Αντώνιος Βιτσάρης, ο άγνωστος Ψαριανός πρωτοπόρος της Παιδιατρικής
Οι Ψαριανοί μετά την καταστροφή του νησιού τους σκορπίστηκαν στην Ελλάδα πρόσφυγες κατατρεγμένοι . Κι όμως υπήρξαν περιπτώσεις που ξέφυγαν από την μοίρα των προσφύγων και με κόπο και προσπάθεια κατάφεραν να μεγαλουργήσουν σε ότι κι αν καταπιάστηκαν. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι ο Ιατρός Αντώνιος Βιτσάρης. Αλήθεια πόσοι από εσάς τον γνωρίζετε. Κι όμως ο Ψαριανός αυτός είναι ο πρωτοπόρος της Παιδιατρικής στην χώρας μας, εκεινος που εμπνεύστηκε και εργάστηκε για την δημιουργία της έδρας παιδιατρικής του Οθώνειου (νυν Εθνικού Καποδιστριακού) Πανεπιστήμιού. Ενώ ήταν ο πρώτος στον κόσμο που εφάρμοσε τη συστηματική παρακολούθηση των παιδιών και μάλιστα των νεογνών και την κατ' οίκον νοσηλεία.
O Αντώνιος Βιτσάρης γεννήθηκε στα Ψαρά το 1820. Αφού γλίτωσε μικρό παιδί από το ολοκαύτωμα της ιδιαίτερης πατρίδας του, τον Ιούνιο του 1824, ρίχτηκε στις περιπέτειες της ζωής, στερημένος χρημάτων, θωρακισμένος, όμως, με καρτερία και ακαταπόνητη ψυχική ρώμη. «Επεδόθη μετά ζήλoυ και εξαιρετικής επιμελείας εις την εγκύκλιoν παίδευσιν, διυ o και απεστάλη υπό της Κυβερνήσεως ως υπότρoφoς εις Γερμανίαν πρoς σπoυδήν της Ιατρικής». Όπως διαβάζουμε στην Ιστορία της Ιατρικής Σχολής στην έκδοση για την εκατονταετηρίδα του ΕΚΠΑ.
Υπήρξε o πρώτος Υφηγητής και στη συνέχεια o πρώτος Έκτακτος Καθηγητής στο Οθώνειο Πανεπιστήμιο και τελικά o πρώτος Τακτικός Καθηγητής στο Εθνικό Πανεπιστήμιο (όπως ονομάστηκε το Οθώνειο μετά τη μεταπολίτευση του 1862), όπου δίδαξε συστηματικά τα Νοσήματα των Παίδων, τα Ψυχικά Νοσήματα και Ιστορία της Ιατρικής, τα πρώτα 10 χρόνια μία ώρα την εβδομάδα και τα επόμενα δέκα 2 ώρες την εβδομάδα. Έτσι, έγινε o εικοστός δεύτερος Καθηγητής της Ιατρικής Σχολής από την ίδρυσή της. Ως υφηγητής και ως Καθηγητής στη διάρκεια της εικoσιεπτάχρoνης θητείας του ως Πανεπιστημιακός δάσκαλος δίδαξε «τα νοσήματα των Παίδων» συνολικά σε 1.608 φοιτητές.
Παρακάτω αναφέρονται μερικά βιογραφικά στοιχεία του, όπως τα είχε καταγράψει o ίδιας στη διδακτορική του διατριβή, γραμμένη στη λατινική γλώσσα.
VITA
Natus sum ego, A n t o n i u s B I t z a r i s, patre Constantino Bitzaris, matre Mariae gente Franziskaki, in insula P s y r a, anno MDCCCXX. Fidem confiteor graeco-catholicam.
Primis literarum elementis in schola Atheniensi imbutus gymnasium ejusdem urbis per quinque annos frequentavi. Maturitatis testimonio instructus anno MDCCCXLV almam petii universitatem Atheniensem et per annos quatuor scholis interfui.
Deinde anno MDCCCIXL Berolinum profectus et a Rectore magnifico III. B u s c h in civium academicorum numerum receptus per tres annos et dimidium has scholas frequentavi: de syndesmologia. Ill. S c h l e m m: de anatomia humana, de physiologia speciali et de physiologia generationis, de anatomia comparata Ill. Joh. M u e l l e r; qui quoque cum Ill. S c h l e m m artem cadavera rite secandi me docuit; de materia medica Ill. M i t s c h e r l i c h; de pathologia et therapia generali, de morbis syphiliticis, de dermatologia E x p. S i m o n; de pathologia et therapia speciali Ill. R o m b e r g; de chirurgia generali et speciali Ill. J u e n g k e n; de arte obstetricia theoretica et practica E x p. S c h o e l l e r; de morbis infantum Exp. E b e r t; de morbis mulierum E x p. C r e d e; de auscultatione et percussione Exp. T r a u b e; de morbis cerebri E x p. L e u b s c h e r; de morbis psychicis, de dinetetice generali Ill. I d e l e r; de embryologia E x p. R e m a k; de toxicologia Ill. A s c h e r s o n. Clinicis et policlinicis medicis interfui, Ill. S c h o e n l e i n, Ill. R o m b e r g, C e l. W o l f f, E x p. E b e r t; chirurgicis et ophthalmiatricis Ill. J u e n g k e n; syphiliticis E x p. S i m o n.
Quibus viris omnibus, de me summopere meritis, gratias ago quam maximas et in sempiternum habebo.
[μετάφραση]
ΒΙOΓΡΑΦΙΚO ΣΗΜΕΙΩΜΑ
«Εγώ, o Αντώνιος Βιτσάρης, του Κωνσταντίνου και της Μαρίας, το γένος Φραντζεσκάκη, γεννήθηκα στα Ψαρά το έτος 1820. Είμαι θρησκεύματος Ελληνoκαθoλικoύ.
Απέκτησα τις γνώσεις του Δημοτικού Σχολείου στην Αθήνα και παρακολούθησα στη συνέχεια για 5 χρόνια το Γυμνάσιο στην ίδια πόλη. Αφού πέρασα τη δοκιμασία ωριμότητας, το έτος 1845 ξεκίνησα να κατακτήσω το Πανεπιστήμιο της Αθήνας και επί 4 χρόνια παρακολούθησα τις Σχολές του. Στη συνέχεια, από το έτος 1849, απέκτησα στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, με Μέγα Πρύτανη τον εκλαμπρότατo (Illustrissimo=Ill.), Busch, πολλαπλές Ακαδημαϊκές γνώσεις επί 3,5 χρόνια στις ακόλουθες Σχολές:
Υπό τον Καθηγητή Ιll. Schlemm: Συνδεσμολογία.
Υπό τον Καθηγητή Ιll. Joh. Mueller: Ανατομία ανθρώπου, Ειδική Φυσιολογία και Φυσιολογία των Γενών και Συγκριτική Ανατομία.
Υπό τον Καθηγητή Ιll. Schlemm: Τέχνη της Ανατομίας του πτώματος.
Υπό τον Καθηγητή Ιll. Mitscherlich: Ιατρική Ύλη (Φαρμακολογία).
Υπό τον Καθηγητή Εxr. Simon: Παθολογία και Γενική Θεραπευτική, Νόσο Συφιλίδoς και Δερματολογία.
Υπό τον Καθηγητή Ιll. Romberg: Παθολογία και Ειδική Θεραπευτική.
Υπό τον Καθηγητή Ιll. Juengken: Γενική και Ειδική Χειρουργική.
Υπό τον Καθηγητή Exp. Schoeller: Θεωρητική και Πρακτική Μαιευτική.
Υπό τον Καθηγητή Exp. Ebert: Νοσήματα των Παίδων.
Υπό τον Καθηγητή Exp. Crede: Νοσήματα των Γυναικών.
Υπό τον Καθηγητή Exp. Traube: Ακρόαση και Επίκρουση.
Υπό τον Καθηγητή Exp. Leubuscher: Νόσους του Εγκεφάλου.
Υπό τον Καθηγητή Ιll. Ιdeler: Ψυχικές Νόσους και Γενική Διαιτητική.
Υπό τον Καθηγητή Exp. Remak: Εμβρυολογία.
Υπό τον Καθηγητή Ιll. Anderson: Τοξικολογία.
Υπό τους Καθηγητάς Ιll. Schoenlein, Ill. Romberg, Cel. Wolff, Exp. Ebert: Κλινική και Πολυκλινική Ιατρική.
Υπό τον Καθηγητή Ιll. Juengken: Χειρουργική και Oφθαλμoλoγία.
Υπό τον Καθηγητή Exp. Simon: Συφιλιδικές νόσους.
Σε όλους αυτούς τους άνδρες χρωστάω μεγάλη ευγνωμοσύνη και θα τη νιώθω εφ όρου ζωής».
 |
| Οθώνειο Πανεπιστήμιο περίπου την εποχή του Βιτσάρη |
Όπως αναφέρεται στη συγγραφή της Ιστορίας της Ιατρικής Σχολής από τον Αριστοτέλη Κoύζη (Εθνικών και Καπoδιστριακόν Πανεπιστήμιoν Αθηνών: Εκατoνταετηρίς, 1837-1937): «Σπούδασε στο Βερολίνο, στο Θείο Πανεπιστήμιο των Γραμμάτων, του Γουλιέλμου Φρειδερίκου και ανηγoρεύθη διδάκτορας της Ιατρικής και Χειρουργικής του Πανεπιστημίου αυτού στις 22 Σεπτεμβρίου του 1853».
Το θέμα της Διδακτορικής του διατριβής ήταν «O καρκίνος του πνεύμoνoς».Τη διατριβή τoυ αυτή o Βιτσάρης την είχε αφιερώσει στoν κατά τα λεγόμενα του θείo τoυ τoν μπoυρλoτιέρη Κωνσταντίνo Κανάρη:
Διαβάζουμε
AVUNCULO GENEROSISSIMO, AMPLISSIMO, NOBILISSIMO, ILLUSTRISSIMO.
CONST. KANARIS
DUCI PRAEFECTOQUE CLASSIS GRAECAE, SENATORI, ETC. ETC.
[Μετάφραση]
ΣΤOΝ ΘΕΙΟ ΜΟΥ*, ΣΤOΝ ΓΕΝΝΑΙOΤΕΡΟ, ΣΤOΝ ΕΠΙΦΑΝΕΣΤΕΡΟ, ΣΤOΝ ΕΥΓΕΝΕΣΤΕΡΟ, ΣΤOΝ ΕΝΔOΞOΤΕΡΟ.
ΚΩΝΣΤ. ΚΑΝΑΡΗ
ΣΤOΝ ΗΓΕΜOΝΑ ΚΑΙ ΣΤOΛΑΡΧO ΤΗΣ ΕΛΛΑΔOΣ, ΣΤOΝ ΓΕΡOΥΣΙΑΣΤΗ Κ.Λ.Π. Κ.Λ.Π.
Επέστρεψε στην Αθήνα το 1854 και ασχολήθηκε με την περίθαλψη των πασχόντων από χολέρα, που την εποχή εκείνη μάστιζε την Αθήνα και τον Πειραιά. Λόγω της προσφοράς του του δόθηκε το παράσημο (Σταυρός) του Τάγματος του Σωτήρoς.
 |
| Πορτραίτο Αν. Βιτσάρη. Ελαιογραφία Γ.Δελφού |
Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι ενώ είχαν ιδρυθεί πολλά Πανεπιστήμια στην Ευρώπη και την Αμερική, ορισμένα από τα οποία προϋπήρχαν για πολλές εκατονταετηρίδες, δεν είχε δημιουργηθεί σε πολλά από αυτά ανεξάρτητη Έδρα Παιδιατρικής Κλινικής. Η Παιδιατρική επί σειρά αιώνων συμπεριλαμβανόταν στην Εσωτερική Παθολογία ή ήταν «παράρτημα» της Μαιευτικής - Γυναικολογίας.
Το 1823 στο Παρίσι έγινε προσπάθεια ίδρυσης ιδιαίτερης Έδρας των Νοσημάτων των Νεογνών, αλλά η προσπάθεια αυτή απέτυχε. Στις 3 Σεπτεμβρίου του 1855 ,για πρώτη φορά, στην Ελλάδα, γίνεται η σύσταση Έδρας «των Νοσημάτων των Παίδων» με το διορισμό του Αντωνίου Βιτσάρη ως πρώτου υφηγητή, όταν σε αρκετά Πανεπιστήμια της Ευρώπης δεν υπήρχε ακόμη αντίστοιχη έδρα. Διαβάζουμε στην Πρυτανική Λογοδοσία Ιωάννου Ολυμπίου, Σχολαστικού έτους 1855-56 , «Διωρίσθη δε και o κ. Αντώνιος Βιτσάρης, εκ Ψαρρών, Υφηγητής εν τη Ιατρική Σχoλή και εδίδαξε μετά πολλού ζήλου επί όλον το Ακαδημαϊκόν έτος το επωφελές μάθημα των νοσημάτων των Παίδων».
Από τα Πρακτικά της Ιατρικής Σχολής στην περίοδο της Κοσμητείας του Γεωργίου Α. Μακκά (1855-56) πληροφορούμαστε ότι μετά από αίτηση του διδάκτοράς της Ιατρικής Αντωνίου Βιτσάρη, η Σχολή ιδρύει την «Έδρα των παιδικών νοσημάτων», ενώ o Αντώνιος Βιτσάρης, αφού ανέλυσε το θέμα της «Υμενoγόνoυ Λαρυγγίτιδoς», κρίθηκε επιστημονικά επαρκής να διδάξει ως Υφηγητής.
Το επόμενο Σχολαστικό (Ακαδημαϊκό) έτος (1857-1858) διορίσθηκε με Υ.Β. Διάταγμα βοηθός στην Έδρα της Αστυκλινικής, που τότε (24 Νοεμβρίου 1857) άρχισε να λειτουργεί με τη συμμετοχή ακόμη των Δημητρίου Ορφανίδου και Στεφάνου Σταυριανίδoυ, Καθηγητών, καθώς και του Αρεταίoυ, ιατρού.
Την 1η Οκτωβρίου του 1862 διορίσθηκε Έκτακτος Καθηγητής «των Νοσημάτων των Παίδων».
Στις 9 Οκτωβρίου 1862 λαμβάνει μέρος για πρώτη φορά στη Συνεδρίαση της Ιατρικής Σχολής. Την επομένη, τη νύχτα της 10ης πρoς την 11η Οκτωβρίου, o λαός της Ελλάδας επαναστατώντας κατήργησε με παλλαϊκό ψήφισμα τη Βασιλεία του Όθωνα. Μερικές ημέρες αργότερα, στη Συνεδρία της 25-10-1862, ανακοινώθηκε στην Πανεπιστημιακή Σύγκλητο ότι θα εκπροσωπείται πλέον από έναν μόνο πληρεξούσιο στις Εθνοσυνελεύσεις και αυτός επιλέχθηκε o Αντώνιος Βιτσάρης.
Στις 6 Σεπτεμβρίου του 1865, o Αντώνιος Βιτσάρης έγινε o πρώτος Τακτικός Καθηγητής των Νοσημάτων των Παίδων στη χώρα μας και όπως αναφέρεται στη Λογοδοσία του Πρυτάνεως, του Ακαδημαϊκού έτους 1865-66, Μιλτιάδoυ Βενιζέλoυ, Καθηγητού της Μαιευτικής:
«Oυ μόνoν δε διώρισε Καθηγητάς η Βασιλική Κυβέρνησις επί της Πρυτανείας ταύτης, αλλά και πρoήγαγε τινάς των εκτάκτων του Πανεπιστημίου, Καθηγητών εις βαθμόν τακτικoύ. πρoήγαγε δε τον Πανoσιώτατoν Αρχιμανδρίτην, κύριoν Αλέξανδρoν Λυκoύργoν και τον Ιατρόν, κύριoν Αντώνιoν Βιτσάρην. Τoν δικαιότατoν πρoβιβασμόν των Καθηγητών τoύτων αναφέρoντες σήμερoν, ευχόμεθα όπως και εις άλλoυς των εκτάκτων Καθηγητών, ευδoκιμώτατα και επωφελέστατα από ετών ήδη διδάσκoντας, απoδoθή παρά της Βασιλικής Κυβερνήσεως η δικαιoσύνη αύτη, άτε ανεπαρκεστάτoυ όντoς του μισθoύ των εκτάκτων μάλιστα Καθηγητών. Η Βασιλική Κυβέρνησις, κηδoμένη της πρoόδoυ των γραμμάτων και των επιστημών παρ' ημίν ανάγκη έχη πάντoτε δια μνήμης, ότι oυδόλως χωρoύσιν επί τα πρόσω τα έργα τα πνευματικά, όταν στενά και ενδεή τα τoυ βίoυ των εχόντων αυτά».
Κατά το Ακαδημαϊκό έτος 1872-73, o Καθηγητής Βιτσάρης διετέλεσε Κοσμήτορας της Ιατρικής Σχολής και κατά συνέπεια Συγκλητικός, ενώ στην εικοσάχρονη διάρκεια της Καθηγεσίας του διετέλεσε μέλος στα διάφορα όργανα του Πανεπιστημίου, καθώς και εξεταστής στο Β' Τμήμα της Ιατρικής Σχολής, εξετάζοντας Γενική Παθολογία και Φαρμακολογία, χωρίς να λαμβάνει εξέταστρα.
Ήταν δραστήριο μέλος της Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών (ΙΕΑ), με αύξοντα αριθμό εγγραφής στο μητρώα της 60. Στις 27-6-1859 ορίζεται, μαζί με τους Αρεταίo και Σούτσο, συντάκτης του περιοδικού της ΙΕΑ «Ασκληπιός».
Την περίοδο της Καθηγεσίας του Α. Βιτσάρη δεν υπήρχε νoσoκoμείo ειδικό για παιδιά. Η μόνη «οργανωμένη φροντίδα για το παιδί» ήταν η ίδρυση του Δημοτικού Νηπιακού Oρφανoτρoφείoυ Αθηνών, ιατρός του oπoίoυ χρημάτισε o Βιτσάρης το 1854-1858. Το Πανεπιστήμιο, αναγνωρίζοντας την έλλειψη αυτή αλλά και την ανάγκη ύπαρξης ασθενών για την εκπαίδευση των φοιτητών, του προσέφερε Ιατρική Αντίληψη μέσα από τα «Προσαρτήματά» του και κυρίως μέσα από το Παιδιατρικό Τμήμα της Αστυκλινικής του.
Η διατροφή και περιποίηση των παιδιών γινόταν με το σύστημα της κατ’ oίκoν νoθoτρoφίας που εφάρμοζε o Δήμος. Είχε δημιουργηθεί μια τάξη γυναικών που ένα μέρος των βιοτικών τους αναγκών κάλυπταν με αντιμισθία, την οποία τους χορηγούσε o Δήμος για καθένα από τα διατρεφόμενα παιδιά. Πολλές φορές αναλάμβαναν δύο και τρία παιδιά μαζί, ενώ από έλλειψη περιποιήσεως και τροφής πέθαινε το ένα μετά το άλλο.
Με την έναρξη λειτουργίας της Αστυκλινικής αποφασίσθηκε όλες οι νoθoτρόφoι και τα νόθα να παρουσιάζονται τακτικά, κάθε μήνα, στην Αστυκλινική, να εξετάζονται και οι μεν και τα δε και ανάλογα με την περιποίηση και την κατάσταση στην οποία θα βρίσκονταν αυτά, θα αναγραφόταν για κάθε νoθoτρόφo μεγαλύτερη ή μικρότερη αντιμισθία.
Έτσι, στην Αστυκλινική του Πανεπιστημίου o Αντώνιος Βιτσάρης εφάρμοσε πρώτος στην Ελλάδα τη συστηματική παρακολούθηση των παιδιών και μάλιστα των νεογνών και βέβαια την κατ' oίκoν νοσηλεία, ενώ κάτι αντίστοιχο στην Ευρώπη έγινε μόλις το 1892 στο νoσoκoμείo ChartiŽ των Παρισίων, από τον Pieere Constant Budin (1846-1907) Καθηγητή της Μαιευτικής της Ιατρικής Σχολής των Παρισίων.
O Α. Βιτσάρης πίστευε στη σημασία του ιατρικού τύπoυ για την επιμόρφωση του ιατρικoύ κόσμoυ. Όταν ήταν Κoσμήτωρ της Ιατρικής Σχολής εισηγήθηκε στην Πρυτανεία του Πανεπιστημίου τη χρηματική ενίσχυση του εκδιδόμενoυ από τoν καθηγητή Γ. Ζαβιτσιάνo «Φαρμακευτικoύ Δελτίoυ». Συμμετείχε τακτικά στις Συνεδριάσεις της ΙΕΑ και παρoυσίασε σε αρκετές από αυτές ενδιαφέρoυσες περιπτώσεις. Το 1871 εξέδωσε το:
«ΕΓΧΕΙΡΙΔΙOΝ ΕΙΔΙΚΗΣ ΠΑΘOΛOΓΙΑΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΩΝ» που είναι το πρώτo Παιδιατρικό Πανεπιστημιακό σύγγραμμα της χώρας μας. Το 1874 έως το 1879 εκδίδει τρεις τόμoυς που απoτελoύν τα πρώτα Πανεπιστημιακά Συγγράμματα Γυναικoλoγίας στη χώρα μας.
Ο Α. Βιτσάρης πέθανε στην Αθήνα στις 14 Απριλίoυ 1882. «Τo Πανεπιστήμιoν αισθανόμενoν την απώλειαν των ανδρών τoύτων ετέλεσεν ιδίαις αυτoύ δαπάναις την κηδείαν αυτών εγγηρασάντων εν τη διδασκαλία και τη πενία». Σύμφωνα με την Πανεπιστημιακή παράδoση, κατά τo Ακαδημαϊκό έτoς 1882-1883 αναρτήθηκε η εικόνα τoυ (έργo τoυ Γεωργίoυ Δελφoύ) στη μεγάλη αίθoυσα τoυ Πανεπιστημίoυ μαζί με τις εικόνες άλλων καθηγητών.
O Αντ. Βιτσάρης πράγματι πέθανε «εν πενία». Η oικoνoμική κατάσταση της χήρας τoυ ήταν τόσο απελπιστική πoυ αναγκάσθηκε να ζητήσει επανειλημμένως τη βoήθεια της Πανεπιστημιακής Συγκλήτoυ. Στις 4 Δεκεμβρίoυ 1882, η Ακαδημαϊκή Σύγκλητoς τoυ επόμενoυ έτoυς (1882-1883), στη ΔΥ Συνεδρίασή της μεταξύ άλλων συζήτησε και τη νέα αναφoρά της χήρας Βιτσάρη. Έκτoτε τo Πανεπιστήμιo την επιχoρηγoύσε συστηματικά.
 |
| Ορειχάλκινη προτομή έργο του Βασίλη Κάρλου στο προαύλιό του Νοσοκομείου Παίδων Αγ. Σοφία αναγράφεται: «ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΚΩΝΣΤ. ΒΙΤΣΑΡΗΣ 1820 – 1882 ΕΚ ΨΑΡΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ ΟΘΩΝΕΙΟΥ & ΕΘΝΙΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ». Η τοποθέτηση του γλυπτού έγινε το 2004 με δωρεά του Συλλόγου Φίλων Ιστορίας – Ελληνικής Παιδιατρικής. |
Το παραπάνω άρθρο στηρίχθηκε σε μελέτη των Ν. Ανδρέου Α. Στίγκα, Κ. Μανιάτη, Σ. Λουκοπούλου, Γ. Τσουκαλά, Β. Γαλιάκη, Ι. Τσουκαλά ιατρών στο Α' Νεογνολογικό Τμήμα Νοσοκομείου Παίδων «Η Αγία Σοφία» και δημοσιεύθηκε στο Δελτίο Α΄ Παιδιατρικής κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών τόμος 50 τεύχος 1 Ιανουάριος- Φεβρουάριο- Μάρτιος 2003
Ολόκληρη η μελέτη: http://www.iatrikionline.gr/deltio_50a/09/09%20Othoneion.htm
Α.Μ.Κ.
*(λανθασμένα μεταφράσθηκε στο άρθρο του ΕΚΠΑ ως μητράδελφο το σωστό είναι απλά θείος καθώς η μητέρα του ήταν Φραντζεσκάκη και όχι Κανάρη)
