Η ρίμα για τα χιόνια του 1929 στα Ψαρά

     

Χιόνια στα Ψαρά 24/1/2004
 η τελευταία μεγάλη χιονόπτωση στο νησί

 Η χιονόπτωση είναι ένα καιρικό φαινόμενο εξαιρετικά σπάνιο για τα μικρά νησιά ποσό μάλλον σε τέτοια ένταση που να το στρώσει. Η περιπτώσεις εκείνες είναι ελάχιστες και όλες οι Ψαριανοί τις θυμούνται χαρακτηριστικά. Μια τέτοια χιονόπτωση έγινε και το 1929, ήταν τόσο μεγάλος ο όγκος του χιονιού που έκανε μεγάλη ζημιά στου κτηνοτρόφους του νησιού. Το τραγικό συμβάν ενέπνευσε την παρακάτω σατιρική ρίμα. 

      Ρίμες ονομάζουν στα Ψαρά δίστιχα με ομοιοκαταληξία και κυρίως σατυρικό πνεύμα. Κάθε τι που συνέβαινε στα Ψαρά παλαιότερα ήταν αφορμή για να γραφτούν ρίμες. Άλλες ήταν αθώες και περιπαικτικές όπως αυτή παρακάτω , ενώ άλλες για σοβαρότερα θέματα ήταν ιδιαίτερα σκωπτικές και πολλές φορές ενοχλητικές για τους πρωταγωνιστές. Η πρώτη κατηγορία είναι και αυτές που κυρίως έχουν φτάσει στις μέρες μας. Οι ρίμες της δεύτερης κατηγορίας λόγω της φύσης τους ξεχάστηκαν γρήγορα γιατί έτσι ήταν καλύτερα για τους πρωταγωνιστές ή επέζησαν από στόμα σε στόμα όμως εντάσσονται σε αυτά που οι αρχαίοι έλεγαν , ου φωνητά. Αν κάποτε ξεπεράσουμε τις αγκυλώσεις που μας διακρίνουν δουν το φως της δημοσιότητας και αυτές, που καθαρά από καλλιτεχνικής άποψης είναι εφευρετικότατες.

     Ρίμες οι Ψαριανοί έγραφαν απ΄ ανέκαθεν. Χαρακτηριστική ας πούμε είναι η ρίμα που γράφτηκε για το κατόρθωμα του Κανάρη και του Πιπίνου στην Χίο το 1822.

Μπουρλότο από την Ύδρα, Μπουρλότο απ΄ τα Ψαρά

Επήγαν και συγκάψαν, τα γένια του Πασά.

΄Η ακόμα και το γνωστό μας «Τι ήρθες ξένα για να ειδής» του ψαριανού Ιωάννη Μόρου, που έγραψε για τα 100χρόνια από την καταστροφή των Ψαρών , είναι γραμμένο σε μορφή ρίμας. 

     Όμως αδιαφιλονίκητα ο σημαντικότερος σύγχρονος λαϊκός ποιητής ρίμας είναι ο Μαρκής Βρατσάνος, που έχει συνθέσει και την Ρίμα για τον χιονιά του 1929. Ο Μαρκής Βρατσάνος ή Μπρατσάνος, απόγονος της οικογένειας που έδωσε τόσους αγωνιστές στην Επανάσταση του 1821, γεννήθηκε στα Ψαρά το 1890. Απόφοιτος μόνο του Δημοτικού αλλα με πηγαίο ταλέντο στην σύνθεση ρίμας. Παντρεύτηκε την επίσης Ψαριανή Γαρυφαλιά Σαρρή και απέκτησαν πέντε παιδιά τον Νικολή, Τον Γιάννη, Τον Μήτσο, την Μαργαρίτα και την Δέσποινα. Έζησε όλη του την ζωή στα Ψαρά ασχολούμενος με την Κτηνοτροφία και την Γεωργία. Πέθανε το 1977 την ίδια ημέρα με την σύζυγό του από γηρατειά. 

 

Μαρκής Ι. Βρατσάνος
την φωτογραφία μας παραχώρησε
η εγγονή του Γαρυφαλιά Ν. Βρατσάνου

   Στην Ρίμα αυτή παρουσιάζει όλους σχεδόν τους κτηνοτρόφους των Ψαρών για την καταστροφή που έπαθαν και τους προτείνει εναλλακτικά επαγγέλματα. Όσοι αναφέρονται με τα παρατσούκλια τους τους έχω σημειώσει στο τέλος , αντίστοιχα και κάποιες αναφορές για την καλύτερη κατανόηση της ρίμας. Δυστυχώς οι ρίμες ήταν πάντα προφορικές οπότε ίσως κάποιοι στίχοι να χάθηκαν. Ή αυτό που παρατήρησα εγώ είναι ότι οι περισσότεροι θυμούνταν τις ρίμες που αφορούσαν οικεία τους πρόσωπα. Έτσι σε μια δημοσίευση της ρίμας στο περιοδικό Ψαριανή Μεταμόρφωση τεύχος 2ο, από αφήγηση της κ. Αθηνάς Αρχοντού έλειπαν κομμάτια που είχα καταγράψει εγώ σε αφήγηση της ρίμας από την γιαγιά μου Ροζαλία Μόρου, αντίστοιχα από αυτή την αφήγηση έλειπαν κομμάτια που ήταν καταγεγραμμένα στο περιοδικό. Έτσι με αυτή την πιο ολοκληρωμένη δημοσίευση αν κάποιος γνωρίζει κάποιο δίστιχο που δεν αναφέρετε ας με ενημερώσει.

Ακούσατε τι έγινε , το είκοσι εννιά;

Τα πρόβατα πλακώσανε, τα χιόνια στα βουνά.

Τα πρόβατα ψοφήσανε, αρνάκια και κατσίκια

Και φέτος τα καζάνια τους θα τα γεμίσουν φύκια.

Ο Μονογιός[1] εφώναζε, πείτε μου τι θα γίνω;

Εγώ θα γίνω γανωτής, θα παίζω και κλαρίνο.

Του Καραγιώργη[2] τα παιδιά , της Μαρουσώς τ΄ αγόρια

Αυτοί θα φύγουν και οι τρεις , θα πάνε στα βαπόρια 

Τον Κωνσταντή θ’ αφήσουνε, για να πηγαίνει στο αβί[3]

Για να σκοτώνει πέρδικες, να πάει να τις πουλεί.

Και ο Μαρκής ο Βρούλος[4] μας[5], μέσα στην Βουκολία του

Κλαίει και μοιρολογά και βγάζει τα μαλλιά του.

Πιο πάνω οι Καραγιώργηδες, ο Κωνσταντής κι ο Πέτρος

Ούτε μυζήθρα θα ‘χουνε, ούτε τυρί εφέτος.

Η Μαρία[6] εφώναζε, Μήτσο μου μη σε νοιάζει,

Γιατί θα στείλει ο Μήτσος μας, θα στείλει κι ο Μελτιάδης

Το Ατί εφώναζε , θα πάω στο Περαία.

Θα γίνω νυχτοέμπορας, θα αδειάζω αναγκαία

Ο Καπετάνιος[7] φώναζε , λοιπόν και δηλαδή

Δεν θα ‘χουμε αρνάκι, να φάμε την Λαμπρή;

Θα γίνει κεχαγιάς κάλος , σιγά- σιγά ο Μόρος [8]

Μα φέτος δεν επρόκοψε ήταν κακός ο χρόνος

Γιώργη να μην πικραίνεσαι, πάλι ο Θεός θα δώσει

Και το μικρό κοπάδι σου, πάλι θα μεγαλώσει

Ο Παντελής[9] εφώναζε του γιού του, του Αντρέα

Ο ένας θα γίνει λοχαγός, ο άλλος δεκανέας.

Το Μπρατσανάκι ο Κωνσταντής, ο νεοπαντρεμένος

Αυτός θα γίνει εύζωνας, γιατί είναι ξουρισμένος

Έχουμε κι άλλο κεχαγιά, τον Γιάννη τον Τσαπή

Κοπήκαν τα κουράγια του δεν πα στην οξοχή

Ο Παντελής ο Ανέζης με το Γιάννη τον Τσαπή

Κι ο Σπύρος ο Αγαπούσης , θα πάνε για λαγοί

Ο Αλέκος[10] αποφάσισε, κτηνίατρος να γίνει

Επήρε φαρμακοποιό τον Γιώργη τον Φιλίνη

Εφόρεσε ποδήματα και βγήκε από την χώρα

Και έσερνε από πίσω του την άσπρη νεκροφόρα[11]

Τους Βασιλικήδες τα παιδία, του Νικολού τα αγόρια

Αυτοί πάνε στους Λοβούς να φάνε μακαρόνια.

Η Αγγελικώ[12] εφώναζε Παπά[13] πάν’ οι γαϊδάροι 

Δεν μας πειράζει Αγγελικώ , μας μένει το σαμάρι.

Ο Μπρατσάνος ο Μαρκής[14] , την ξέρει τη δουλεία του

Αυτός θα γίνει ποιητής να ζήσει τα παιδιά του.

Να πούμε και τον Φλάρο[15] μας , τώρα στα τελευταία

Αυτός δεν πολυνοιάζεται , έχει καρδιά γενναία.

_Α.Μ.Κ______________

[1] Παρατσούκλι του Σταμάτη Μαρίνου 

[2] Πρόκειται για τον Νικολή Καραγιώργη, είχε τέσσερεις υιούς τον Σπύρο, Γιάννη, Πέτρο και τον Κωνσταντή που αναφέρετε παρακάτω 

[3] Κυνήγι από την αντίστοιχη τουρκική λέξη. 

[4] Παρατσούκλι του Μαρκή Ν. Καραγιώργης. 

[5] Το «Μας» είναι χαρακτηριστική λέξη που χρησιμοποιούσαν οι Ψαριανοί μαζί με το όνομα για τους συγγενείς τους μέχρι σχετικά πρόσφατα. Ο Μαρκής ο Βρούλος (Καραγιώργης ) ήταν πρώτος του εξάδελφός για αυτό χρησιμοποιεί το «Μας» όπως και ο Μαρκής ο Φλάρος (Καραγιώργης) που αναφέρεται παρακάτω. Η συνήθεια αυτή είναι τόσο παλιά που ακόμα και ο Ναύαρχος των Ψαρών Ν. Αποστόλης κατά την Επανάσταση σε επιστολή του προς τον Δημήτριο Παπανικολή που ήταν ανιψιός του τον προσφωνεί «Δημήτρη μας…» 

[6] Πρόκειται για την Μαρία Ελευθερίου σύζυγο του Μήτσου Φιλίνη όπου είχε αδέλφια στην Αμερική. 

[7] Παρατσούκλι του Νικόλαου Βρατσάνου. 

[8] Ο Γεώργιο Σ. Μόρος μόλις εκείνη την χρονιά είχε αποφασίσει να ασχοληθεί με την κτηνοτροφία και από τα χιόνια ψόφησαν όσα πρόβατα είχε αγοράσει. 

[9] Πρόκειται για τον Παντελή Βρατσάνο 

[10] Πρόκειται για τον Αλέκο Βουραντά 

[11]Πρόκειται για το μουλάρι που χρησιμοποιούσε ο Αλέκος Βουραντάς για την περισυλλογή τον νεκρών ζώων και τον ενταφιασμό τους. 

[12] Πρόκειται για την Αγγελική Δημητρίου Μαρίνου το γένος Ι. Μπαρτζή 

[13] Πρόκειται για τον Αρχιμανδρίτη Ιωακείμ Μπαρτζή αδελφό της προηγούμενης 

[14] Πρόκειται για τον συνθέτη της ρίμας Μαρκή Βρατσάνο , πολλές φορές το επίθετο αποδίδονταν ως Μπρατσάνος 

[15] Πρόκειται για τον Μαρκή Α. Καραγιώργη