Παλαιοί χάρτες των Ψαρών

       Η ιδέα για το παρόν άρθρο ξεκίνησε από μια φράση της γιαγιάς μου . «Σήμερα είχε λειτουργιά στ’ Αι Γιωργάκη στα Χαλάσματα» μου είπε. «Που;» απάντησα εγώ . «Στον Αϊ Γιώργη στο Αρχοντίκη εκεί την περιοχή την λέγαμε Χαλάσματα». Τότε συνειρμικά μoυ ήρθε στο μυαλό ότι σε ένα χάρτη των Ψαρών του 15ου αιώνα ακριβώς εκεί που είναι ο Αϊ Γιώργης εμφανίζονταν να υπάρχει η τότε πόλη των Ψαρών. Οπότε σκέφτηκα σήμερα να σας παρουσιάσω μερικούς παλιούς πολύ ενδιαφέροντες χάρτες των Ψαρών. Και όσο αναφορά την σκέψη μου , σε συζήτηση που είχα με τον τέως Δήμαρχο Ψαρών Εμ. Αγαπούση και εκείνος είχε κάνει την ίδια σκέψη και μάλιστα το είχε συζητήσει και με αρχαιολόγους, που εργάζονταν στην ανασκαφή της μυκηναϊκής πόλης του Αρχοντικιού, οι οποίοι όμως σε πρόχειρη έρευνα που έκαναν στην συγκεκριμένη τοποθεσία δεν εντόπισαν κάτι. Ποιος ξέρει ίσως στο μέλλον και με εντατικότερη έρευνα εκεί να ανακαλύψουμε τα απομεινάρια των μεσαιωνικών Ψαρών. Ας περάσουμε όμως να δούμε κάποιους από τους χάρτες που ανέφερα.

    Ο πρώτος χάρτης είναι του 1420 σχεδιασμένος από τον Cristoforo Buondelmonti, έναν Ιταλό καλόγερος και γεωγράφο, που κατασκεύασε χάρτες του Αιγαίου και της Κωνσταντινούπολης και ήταν ο πρώτος χαρτογράφος αυτών των περιοχών. Δυστυχώς το ιταλικό κείμενο που συνοδεύει τον χάρτη δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω τι περιλαμβάνει. Ο χάρτης αυτός όπως και οι δύο επόμενοι βρίσκονται στο Εθνικό Ναυτικό Μουσείο του Greenwich. Βλέπουμε καθαρά ότι η πόλη των Ψαρών τοποθετείται στην περιοχή των «Χαλασμάτων».

     O επόμενος χάρτης από το Ναυτικό Μουσείο του Greenwich είναι ένας βενετσιάνικος χάρτης του 1485 σχεδιασμένος στο Isolario του από τον Bartolommeo Dalli Sonetti .

    Ο τελευταίος χάρτης είναι του Antonio da Milo ο οποίος ήταν Έλληνας καπετάνιος και χαρτογράφος με σημαντικότατο έργο στη σύνταξη χαρτών(ισολάρια, πορτολάνους και άτλαντες) με καταγωγή από τη Μήλο. Ο χάρτης είναι του 1590 και συνοδεύεται από κείμενο το οποίο και πάλι προς το παρόν δεν γνωρίζω τι αναφέρει. 

    Ο επόμενος χάρτης είναι σχεδιασμένος από τον τούρκο χαρτογράφο Πίρι Ρέις και βρίσκεται στην συλλογή Walters. Ο χάρτης χρονολογικά τοποθετείται από το 1502 που ξεκίνησε να χαρτογραφεί έως το 1554 όπου πέθανε. Ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια είναι στο Νότιο μέρος του νησιού ο Ρέις έχει σχεδιάσει ένα κάστρο επάνω σε λόφο ,αν ισχύει η υπόθεση ότι το Παλιόκαστρο της Μαύρης Ράχης κτίστηκε από τους Γενουάτες της Χίου, κατά την κατοχή του νησιού από την Γένοβα 1346-1566 ,τότε ίσως ο Πίρι Ρέις μας διασώζει την πρώτη και μοναδική απεικόνιση του Παλιόκαστρου της Μαύρης Ράχης προ της καταστροφής.

    Ένας ακόμα χάρτης του Ρέις απεικονίζει το Βορειοανατολικό Αιγαίο και τα Ψαρά χαρακτηριστικό αυτού του χάρτη είναι η απεικόνιση και της νησίδας του Καλόγερου για την οποία όμως θα μιλήσουμε άλλη φορά.

    Στην συνέχεια έχουμε ένα χάρτη των Ψαρών του 1687 από τον Olfert Dapper, ένα Ολλανδό φυσικό, γεωγράφο και συγγραφέα. 

    Τέλος ο Μασσαλιώτης υδατογράφος Joseph Roux στου δυο χάρτες του ,του 1750-1764, που ακολουθούν επικεντρώνεται κυρίως στο φυσικό λιμάνι του κόλπου του Αρχοντικιού. Σημειώνει ότι η πόλη βρίσκεται στην σημερινή της θέση ενώ στο Αρχοντίκη και στο Φτελιό σχεδιάζει σπιτάκια κάτι που κάνει όμως και στην βραχονησίδα του Αι – Νικολάκη. Στον δεύτερο χάρτη είναι χαρτογραφημένος και ο βυθός του κόλπου.

    Αυτοί ήταν οι χάρτες των Ψαρών που εγώ εντόπισα. Άλλους κατά τύχη άλλους με έρευνα και επιμονή.

Ανδρέας Μ. Καραγιώργης

Η Ιστορική Αδελφότης Ψαριανών

    Εδώ και πολύ καιρό θέλω να γράψω ένα άρθρο για την Αδελφότητα Ψαριανών .Έφτασε λοιπόν η ώρα .

    Η Ιστορία της είναι μεγάλη και δικαίως θα μπορούσε να αποκαλείται Ιστορική Αδελφότητα Ψαριανών  και όχι απλά Αδελφότητα Ψαριανών. Όσο εύκολο είναι να βρεθούν  στοιχεία για την δράση του συλλόγου από την δεύτερη επανίδρυση του το 1977 τόσο δύσκολη είναι η ανεύρεση στοιχείων από το 1824 έως το 1977. Για καλή τύχη των Ψαρών οι κοπιώδης αναζητήσεις του Δημητρίου Ανδριάνα απέφεραν καρπό και έτσι γνωρίζουμε έστω και ελάχιστα από το παρελθόν. Μας πληροφορεί λοιπόν ο επίτιμος πρόεδρος της Αδελφότητας ότι η πρώτη ίδρυση του συλλόγου γίνεται λίγο μετά την καταστροφή των Ψαρών στα τέλη του 1824 στην Σύρο όπου έχει καταφύγει ένας μεγάλος όγκος Ψαριανών προσφύγων. Πρωταρχικός στόχος η περίθαλψη χήρων και ορφανών συμπατριωτών τους. Η Αδελφότητα Ψαριανών δραστηριοποιείτε έντονα στην Ερμούπολη και καταφέρνει μέχρι και την ίδρυση ορφανοτροφείου και από αρχεία πληροφορούμαστε ότι το 1855 οργανώνει ακόμα και μνημόσυνο για τους  πεσόντες Ψαριανούς διατηρώντας άσβεστη την ιστορική μνήμη . Με την μετακίνηση Ψαριανών προς την Ερέτρια , όπου ιδρύονται τα Νέα Ψαρά, ιδρύεται και εκεί  παράρτημα της Αδελφότητας Ψαριανών. Η σταδιακή αποχώρηση των Ψαριανών από την Σύρο για τα Ψαρά , την Ερέτρια και κυρίως τον Πειραιά έχει ως αποτέλεσμα σταδιακά να διαλυθεί η πρώτη Αδελφότητα . Το κενό όμως που δημιουργήθηκε δεν άργησε να φανεί.

      Οι εγκατεστημένοι στον Πειραιά Ψαριανοί παίρνουν την απόφαση να επανιδρύσουν την Αδελφότητα . Το πρωτοδικείο Πειραιά αναγνωρίζει στις 21 Δεκεμβρίου 1924 το αλληλοβοηθητικό σωματείο «Αδελφότης Ψαριανών» το οποίο ανεπίσημα ιδρύθηκε περίπου ένα χρόνο πριν.  Το νέο σωματείο  βάζει σαν στόχο την διατήρηση της Ιστορικής μνήμης, βλέπε κατασκευή μνημείου Ηρώων στα Ψαρά, εορτασμός εκατονταετηρίδας Ολοκαυτώματος Ψαρών με την κοπή μεταλλίου κ.α. , αλλά κυρίως την σύσφιξη των δεσμών μεταξύ των Ψαριανών του Πειραιά και της Αθήνας. Πρώτος αιρετός πρόεδρος  υπήρξε ο Γ. Δομεστίνης.

     Στις 30 Ιανουαρίου 1935 για άγνωστο λόγο η Αδελφότητα Ψαριανών μετονομάζεται εις «Ένωσις Ψαριανών Αλληλοβοηθείας» με πρόεδρο τον Δ. Παππά. Ο σύλλογος  θα επιζήσει μέχρι τα τέλη του 1950. Το 1958 εμφανίζεται ένας νέος σύλλογος  ,που ουσιαστικά αποτελεί την συνέχεια της Αδελφότητας Ψαριανών, ο σύλλογος «Φίλοι των Ψαρών» . Ο σύλλογος ιδρύθηκε στις 22/11/1958 με πρωτοβουλία των επιφανών Ψαριανών της Αθήνας και πρόεδρο τον Ψαριανό αντιναύαρχο Γ. Παγκάρα. Αν και η δραστηριότητα του συλλόγου είναι έντονη αναγνωρίζεται επίσημα από το Πρωτοδικείο Αθηνών μόλις το 1973. Ο σύλλογος αυτός ελλείψη μελών θα αναστείλει την λειτουργία του το 1990.

     Η επανίδρυση της σημερινής Αδελφότητας Ψαριανών υπήρξε επιτακτική ανάγκη για την αντιμετώπιση σωρείας προβλημάτων των Ψαρών αλλά και σύσφιξης των δεσμών της ψαριανής κοινότητας του Πειραιά και της Αθήνας που μετά την δεκαετία του 1950 λόγω της εσωτερικής μετανάστευσης αυξήθηκε σημαντικά.  Έτσι την 2^α Οκτωβρίου 1977 οι Ψαριανοί του Πειραιά παίρνουν την απόφαση για την επανίδρυση της Αδελφότητας Ψαριανών. Διαβάζουμε στο ιδρυτικό του συλλόγου: 

ΙΔΡΥΤΙΚΟΝ ΣΥΛΛΟΓΟΥ 1977

«Εν Πειραιεί σήμερον την 2αν Οκτωβρίου 1977, οι κάτωθι υπογεγραμμένοι Έλληνες πολίται […]Αποφασίζομαι

         Ιδρύομεν εκπολιτιστικόν σύλλογον υπό την επωνυμίαν  «ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ ΨΑΡΙΑΝΩΝ» ούτινος έδραν ορίζεται ο Πειραιεύς σκοπός δε τούτου ο εξωραϊσμός της νήσου Ψαρά, η   σύσφιξις μεταξύ των μελών των πατριωτικών και  φιλικών δεσμών,η ανάπτυξις του πνεύματος της αγάπης και της αλληλεγγύης μεταξύ αυτών, η αλληλοβοήθεια και αλληλοϋποστήριξη των μελών του, η δια παντός νομίμου μέσου υποστίριξι ς και προάσπισις των συμφερόντων αυτών και της γενέτειρας των νήσον ΨΑΡΑ, η διατήρησις των ηρωϊκών παραδόσεων και εθίμων  της ιδιαιτέρας πατρίδος των Ψαρά, η δημιουργία εκπολιτιστι κών εκδηλώσεων και έργων και η ανάπτυξις συνεχούς επικοινωνίας  με την γενέτειρα  των.»

Και παρακάτω  διαβάζουμε το πρώτο πρωσορινό διοικιτικό συμβούλειο

        Κοτρόζος Κωνσταντινος , Πρόεδρος

        Κωνσταντάρας Στυλιανός,  Αντιπρόεδρος

        Κοντίτσης Βασίλειος, Γεν. Γραμματέας

        Βασιλικής Γεώργιος, Ταμίας

        Σκανδάλης Μαρκέλλος , Μέλος

        Κωνσταντάρας Ιωάννης, Μέλος

        Λούπης Νικόλαος , Μέλος

     Κάπως έτσι λοιπόν ξεκίνησε η ιστορία της σύγχρονης Αδελφότητας Ψαριανών. Θα ακολουθήσουν πολλά αιρετά διοικητικά συμβούλια με προέδρους τους Δημήτριο Ανδριάνα, Νικόλαο Βογιατζή, Γεώργιο βασιλική, Κωνσταντίνο Ορφανό, Δήμητρα Ηλία Ανδρέα Καραγιώργη και Μαρία Μόρου που όλοι θα εργαστούν για τους σκοπούς της Αδελφότητας Ψαριανών και κυρίως για τα συμφέροντα των Ψαρών. Οι καίριες παρεμβάσεις της Αδελφότητας Ψαριανών σε  διαφόρους φορείς (Κεντρική Κυβέρνηση, Τοπική Αυτοδιοίκηση , Επιχειρηματίες κτλ) έφεραν θεαματικά αποτελέσματα στην βελτίωση των Ψαρών. Σε εποχές που η επικοινωνία ήταν εξαιρετικά δύσκολη  η Αδελφότητα Ψαριανών ήταν ο μοναδικός σύνδεσμος των Ψαρών με την πρωτεύουσα. Δεν είναι  δυνατόν να απαριθμήσουμε το σύνολο των ενεργειών του συλλόγου στο παρόν Ιστολόγιο. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε μόνο λίγα από τα επιτεύγματα της.

Η ίδρυση Γυμνασίου Λυκείου και Νηπιαγωγείου στα Ψαρά και η ανέγερση του κτηρίου για την στέγαση του Γυμνασίου –Λυκείου, η κατασκευή λιμενοβραχίονα 250 μέτρων, η διάνοιξη του δρόμου από το χωριό στο Μοναστήρι μήκους 12 χλμ  και άλλων αγροτικών δρόμων προς διάφορες περιοχές του νησιού , η αναστήλωση των προεπαναστατικών κτηρίων της Βουλής Των Ψαρών, των Σπιταλιών και του Μύλου της Μαύρης Ράχης ,την Ίδρυση πνευματικού κέντρου και την αποστολή 4.000 βιβλίων, η φύτευση 400 δενδρυλλίων στην περιοχή Αγ, Σοφίας, η ανέγερση τηλεφωνικού κέντρου 300 παροχών και η ανέγερση του Ιατρείου στον ποταμό, η κατασκευή γηπέδων και ελικοδρομίου, η κατασκευή του εργοστασίου ΔΕΗ με την δημιουργία 6 θέσεων εργασίας, η κατασκευή της πλατείας Ναυάρχου Αποστόλη στην περιοχή Κάβος, η κατασκευή ορειχάλκινων προτομών των ηρώων Κανάρη, Αποστόλη, Παπανικολή και Νικόδημου και η κατασκευή μνημείων, η ανάπλαση της Μαύρης Ράχης, η επισκευή του αλωνιού της Ιεράς Μονής Ψαρών, η δωρεά πολυέλαιου στην Παναγία Βατούσενα ,η κατασκευή μαρμάρινων σταυρών στον δρόμο του μοναστηριού, η συμμετοχή στην έκδοση του βιβλίου «Ο Άγιος Νικόλαος των Ψαρών»,  η καθιέρωση της ακτοπλοϊκής γραμμής Πειραιώς –Ψαρών (πρόδρομος της γραμμής Λαύριο-Ψαρά) για την οποία δεν έπαψε στιγμή να αγωνίζεται και φυσικά το μεγαλύτερο επίτευγμα από όλα η μετατροπή της Κοινότητας Ψαρών σε Δήμο τιμής ένεκεν το 1984, καθώς και τόσα άλλα που όπως προείπα είναι ακατόρθωτο να απαριθμήσω .

Στις μέρες μας ευτυχώς η τοπική αυτοδιοίκηση των Ψαρών είναι σε θέση να προασπίσει τα συμφέροντα του νησιού και να διεκδικήσει όλα όσα πρέπει να γίνουν. Έτσι η Αδελφότητα επικεντρώνει την δραστηριότητας  της στην πολιτιστική προβολή των Ψαρών (Χορευτικά συγκροτήματα , αναβιώσεις εθίμων , εκδόσεις κ.α.) και στην σύσφιξη των δεσμών μεταξύ των μελών της (Διοργάνωση συναθροίσεων, χοροεσπερίδες, εκδρομές κ.α.). Δεν παύει όμως ποτέ να ενδιαφέρετε και για τα πραγματικά προβλήματα του νησιού υποστηρίζοντας κάθε θετική προσπάθεια αλλά και καταγγέλλοντας  κάθε προσπάθεια υποβάθμισης της ποιότητας ζωής των Ψαριανών προτείνοντας λύσεις και δείχνοντας για ακόμα μια φορά τον δρόμο της αλλαγής . Η Αδελφότητα Ψαριανών παραμένει ένα ζωντανό ,σύγχρονο σωματείο πιστό στην ιδρυτική διακήρυξη του 1977 και το χρέος  που της προδίδουν τα 190 χρόνια ιστορίας της.

Παρέλαση 25ης Μαρτίου Πειραιάς

Ακολούθουν κάποιες φωτογραφίες από τιμητικές διακρίσεις και μετάλλια που έχει λάβει η Αδελφότητα Ψαριανών για την πλούσια δράση της.  

Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών
 η Αδελφότης Ψαριανών το παρέλαβε ως εκπρόσωπος των Ψαρών

Βραβείο Euroclassica Ομηρικής Ακαδημίας

Μετάλλιο ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ για τα
100 χρονια απο την γέννηση του
Ανδρέα Χατζηκυριάκου

Τιμητικό Δίπλωμα απο το Πνευματικό Κέντρο Πειραιώς "Ο ΦΙΛΩΝ" 

Φέτος μετά από αγώνα χρόνων η Αδελφότητα Ψαριανών κατάφερε να αγοράσει νέο γραφείο ώστε να μπορεί να καλύψει τις ανάγκες της κάτι που αδυνατούσε στο πολύ μικρό πρώην γραφείο της.  Το γραφείο βρίσκεται   Χαριλάου Τρικουπη21 Πειραιάς ΤΚ185 36 (τηλ & Φαξ 210 4182408)

Η Ψαριανή Σημαία κυματίζει έξω από το νέο γραφείο.

Ανδρέας Μ. Καραγιώργης