Η πτώση των Ψαρών στα θέατρα της Βόρειας Ιταλίας (1835-1836)

        Η καταστροφή των Ψαρών τον Ιούνιο του 1824 αποτέλεσε ένα από τα γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης που συγκλόνισε τους λαούς της Ευρώπης και τόνωσε το φιλελληνικό κίνημα τόσο σε ευρωπαϊκό, όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Το δράμα και η αυτοθυσία των Ψαριανών ενέπνευσε πλήθος καλλιτεχνών του 19ου αιώνα που μέσα από τα έργα τους μνημόνευσαν την καταστροφή του νησιού φιλοτεχνώντας πίνακες, γράφοντας ποιήματα ή ανεβάζοντας χορευτικές ή θεατρικές παραστάσεις.

Teatro Grande 

 Teatro della Concordia 

Teatro Carlo Felice 

        Ένα από τα έργα αυτά ήταν ο χορός (ιταλικό θεατρικό είδος “Ballo”) “La caduta d’ Ipsara - Ballo
eroico-tragico in cinque atti” που γράφτηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1830 από τον Ιταλό καλλιτέχνη Luigi Astolfi. Το έργο ανέβηκε για πρώτη φορά τις Απόκριες του 1835 στο Teatro Grande (ή Teatro Verdi) της Τεργέστης, ενώ ένα χρόνο αργότερα παίχτηκε στο Teatro della Concordia της Κρεμόνα και στο Teatro Carlo Felice της Γένοβα, αποσπώντας θετικά σχόλια από τον τύπο της εποχής.

Ποιος ήταν ο Luigi Astolfi;

        O Astolfi γεννήθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα στη Λομβαρδία της Βόρειας Ιταλίας και εργάστηκε

Luigi Astolfi

ως χορευτής, χορογράφος και συνθέτης. Το 1817 είχε την πρώτη του μεγάλη επιτυχία ως χορευτής στο θέατρο San Benedetto της Βενετίας συμμετέχοντας στο μπαλέτο του Giuseppe Sorrentino. Τα επόμενα χρόνια άρχισε να εργάζεται ως χορογράφος τόσο στην Ιταλία, όσο και στο εξωτερικό και πιο συγκεκριμένα στη Λισαβόνα και στο Οπόρτο της Πορτογαλίας, στη Βιέννη της Αυστρίας αλλά και στη Ρωσία.

    Τη δεκαετία του 1830 συμμετείχε σε πολλές επιτυχίες, όπως το «Βελισσάριος», οι «Επτά νεοσύλλεκτοι» (1832) και οι «Ανθρακωρύχοι του Σαλέρνο» (1837) που ανέβηκαν στο Teatro alla Canobbiana του Μιλάνο κ.ά. Την επόμενη δεκαετία παντρεύτηκε τη χορεύτρια Fanny Mazzarelli, αδερφή της διάσημης σοπράνο Rosina. Ήταν συνθέτης και χορογράφος του “La Encantadora de Madrid”, που ανέβηκε τη σεζόν 1845-1846 στο Teatro Regio του Τορίνο και σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Αποσύρθηκε από τον χώρο του θεάματος το 1855 και πέθανε στο Μιλάνο τη δεκαετία του 1860.

La caduta d’ Ipsara - Η υπόθεση του έργου

        Το έργο του Astolfi περιελάμβανε 5 πράξεις συνολικά και εξελίσσ εται το 1824 στα Ψαρά. Όπως

Η εφημερίδα Gazzetta di Genova
 (11/5/1836) σχολιάζει θετικά σε
δημοσίευσή της το έργο «La caduta
d’ Ipsara» του L. Astolfi

μας πληροφορεί ο ίδιος ο δημιουργός του στο εισαγωγικό σημείωμα (Avvertimento) η υπόθεση αφορά την ιστορία ενός Ψαριανού, του Μιχάλη Κούσαρη, ο οποίος αγωνίζεται εναντίον των Οθωμανών προκειμένου να προστατέψει το νησί του. Ο ηρωισμός και οι ικανότητές του κεντρίζουν το ενδιαφέρον ενός Τούρκου Αγά ονόματι Bascià, ο οποίος προορίζει τον Κούσαρη για σύζυγο της κόρης του, της Zulima, προσφέροντάς του πλούτη και τιμές.

        O Ψαριανός πρωταγωνιστής ερωτεύεται τη Zulima, απαρνιέται τη θρησκεία και τη χώρα του και εγκαταλείπει τη σύζυγό του Αλεονίκη, τον γιο του Ανδρέα και την οικογένειά του. Γίνεται Μουσουλμάνος και αλλάζει το όνομά του σε Solimano Aga. Παράλληλα ο νέος πεθερός του τον τοποθετεί αρχηγό ενός σώματος Αλβανών που μαζί με το δικό του στρατό πολιορκούν τα Ψαρά. Ο αδερφός του Μιχάλη Κούσαρη (δεν αναφέρεται το όνομά του, παρά μόνο το επίθετό του) αναλαμβάνει τώρα την υπεράσπιση του νησιού και γίνεται νέος σύζυγος της πρώην νύφης του Αλεονίκης.

        Η πλοκή ξεκινά με τους Οθωμανούς πολιορκητές να βρίσκονται έξω από την πόλη των Ψαρών και να την επιτηρούν από κάποιο ύψωμα. Ο Bascià, παρουσία του Solimano Aga (Μιχάλη Κούσαρη), ζητάει από τους Ψαριανούς να παραδοθούν. Οι γενναίοι Ψαριανοί απορρίπτουν τις οθωμανικές απαιτήσεις και ο Bascià συλλαμβάνει τον αδερφό του Μιχάλη και τον κρατά αιχμάλωτο. Οι πολιορκημένοι είναι εξαθλιωμένοι από την πείνα και την κούραση, ωστόσο η Αλεονίκη βρίσκει το κουράγιο και τους καλεί να ελευθερώσουν τον αιχμάλωτο αδελφό του Κούσαρη. Έτσι καταστρώνει ένα μυστικό σχέδιο προτείνοντας στους συντοπίτες της να μεταμφιεστούν φορώντας τα ρούχα Αλβανών αιχμαλώτων και να διεισδύσουν κρυφά στο στρατόπεδο των εχθρών.

    Το σχέδιο απελευθέρωσης μπαίνει σε λειτουργία τη νύχτα. Οι Ψαριανοί καταφέρνουν να ελευθερώσουν τον αδερφό Κούσαρη και παίρνουν μαζί τους ως αιχμάλωτο τον Solimano. Η Zulima προσπαθεί χωρίς επιτυχία να σκοτώσει την Αλεονίκη και στη συνέχεια μην αντέχοντας την εξέλιξη των γεγονότων και την ντροπή αυτοκτονεί.

      Οι Ψαριανοί επιστρέφουν στη βάση τους νικητές και χαίρονται για την απελευθέρωση του υπερασπιστή του νησιού (αδερφού του Κούσαρη). Ο Solimano (Μιχάλης) είναι απογοητευμένος και ντροπιασμένος. Η Αλεονίκη του ζητά να μετανοήσει και το παιδί του (Ανδρέας) θέτει στον πατέρα του το δίλημμα: «Θα μετανοήσεις ή θα παραμείνεις με τους των Οθωμανούς;». Τελικά ο Solimano βαθιά μετανιωμένος, αλλάζει το όνομά του εκ νέου σε Μιχάλης, συντάσσεται με το πλευρό των Ψαριανών και αγωνίζεται για την υπεράσπιση του νησιού του.

        Η πέμπτη και τελευταία πράξη του έργου ξεκινά με τους Ψαριανούς να είναι κλεισμένοι στηνπόλη τους και τους Οθωμανούς να είναι έτοιμοι να εισβάλλουν. Οι ηλικιωμένοι και τα γυναικόπαιδα έχουν βρει καταφύγιο στο ναό. Οι υπερασπιστές ενημερώνουν τους συμπατριώτες τους ότι δεν διαφαίνεται καμία ελπίδα σωτηρίας. Η Αλεονίκη με αίσθημα αυταπάρνησης ανάβει το φιτίλι και βάζει φωτιά στη πυρίτιδα. Οι Ψαριανοί βρίσκουν τον θάνατο μαζί με τους Οθωμανούς πολιορκητές.

Οι συντελεστές του έργου 

           Κλείνοντας, αξίζει να σημειωθεί ότι το παραπάνω μουσικοχορευτικό έργο του Astolfi δεν αποτελεί μία από τις γνωστότερες επιτυχίες του 19ου αιώνα στο είδος του. Ωστόσο εκείνο που έχει σημασία είναι ότι η πολιορκία και η καταστροφή των Ψαρών αποτέλεσε ένα από τα πιο συγκλονιστικά γεγονότα του αιώνα εκείνου και αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για πολλούς δημιουργούς της εποχής. Μία δεκαετία σχεδόν μετά την καταστροφή του νησιού από τους Οθωμανούς, οι Ιταλοί φιλότεχνοι, μέσω αυτού του έργου μυθοπλασίας, ήρθαν σε επαφή με το ιστορικό γεγονός και πληροφορήθηκαν για τον ηρωισμό των γενναίων Ψαριανών.

Γιώργος Γιαννίκος 

δάσκαλος

Πηγές:

https://books.google.gr/

https://www.treccani.it/