναριό της εκκλησίας και το κτίριο που γίνονταν κατά τα γραφόμενα του παπά Μικε Δούκα-Παπαζγουλου η το τραπέζι της γιορτής του Αγίου και λειτούργησε προεπαναστατικά η φημισμένη Σχολή των Ψαρών. Βρισκόταν στον χώρο που σήμερα είναι δρόμος και πλατεία.

     Ας δούμε όμως και λίγα ιστορικά στοιχεία για την επίσκεψη του Βασιλέως Κωνσταντίνου Α’ στα Ψαρά. Ο Δ. Σπανός στο βιβλίο του «Ψαριανή Λαογραφία» σελ 118 αναφέρει: «Τον Ιούνιο του 1921* επεσκέφθη με το θωρηκτόν «Αβέρωφ» την νήσον των Ψαρών ο αείμνηστος Βασιλεύς Κωνσταντίνος μετά μελών της τότε Ελληνικής Κυβερνήσεως. Η υποδοχή την οποίαν επεφύλαξεν ο λαός των Ψαρών υπήρξεν ανωτέρα πάσης περιγραφής, όπως μας διηγείτο, ο αείμνηστος παπά –Σακάς. Ήτο η πρώτη φορά καθ’ ήν Έλλην Βασιλεύς επεσκέπτετο την νήσον των Γιγάντων.» Δυστυχώς ο Σπανός δεν μας δίνει άλλες πληροφορίες.

       Πράγματι ο Κωνσταντίνος , ταξιδεύοντας από τ την ελληνοκρατούμενη τότε Σμύρνη όπου έκανε απόβαση συμβολικά στις 29 Μαΐου 1921,  προκειμένου να εμψυχώσει τους Έλληνες στρατιώτες, επισκέφθηκε τα Ψαρά στις 6 Ιουνίου του ίδιου έτους. Η επίσκεψη έγινε για να τιμήσει ο Βασιλιάς τους  Ήρωες των Ψαρών, προσκυνώντας την γενέθλιο αλλά και γη του μαρτυρίου τους. Οι απόγονοι των Ηρώων στο πρόσωπο του Βασιλιά έβλεπαν την πολυπόθητη Ελλάδα που μόλις πριν 9 χρόνια είχαν ενωθεί μαζί της. Η υποδοχή που του επεφύλαξαν ήταν πράγματι μεγαλειώδης. Στην πλατεία μπροστά από τον Αγ. Νικόλαο , την Μητρόπολη του Αιγαίου, στρώθηκε το τραπέζι για να παρακαθίσουν σε γεύμα ο Βασιλιάς με την συνοδεία του, τον πρίγκιπα Νικόλαο και τα μέλη της κυβέρνησης. Ολόκληρο το νησί ήταν για μέρες στο πόδι ώστε όλα να είναι στην εντέλεια. Καθένας πρόσφερε ότι μπορούσε . Άλλη τα μεταξωτά τραπεζομάντηλα για το τραπέζι, άλλη τα πορσελάνινα πιάτα της προίκας της, άλλη τα κρυστάλλινα ποτήρια κι άλλη τα χρυσά μαχαιροπίρουνα. Μα κι άντρες άλλος έσφαξε αρνιά άλλος έφερε τυρί και κοπανιστή άλλος ψάρια άλλος αστακοί άλλος μέλι κι άλλος  κρασί. Όλα όσα απλόχερα τους έδινε ο ευλογημένος τόπος τους υπήρχε πάνω στο τραπέζι για να φάει ο Βασιλιάς τους. Ο Πρόεδρος της κοινότητας Αντριάς Μαρκή Καραγιώργης ενδεδυμένος με την Ψαριανή φορεσιά υποδέχτηκε τον  Κωνσταντίνο. Το τι ειπώθηκε και από τους δύο δεν διασώθηκε το σίγουρο είναι ότι ο Βασιλιάς στην ομιλία του μίλησε για την ευγνωμοσύνη της Ελλάδος προς  τα Ψαρά και τους Ψαριανούς. Έπειτα έκατσαν να φάνε. Έχει διασωθεί ότι ο Βασιλιάς δεν έφαγε τίποτα παρά μόνο λίγο ψωμί με κοπανιστή. Υστέρα έβγαλε την ταμπακιέρα του για να καπνίσει και πρόσφερε μάλιστα και τσιγάρο στον Πρόεδρο.  Άλλες λεπτομέρειες για την επίσκεψη δεν γνωρίζουμε δυστυχώς .

Ανδρέας Μ. Καραγιώργης

Το Άρθρο δημοσιεύθηκε πρώτη φορά στις 5/3/2014 και έπειτα προστέθηκαν τα νέα τεκμήρια . 

*Αν και στο βιβλίο αναφέρεται το 1922 ως έτος της επίσκεψης το ορθό είναι 1921